सदुक्तिकर्णामृतम् श्रीधरदाससङ्कलितम्

अ.रा. = अनर्घराघव

अमरु = अमरुशतकः

उ.नी. = उज्ज्वलनीलमणि

उ.रा.च. = उत्तररामचरित

द.रू. = दशरूपकम्

ध्व. = ध्वन्यालोकः

पद्या. = पद्यावली

प्र.च. = प्रबोधचन्द्रोदयम्

बा.रा. = बालरामायणः

भ्.र.सि. = भक्तिरसामृतसिन्धु

मा.अ.मि. = मालविकाग्निमित्रम्

मा.मा. = मालतीमाधवः

वि.शा.भ. = विद्धशालभञ्जिका

शा.प. = शार्ङ्गधरपद्धति

शृ.ति. = शृङ्गारतिलकम्

स.उ.क. =  सदुक्तिकर्णामृतम्

स.क.आ. = सरस्वतीकण्ठाभरणम्

सा.द. = साहित्यदर्पणम्

सु.आ. = सुभाषितावली

सु.र. = सुभाषितरत्नाकर

सु.र.भा. = सुभाषितरत्नभाण्डागारम्

सू.मु. = सूक्तिमुक्तावलि

सदुक्तिकर्णामृतम्

श्रीधरदाससङ्कलितम्

मङ्गलम्

प्रज्ञां कामपि सम्पदं च कुरुते यत्पादसंवाहनं

नित्यं शाम्यति विष्वगन्धतमसं यच्चक्षुरुन्मीलनात।

यत्पादार्घ्यपयो विधूय दुरितं निःश्रेयसं यच्छति

स्वान्ते नः स वसत्वनारतमनाख्येयस्वरूपो हरिः ॥१॥

प्रस्तावः

शौर्याणीव तपांसि बिभ्रति भयं यस्मिन्न यस्यावधिर्

ज्ञाने दान इव द्विषामिव जयो येनेन्द्रियाणां कृतः ।

सम्राजामिव योगिनामपि गुरुर्यश्च क्षमामण्डले

स श्रीललक्ष्मणसेन एकनृपतिर्मुक्तश्च जीवन्नभूत॥१॥

तस्यासीत्प्रतिराजतद्वृतमहासामन्तचूडामणिर्

नाम्ना श्रीबटुदास इत्यनुपमप्रेमैकपात्रं सखा ।

तापं सन्तमसं हरन्नहरहः कीर्तिं दधत्कौमुदीं

साक्षादक्षयसूनृतामृतमयः पूर्णः कलानां निधिः ॥२॥

श्रीमान्श्रीधरदास इत्यधिगुणाधारः स तस्मादभूद्

आकौमारपारपौरुषपराधीनस्य यस्यानिशम् ।

लक्ष्मीर्वेदविदां गृहेषु गुणिता गोष्ठीषु विद्यावतां

भक्तिः श्रीपतिपादओपल्लवनखज्योत्स्नासु विश्राम्यति ॥३॥

प्रत्येकं विषयेषु पञ्चकमितैः श्लोकैः कवीनामिदं

तेनाकारणबान्धवेन विदधे श्रीसूक्तिकर्णामृतम् ।

प्रीतिं पल्लवयन्तु कर्णकलसीमापूरयन्तश्चिरं

मज्जन्तः परिशीलयन्तु रसिकाः पञ्च प्रवाहानिह ॥४॥

अमराः शृङ्गारचटू अपदेशोच्चावचे क्रमशः ।

इति पञ्चभिः प्रवाहैः सदुक्तिकर्णामृतं क्रियते ॥५॥

 -----------------------------------------------

अमरप्रवाहवीचयः

अथ धाता रविरीशप्रणतिमहादेवशिवहरक्रीडाः ।

प्रश्नोत्तराट्टहासावमुष्य मूर्धीत्तमाङ्गगङ्गा च ॥१॥

मौलिशशी कोटीरो मुण्डावलिरक्षि पुरभिदारम्भः ।

बाणानलोष्टमूर्तिर्भैरवहरताण्डवारम्भौ ॥२॥

नृत्यं हरप्रसादनमथ गौरी परिणयस्थगौरी च ।

शृङ्गारो गिरिदुहितुर्दुर्गा काली तथार्धनारीशः ॥३॥

शृङ्गारी च गजाननशरसम्भवभृङ्गिणः प्रमथाः ।

अथ हरिहरौ सकान्तौ सुरसिन्धुर्जह्न्कन्यकाशंसा ॥४॥

मत्स्यकमठसूकरकेशरिनृसिंहपाणिजन्मानः ।

शृङ्गारी च नृसिंहो वामनमूर्तिस्त्रिविक्रमो भृगुजः ॥५॥

दाशरथिरेष विरही हलधरजिनकल्किनोऽथ कृष्णस्य ।

शिशुताकुमारभावौ स्वप्नायितयौवनक्रीडाः ॥६॥

प्रश्नोत्तरं च वेणुध्वननं गीतं भुजश्च गिरिधरणम् ।

उत्कण्ठा गोपवधूसन्देशो हरिरमुष्य भक्तिश्च ॥७॥

उदधिमथनहरिरम्बुधिमथनोत्थश्रीः स्वयंवरो लक्ष्म्याः ।

श्री शृङ्गारः कमलाकमलोपालभवाक्प्रशस्तेन्दुः ॥८॥

चन्द्रकला शशिबिम्बं प्रौढविधुः सरुचिचन्द्रमा रश्मिः ।

ज्योत्स्ना कलङ्कतमौडुकैरवसहितेन्दुभावश्च ॥९॥

मिश्रबहुरूपकास्तङ्गतबहुविषयेन्दवोऽथ गन्धवहः ।

दक्षिणनदीसमुद्रप्रभातभिन्नश्च पुष्पधन्वा च ॥१०॥

स्मरशौर्यमथोच्चावचमिति पञ्चोपेतनवतिवीचिभिः ।

श्रीधरदासेन कृतः कृतिना देवप्रवाहोऽयम् ॥११॥

देवप्रवाहः

१. अथ ब्रह्मवीचिः

शम्भोः साक्षात्सखैकः सुरपतिपरो धर्मराजस्तथान्यः

प्राणा विश्वस्य कस्य प्रथमतरमतः कोऽनु सम्भाषणीयः ।

कार्यायातान्विदित्वा मुहुरिति चतुरो लोकपालांश्चतुर्भिर्

वक्त्रैराभाषमाणः सममुदितरवः पातु पद्मोद्भवो वः ॥१॥

पालितस्य ।

आगस्कारिणि कालनेमिदलने तत्ताडनार्थं रुषा

नाभीपङ्कजमस्त्रतां गमयितुं जाने प्रयत्ने श्रियः ।

आवासोन्मथनोपपादितभयभ्रान्तात्मनः सम्भ्रमाद्

अब्रह्मण्यपराः पुरातनमुनेर्वाचः प्रसीदन्तु वः ॥२॥

भट्टश्रीनिवासस्य । (सू.मु. २.१०८)

पायाद्वो मधुकैटभासुरवधे विष्णुप्रबोधोद्धुरो

धाता वक्त्रचतुष्टयं तु युगपद्यस्याभवत्सार्थकम् ।

एकं स्तौति मुखं शिवामितरदप्यार्तं वरान्याचते

दैत्यौ प्रत्यपरं वितर्जति हरत्यन्यच्छ्रियः सम्भ्रमम् ॥३॥

वसन्तदेवस्य ।

यन्न क्षुण्णं कदाचित्तुहिनकणचयस्यन्दिभिश्चन्द्रपादैर्

नापि व्यालीनमुस्रैर्नवनलिनसरोबन्धुभिर्भानवीयैः ।

तत्कल्पान्तानुषङ्गि द्रुतमतनुतमः पाटयन्त्यः समन्ताद्

आद्याधीतौ विधातुर्मुखशशिविसृताः पान्तु वो दन्तभासः ॥४॥

बीजकस्य ।

जातस्तेऽधरखण्डनात्परिभवः कापालिकाद्योऽभवत्

स ब्रह्मादिषु कथ्यतामिति मुहुर्बाल्याद्गुहे जल्पति ।

गौरीं हस्तयुगेन षण्मुखवचो रोद्धुं निरीक्ष्याक्षमां

वैलक्ष्याच्चतुरास्यनिष्फलपरावृत्तिश्चिरं पातु वः ॥५॥

(सु.र. १०१, सू.मु. २.१०५)

२. सूर्यः

तुङ्गोदयाद्रिभुजगेन्द्रफणोपलाय

व्योमेन्द्रनीलतरुकाञ्चनपल्लवाय ।

संसारसागरसमुत्क्रमियोगिसार्थ

प्रस्थानपूर्णकलसाय नमः सवित्रे ॥६॥

वराहमिहिरस्य । (सु.र. १५०)

विष्वग्विसारितिमिरप्रकरावरुद्ध

त्रैलोक्यनेत्रपुटसिद्धरसायनाय ।

तुभ्यं नमः कमलषण्डविषादनिद्रा

विद्रावणोद्यतकराय दिवाकराय ॥७॥

श्रीकण्ठस्य ।

शुकतुण्डच्छवि सवितुश्चण्डरुचः पुण्डरीकवनबन्धोः ।

मण्डलमुदितं वन्दे कुण्डलमाखण्डलाशायाः ॥८॥

विद्यायाः । (सु.र. १४९, शा.प. ८६)

जीयादेकफलं नभस्तलतरोरभ्रंशि सिन्दूरिणी

मुद्रा कैरवकाननस्य तिमिरस्तेयाय सन्धिर्दिवः ।

मन्दारस्तवकोन्तरीक्षकवरीभारस्य गौरीपतेः

कम्पिल्लच्छदपाटलच्छवि कुलच्छत्रं रघूणां रविः ॥९॥

हरेः ।

आद्यूनस्तमसां चकोररमणीरागाब्धिमन्थाचलो

जीवातुर्जलजस्य वासवदिशाशैलेन्द्रचूडामणिः ।

आदेष्टा श्रुतिकर्मणां कुमुदिनीशोकाग्निपूर्णाहुतिर्

देवः सोमरसायनं विजयते विश्वस्य बीजं रविः ॥१०॥

विभाकरस्य ।

३. ईशप्रणतिः

मौलौ वेगादुदञ्चत्यपि चरणभरन्यञ्चदुर्वीतलत्वाद्

अक्षुण्णस्वर्गलोकस्थितिमुदितसुरश्रेष्ठगोष्ठीस्तुताय ।

संत्रासान्निःसरनत्यविरतविषजद्दक्षिणार्धाङ्ग

बन्धादत्यक्तायाद्रिपुत्र्या तिर्पुरहरजगत्क्लेशहन्त्रे नमस्ते ॥११॥

बाणस्य । (सु.र. ५६)

नमस्तुङ्गशिरश्चुम्बिचन्द्रचामरचारवे ।

त्रैलोक्यनगरारम्भमूलस्तम्भाय शम्भवे ॥१२॥

(सु.र. ४८)

तादृक्सप्तसमुद्रमुद्रितमहीभूभृद्भिरभ्रंकषैस्

तावद्भिः परिवारिता पृथुद्वीपैः समन्तादियम् ।

यस्य स्फारफणामणौ निलयनात्तिर्यक्कलङ्काकृतिः

शेषः सोऽप्यगमद्यदङ्गदपदं तस्मै नमः शम्भवे ॥१३॥

बल्लणस्य । (सु.र. ३८)

नमस्तस्मै कस्मैचन वचनवित्तेन्द्रिययमी

यमीशानं ज्योतिर्मयमयमुपास्ते मुनिजनः ।

गुरूपज्ञप्रज्ञामुकुरनिकुरम्बप्रतिफलन्

निजानन्दज्योत्स्नाभ्युदयभिदुराज्ञानतिमिरः ॥१४॥

हरेः ।

वृषधन धनदप्रिय प्रियार्ध

ग्रथनविदग्ध विदग्धचित्तयोने ।

पुरहर हरिणाङ्कचूड चूडा

भुजगभयङ्कर धूर्जटे नमस्ते ॥१५॥

भोजदेवस्य ।

४. महादेवः

शिल्पं त्रीणि जगन्ति यस्य कविता यस्य त्रिवेदी गुरोर्

यश्चक्रे त्रिपुरव्ययं त्रिपथगा यन्मूर्ध्नि माल्यायते ।

त्रीन्कालानिव वीक्षितुं वहति यो विस्फूर्जदक्ष्णां त्रयं

स त्रैगुण्यपरिच्छेदो विजयते देवस्त्रिशूलायुधः ॥१६॥

वसुकल्पदत्तस्य । (सु.र. ३०)

अर्वाञ्चत्पञ्चशाखः स्फुरदुपरिजटामण्डलः संश्रितानां

नित्यापर्णोऽपि तापत्रितयमपनयन्स्थाणुरव्यादपूर्वः ।

यः प्रोन्मीलत्कपर्दैः शिरसि विरचिताबालबन्धे द्युसिन्धोः

पाथोभिर्लब्धसेकः फलति फलशतं वाञ्छितं भक्तिभाजाम् ॥१७॥

जह्नोः ।

कामं मा कामयध्वं वृषमपि च भृशं माद्रियध्वं न वित्ते

चित्तं दत्त श्रयध्वं परममृतफला या कला तामिहैकाम् ।

इत्थं देवः स्मरारिर्वृषमधरचरीकृत्य  मूर्त्यैव दित्सन्

निःस्वो विश्वोपदेशानमृतकरकलाशेखरस्त्रायतां वः ॥१८॥

कविपण्डितश्रीहर्षस्य ।

भूतिव्याजेन भूमीममरपुरसरित्कैतवादम्बु बिभ्रल्

लालाटाक्षिच्छलेन ज्वलनमहिपतिश्वासलक्ष्यं समीरम् ।

विस्तीर्णाघोरवक्त्रोदरकुहरनिभेनाम्बरं पञ्चभूतैर्

विश्वं शश्वद्वितन्वन्वितरतु भवतः सम्पदं चन्द्रमौलिः ॥१९॥

जयदेवस्य ।

पीयूषेण विषेण तुल्यमशनं स्वर्गे श्मशाने स्थितिर्

निर्भेदाः पयसोऽनलस्य वहने यस्याविशेषग्रहः ।

ऐश्वर्येण च भिक्षया च गमयन्कालं समः सर्वतो

देवः स्वात्मनि कौतुकी हरतु वः संसारपाशं हरः ॥२०॥

वैद्यगदाधरस्य ।

५. शिवः

वेदान्तेषु यमाहुरेकपुरुषं व्याप्य स्थितं रोदसी

यस्मिन्नीश्वर इत्यनन्यविषयः शब्दो यथार्थाक्षरः ।

अन्तर्यश्च मुमुक्षुभिर्नियमितप्राणादिभिर्मृग्यते

स स्थाणुः स्थिरभक्तियोगसुलभो निःश्रेयसायास्तु वः ॥२१॥

कालिदासस्य । (Vइक्. १.१)

कण्ठच्छायमिषेण कल्परजनीमुत्तंसमन्दाकिनी

रूपेण प्रलयाब्धिमूर्ध्वनयनव्याजेन कल्पाजलम् ।

भूषापन्नगकेलिपानकपटादेकोनपञ्चाशतं

वातानप्युपसंहरन्नवतु वः कल्पान्तशान्तौ शिवः ॥२२॥

चित्तपस्य ।

क्वाप्यग्निः क्वचिदद्रिभूर्नरशिरःकीर्णा क्वचिन्निम्नगा

रूक्षा क्वापि जटा क्वचिद्विषधरा रौद्रं विषं कुत्रचित।

तादृग्भूतगणैर्वृतो मम चिताभस्मोर्मिकिर्मीरितः

संसारं प्रतिमुच्य यातुरपुनर्योगाय पन्थाः शिवः ॥२३॥

बिल्हणस्य ।

निर्माता जगदर्थमेव वचसां वाचं यमो यः स्वयं

भोगान्विश्वकृते तनोति विषयव्यावर्तितात्मेन्द्रियः ।

धत्तेऽस्त्राणि जगन्ति रक्षितुमुदासीनः स्वदेहग्रहे

योगीन्द्रोऽस्तु सदाशिवः स भवतां भूत्यै परार्थव्रती ॥२४॥

वैद्यगदाधरस्य ।

दूरोन्मुक्तखगेश्वरे मुरभिदि व्याक्षिप्तबाहौ ग्रह

व्यूहे वारितमातरिश्वनि नमत्याशापतीनां गणे ।

निष्कम्पोरगहारवल्लिरचलच्चूडेन्दुरव्याकुल

स्वःसिन्धुः स्थिरयोगनिर्वृतमनाः पायात्त्रिलोकीं शिवः ॥२५॥

तस्यैव ।

६. हरशृङ्गारः

एवं स्थापय सुभ्रु बाहुलतिकामेवं कुरु स्थानकं

नात्युच्चैर्नम कुञ्चिताग्रचरणं मां पश्य तावत्क्षणम् ।

गौरीं नर्तयतः स्ववक्त्रमुरजेनाम्भोधरध्वानिना

शम्भोर्वः सुखयन्तु लम्भितलयच्छेदाहतास्तालिकाः ॥२६॥

योगेश्वरस्य । (सु.र. ६०)

तस्या नाम मया कथं कथमपि भ्रान्त्या समुच्चारितं

जानास्येव ममाशयं तव कृते गौरि प्रसन्ना भव ।

क्षान्तिः स्वीक्रियतां दयावति मयि क्रोधः परित्यज्यता

मित्येवं बहु जल्पतः स्मररिपोः प्रेमाञ्जलिः पातु वः ॥२७॥

चक्रपाणेः ।

बालः सुन्दरि चन्द्रमाः स्रुतसुधाधाराभिराप्यायितो

निद्रामेति फणीश्वरः सुरधुनी रुद्धा जटावल्लिभिः ।

इत्थं मन्मथकेलिकौतुकविधौ व्रीडावतीं पार्वतीं

पायाद्वः प्रतिबोधयन्नववधूं चन्द्रार्धचूडामणिः ॥२८॥

कक्कोलस्य ।

श्रुतिः सक्ता मुग्धे वचसि वदनेन्दौ निपतिता

दृशः स्वादौ बिम्बाधरमधुनि मग्नैव रसना ।

निषण्णाभून्नासा निजपरिमले शैलदुहितु

र्घनाश्लेषानन्दे वपुरपि विलीनं पुरभिदः ॥२९॥

उमापतिधरस्य ।

दूरे दारुवनाभिसारक मृषा चाटूनि मुञ्चाधुना

भूयस्त्वं पुनरप्यहं यदि तदा चन्द्रः क्षितिं यास्यति ।

इत्युक्तः शशिमौलिरद्रिसुतया चूडेन्दुभूलम्भन

व्याजव्यञ्जितपादपद्मपतनप्रीतप्रियः पातु वः ॥३०॥

कविपण्डितश्रीहर्षस्य । (सू.मु. २.८)

७. शिवयोः प्रश्नोत्तरम्

कस्मात्पार्वति निष्ठुरासि सहज शैलीद्भवानामिदं

निःस्नेहासि कुतो न भस्मपरुषः स्नेहं क्वचिन्निन्दति ।

कोपस्ते मयि निष्फलः प्रियतमे स्थाणौ फलं किं भवेद्

इत्थं निर्वचनीकृतो दयितया शम्भुः शिवायास्तु वः ॥३१॥

भोजदेवस्य । (सु.र. ३५)

किं गौरि मां प्रति रुषा ननु गौः किमस्मि

कुप्यामि कं प्रति मयीत्यनुमानतोऽहम् ।

जानामि सत्यमौनामनत एव स त्वम्

इत्थं गिरो गिरिभुवः कुटिला जयन्ति ॥३२॥

रुद्रटस्य । (Kआव्यालङ्कार २.१५, सू.मु. ९९.६)

केयं मूर्ध्न्यन्धकारे तिमिरमिह कुतः सुभ्रु कान्तेन्दुयुक्ते

कान्ताप्यत्रैव कामिन्ननु जलमुमया पृष्टमेतावदेव ।

नाहं द्वन्द्वं करोमि व्यपनय शिरसस्तूर्णमेनामिदानीम्

एवं प्रोक्तं भवान्या प्रतिवचनजडः पातु वो मन्मथारिः ॥३३॥

कस्यचित॥

एषा ते हर का सुगात्रि कतमा मूर्ध्नि स्थिता किं जटा

हंसः किं भजते जटां न हि शशी चन्द्रो जलं सेवते ।

मुग्धे भूतिरियं कुतोऽत्र सलिलं भूतिस्तरङ्गायते

इत्थं यो विनिगूहते त्रिपथगां पायान्स वः शृङ्गारः ॥३४॥

कस्यचित। (Sव्६७)

धन्या केयं स्थिता ते शिरसि शशिकला किं नु नामैतदस्या

नामैवास्यास्तदेतत्परिचितमपि ते विस्मृतं कस्य हेतोः ।

नारीं पृच्छामि नेन्दुं कथयतु विजया न प्रमाणं यदीन्दुर्

देव्या निह्नोतुमिच्छोरिति सुरसरितं शाठ्यमव्याद्विभोर्वः ॥३५॥

विशाखदत्तस्य । (ंउद्राराक्षस्१.१, सू.मु. ९९.१)

८. हरहास्यम्

पाणौ कङ्कणमुत्फणः फणिपतिर्नेत्रं ज्वलत्पावकं

कण्ठः कुण्ठितकालकूटकुटिलो वस्त्रं गजेन्द्राजिनम् ।

गौरीलोचनलोभनाय सुभगो वेषो वरस्येति मे

गण्डोल्लासविभावितः पशुपतेर्हासोद्गमः पातु वः ॥३६॥

रुद्रटस्य । (शृ.ति. ३.२अ)

उद्दामदन्तरुचिपल्लवितार्धचन्द्र

ज्योत्स्नानिपीततिमिरप्रकरावरोधः ।

श्रेयांसि वो दिशतु ताण्डवितस्य शम्भोर्

अम्भोधरावलिघनध्वनिरट्टहासः ॥३७॥

सङ्घमित्रस्य । (सु.र. ४१)

मातर्ब्रूहि किमेतदञ्जलिपुटे तातेन गोपायितं

वत्स स्वादुफलं प्रयच्छति न मे गत्वा गृहाण स्वयम् ।

मात्रैवं प्रहिते गुहे विघटयत्याकृष्य सन्ध्याञ्जलिं

शम्भोर्भग्नसमाधिरुद्धमनसो हास्योद्गमः पातु वः ॥३८॥

योगेश्वरस्य । (सु.र. ५९)

निर्विघ्नं घनसारसारविशदस्वर्लोककल्लोलिनी

कल्लोलप्रतिमल्लबाहुचलनैर्व्याप्तान्तरालश्रियः ।

शम्भोः सम्भवदङ्गहारतरलोत्तंसामृतांशुद्रव

प्राणात्प्राणिकपालचापलदृशो हासोर्मयः पान्तु वः ॥३९॥

वाचस्पतेः ॥

भृङ्गी कस्तव चर्चिके गुह न कोऽप्याकार एकस्तु नौ

सत्यं भृङ्गरिटे सुसत्यमनृतं लोकं तु मोटिर्वदेत।

नग्नं पृच्छतमस्तु वां परिणयैकात्मत्वमित्युद्भट

स्तावुत्सृज्य सपर्षदः पशुपतेर्हास्योद्गमः पातु वः ॥४०॥

९. हरशिरः

त्वङ्गद्गङ्गमुदञ्चदिन्दुशकलं भ्रश्यत्कपालावलि

क्रोडभ्राम्यदमन्दमारुतचयस्फारीभवद्भाङ्कृति ।

पायाद्वो घनताण्डवव्यतिकरप्राग्भारखेदस्खल

द्भोगीन्द्रश्लथपिङ्गलोत्कटजटाजूटं शिरो धूर्जटेः ॥४१॥

वीर्यमित्रस्य । (सु.र. ४२)

सन्ध्याताण्डवितस्य खण्डपरशोरव्याज्जगन्ति ज्वलल्

लालाटाक्षिपुटोद्भवानलशिखालीढेन्दुलेखं शिरः ।

भ्रश्यत्कृत्ति चलन्महाहिविगलद्व्योमापगाम्बुस्खलत्

खण्डेन्दूच्छलभूतिचटुलभ्राम्यज्जटासन्तति ॥४२॥

योगेश्वरस्य ।

 धूमोद्भेदानभिज्ञस्फुरदन,अमनाघ्रातपङ्काधिकार

प्रेङ्खत्कल्लोलवारिव्यतिकरमनघस्पर्शजाग्रत्कपालम् ।

अज्ञातास्तत्रियामादयितमविदितप्राणिहिंसोरगस्रग्

भूतेशस्य प्रभूताद्भुतमवतु शिरः श्रेयसां सन्ततिं वः ॥४३॥

वैद्यगदाधरस्य ।

नाट्यावेगविनिःसृतत्रिपथगावारिप्रवाहाकुलः

शीघ्रभ्रान्तिवशाल्ललाटनयनज्वालातडिद्भीषणः ।

मुण्डालीकुहरप्रसर्पदनिलास्फालप्रयुक्तध्वनिः

प्रावृट्काल इवोदितः शिवशिरोमेघः शिवायास्तु वः ॥४४॥

कस्यचित।

अन्तःस्वीकृतजाह्नवीजलमतिस्वच्छन्दरत्नाङ्कुर

श्रेणीशोणभुजङ्गनायकफणाचक्रील्लसत्पल्लवम् ।

भूयादभुयदाय मोक्षनगरप्रस्थानभाजमितः

प्रत्यूहप्रशमैकपूर्णकलशप्रायं शिरो धूर्जटेः ॥४५॥

जलचन्द्रस्य ।

१०. हरशिरोगङ्गा

कपाले गम्भीरः कुहरिणि जटासन्धिषु कृशः

समुत्तानश्चूडाभुजगमणिबन्धव्यतिकरे ।

मृदुर्लेखाकोणे रयवशविलोलस्य शशिनः

पुनीताद्दीर्घं वो हरशिरसि गङ्गाकलकलः ॥४६॥

योगेश्वरस्य । (सु.र. ५३)

स जयति गाङ्गजलौघः शम्भोरुत्तुङ्गमौलिविनिविष्टः ।

मज्जति पुनरुन्मज्जति चन्द्रकला यत्र शफरीव ॥४७॥

कस्यचित। (सु.र. ४५)

यच्चन्द्रकोटिकरकोरकभावभाजि

बभ्राम बभ्रुणि जटापटले हरस्य ।

तद्वः पुनातु हिमशैलशिलानिकुञ्ज

सात्कारडम्बरविरावि सुरापगाम्भः ॥४८॥

कस्यचित। (स.क.आ. १.७७)

गौरीविभज्यमानार्धसङ्कीर्णे हरमूर्धनि ।

अम्ब द्विगुणगम्भीरे भागीरथि नमोऽस्तु ते ॥४९॥

कस्यचित। (सु.र. ७८, सू.मु. १.२४)

मुक्ताभा नृकपालशुक्तिषु जटावल्लीषु मल्लीनिभा

बह्वौ लाजनिभा दृशोर्मणिनिभा भोगोत्करे भोगिनः ।

नृत्यावर्तपरम्परेरितपयः मूर्च्छनोच्छालिताः

खेलन्तो हरमूर्ध्नि पान्तु भवतो गङ्गापयोबिन्दवः ॥५०॥

नडगाङ्गोकस्य ॥ शा.प. १०६, सू.मु. २.५३)

११. हरशिरश्चन्द्रः

स वः पायादिन्दुर्नवविसलताकोटिकुटिलः

स्मरारेर्यो मूर्ध्नि ज्वलनकपिशे भाति निहितः ।

स्रवन्मन्दाकिन्याः प्रतिदिवससिक्तेन पयसा

कपालेनोन्मुक्तः स्फटिकधवलेनाङ्कुर इव ॥५१॥

राजशेखरस्य । (सु.र. ४६)

व्यलीके पार्वत्याः परिलघुलवैरञ्जनजुषः

पतद्भिर्बाष्पस्य क्रमलिखितलक्ष्म्या विजयते ।

लसल्लीलाचन्द्रश्चरणगतमौलेः स्मरजितः

किरद्भिः स्वज्योत्स्नानखमणिभिरापूरितकणः ॥५२॥

वामनस्य ।

शम्भोरिन्दुकला शिवं विशतु वो यस्याः प्रतिच्छायिकां

त्रिस्रोतःपतितामनेककुटिलीभावं गतां वीचिभिः ।

सेनानीरवलोकते ध्वजपटाकूतेन कात्यायनी

मल्लीदामस्मीहया निजवधूबोधेन नागाधिपः ॥५३॥

उमापतेः ।

अमुद्रकुमुदत्विषः स्फुरितफेनलक्षीस्पृशो

मरालकुलविभ्रमाः शफरफाललीलाभृतः ।

जयन्ति गिरिजापतेस्तरलमौलिमन्दाकिनी

तरङ्गचयचुम्बिनस्तुहिनदीधितेरंशवः ॥५४॥

उमापतिधरस्य ।

च्युतामिन्दोर्लेखां रतिकलहभग्नं च वलयं

द्वयं चक्रीकृत्य प्रहसितमुखी शैलतनया ।

अवोचद्यं पश्येद्त्यवतु स शिवः सा च गिरिजा

स च क्रीडाचन्द्रो दशनकिरणापूरितकलः ॥५५॥

वररुचेः । (सु.र. ४७, Sव्६६, शा.प. ९६)

१२. हरजटा

ज्वालेवोर्ध्वविसर्पिणी परिणतस्यान्तस्तपस्तेजसो

गङ्गातोयतरङ्गसर्पवसतिर्वल्मीकलक्ष्मीरिव ।

सन्द्येवार्द्रमृणालकोमलतनोरिन्दोः सहस्थायिनी

पायाद्वस्तरुणांशुकपिला शम्भोर्जटासंहतिः ॥५६॥

रविनागस्य । (सु.र. ५५)

चूडापीडनिबद्धवासुकिफणाफूत्कारनिर्यद्विष

ज्वालाजृम्भितमत्स्यकच्चपवधूलीढेन्दुलेखामृतम् ।

अव्याद्वः स्मरसूदनस्य मदनक्रीडाकचाकर्षणश्

च्योतन्नाकसरित्सरोषगिरिजादृष्टं जटामण्डलम् ॥५७॥

भवभूतेः ।

क्वचिदमरसरित्क्वचित्कपालं

क्वचिदुरगाः क्वचिदैन्दवी च लेखा ।

इति विषमविभूषणैरुपेता

प्रमथपतेरवताज्जटाटवी ॥५८॥

दण्डिनः ।

उत्पत्रेव दृशोर्चिषा कुसुमितेवेन्दोः करैर्भोगिभिः

सारोहेव जटाटवी फलतु वः श्रेयो भवानीपतेः ।

यत्पर्यन्तविवर्तिनः सुरसरित्पूरस्य भूरिस्फुरत्

फेनेण्डूकविलासमञ्चति विधेर्जीर्णा कपालावली ॥५९॥

उमापतिधरस्य ।

मूलावनद्धभुजगेन्द्रकृतालवाल

बन्धाः स्खलत्त्रिदशसिन्धुजलौघसिक्ताः ।

उन्मुक्तचन्द्रकुसुमा जगतां हिताय

शम्भोर्जटाः कनककल्पलताः फलन्तु ॥६०॥

दङ्कस्य ।

१३. हरकपालः

शान्त्यै वोऽस्तु कपालदाम जगतां पतुर्यदीयां लिपिं

क्वापि क्वापि गणाः पठन्ति पदशो नातिप्रसिद्धाक्षरम् ।

विश्वं स्रक्ष्यति वक्ष्यति क्षितिमपामीशिष्यते शिष्यते

नागान्रागिषु रंस्यते स्यति जगन्निर्वेक्ष्यति द्यामिति ॥६१॥

कस्यचित। (सु.र. ५४)

गाढग्रन्थिप्रफुल्लद्गलविकलफणापीठनिर्यद्विषाग्नि

ज्वालानिष्टप्तचन्द्रद्रवदमृतरसप्रोषितप्रेतभावाः ।

उज्जृम्भा बभ्रुनेत्रद्युइत्मसकृदसृक्तृष्णयालोकयन्त्यः

पान्तु त्वां  नागनालग्रथितशवशिरःश्रेणयो भैरवस्य ॥६२॥

भवभूतेः । (सु.र. ३९)

जयति भुजगरज्जुग्रन्थिनिष्पीडितेन्दु

स्रवदमृतनिवृत्तप्रेतभावैः कपालैः ।

विरचितनुतिबन्धो मूर्ध्नि सद्यः पुरारेः

परिणतबहुकल्पब्रह्मणां ब्रह्मघोषः ॥६३॥

कस्यचित। (स.क.आ. १.८४)

लिप्ता लालाटनेत्रस्फुरदुरुदहनज्वालजालप्रतापोत्

ताम्यत्कोटीरभारस्थिरशशिशकलप्रस्रुताभिः सुधाभिः ।

अन्तर्नृत्यप्रमोदप्रचलितशिरश्चन्द्रमौलेः कपालाः

कल्याणं वः क्रियासुः स्तुतिमभिधतस्ताण्डवाडम्बरेषु ॥६४॥

नरसिंहस्य ।

पायाद्वः स शिरांसि ताण्डवविधौ यन्मूर्ध्नि खिन्नोरग

श्वासाग्निद्रुतचूडचन्द्रसुधया प्राणन्त्यकस्माद्विधेः ।

ऋक्सामे कतिचित्पठन्ति कतिचिन्मज्जन्ति गङ्गाजले

स्वात्मानं कतिचिन्मनन्ति कतिचिन्नेत्रानले जुह्वति ॥६५॥

वामदेवस्य ।

१४. हरनयनम्

धूमश्यामककुम्भि भूधरतटत्रुय्द्यद्दृषन्ति स्फुटा

टोपोल्लुण्ठितसागराम्पि विकलव्यालोकभास्वन्ति च ।

दृप्यत्तूर्णमरुन्ति कातरतरभ्रश्यज्जगन्ति प्रभोर्

उद्यन्ति त्रिपुरान्तकृन्ति नयनादर्चींषि पुष्यन्तु वः ॥६६॥

कस्यचित।

यज्ज्योतिर्द्वादशार्कं हिमगिरिदुहितुर्यन्निशाकेलिदीपो

यत्कन्दर्पास्थिभस्मीकरणतरुणिताभ्यन्तरज्वाललेखम् ।

कल्पान्ते जुह्वतो यत्त्रिभुवनसमिधं वेधसः पुण्यवह्निर्

बिभ्राणं बभ्रुकान्तिं त्रिनयननयनज्योतिरस्तु श्रिये वः ॥६७॥

अंशुधरस्य ।

आनन्दस्तिमिताः समाधिषु मुखे गौर्या विलासालसाः

सम्भ्रान्ताः क्षणमद्भुताः क्षणमथ स्मेरा निजे वैकृते ।

क्रूराः कृष्टशरासने मनसिजे  दग्धे घृणाकूणितास्

तत्कान्तारुदितेश्रुपूरतरलाः शम्भोर्दृशः पान्तु वः ॥६८॥

कस्यचित।

पक्ष्मालीपिङ्गलिम्नः कण इव तडितां यस्य कृत्स्नः समूहो

यस्मिन्ब्रह्माण्डमीषद्विघटितमुकुले कालयज्वा जुहाव ।

अर्चिर्निष्टप्तचूडाशशिगलितसुधाघोरझाङ्कारिकोणं

तार्तीयोकं पुरारेर्तदवतु मदनप्लीषणं लोचनं वः ॥६९॥

भवभूतेः । (ंं १, अफ़्तेर्५.२; शा.प. ९९)

एकं योगनियोजनान्मुकुलितं चक्षुर्द्वितीयं पुनः

पार्वत्या जघनस्थले स्तनतटे शृङ्गारभावालसम् ।

अन्यद्दूरविकृष्टचापमदनक्रोधानलोद्दीपितं

शम्भोर्भिन्नरसं समाधिसमये नेत्रत्रयं पातु वः ॥७०॥

श्रीहर्षदेवस्य ।

१५. त्रिपुरदाहारम्भः

संरब्धाङ्घ्रिनिवेशनादनिभृतं सर्वंसहाविग्रहे

वीतालम्बनमारसातलमधोविस्त्रंसिनि स्यन्दने ।

याते दृक्पथदूरतां मयपुरे देवस्य भूतप्रभोर्

द्राग्विश्वम्भरबाणमोक्षविषयो यत्नः शिवायास्तु वः ॥७१॥

वैद्यगदाधरस्य ।

चापोत्क्षेपापसर्पद्वलयफणिगुणोत्तंसितापाङ्गभित्ति

प्रत्यालीढानुबन्धोच्छलितजलनिधिव्याप्तवेलोपकण्ठम् ।

उन्मीलद्भालवह्नि क्रमशिथिलजटालम्बिगङ्गेन्दुलेखं

भूयाद्वश्चन्द्रमौलेर्मयनगरभिदः सौष्ठवं मङ्गलाय ॥७२॥

जलचन्द्रस्य ।

सङ्व्यानांशुकपल्लवेषु तरलं वेणीगुणेषु स्थितं

मन्दं कञ्चुकसन्धिषु स्तनतटोत्सङ्गेषु दीप्तार्चिषम् ।

आलोक्य त्रिपुरावरोधनवधूवर्गस्य धूमध्वजं

हस्तस्रस्तशरासनो विजयते देवो दयार्द्रेक्षणः ॥७३॥

मयूरस्य । (सु.र. ६१)

वाणीभूतपुराणपूरुषधृतिप्रत्याशया धाविते

निद्रातीक्षणजाशुशुक्षणिकणक्लान्ते शकुन्तेश्वरे ।

नम्रोन्नम्रभुजङ्गपुङ्गवगुणव्याकृष्टबाणासन

क्षिप्तास्त्रस्य पुरद्रुहो विजयते सन्धानसीमाश्रमः ॥७४॥

मुरारेः । (आर्७.११४, सु.र. ३१)

दृष्टः सप्रेम देव्या किमिदमिति भयात्सम्भ्रमाच्चासुरीभिः

शान्तान्तस्तत्त्वसारैः सकरुणं ऋषिभिर्विष्णुना सस्मितेन ।

आकृष्यास्त्रं सगर्वैरुपशमितबन्धुसंभ्रमैर्दैत्यवीरैः

सानन्दं देवताभिर्मयपुरदहने धूर्जटिः पातु युष्मान॥७५॥

भट्टनारायणस्य । (Vस्१.३)

१६. हरबाणः

क्षिप्तो हस्तावलग्नः प्रसभमभिहतोऽप्याददानोऽंशुकान्तं

गृह्णन्केशेष्वपास्तश्चरणनिपतितो नेक्षितः सम्भ्रमेण ।

आलिङ्गन्योऽवधूतस्त्रिपुरयुवतिभिः साश्रुनेत्रोत्पलाभिः

कामीवार्द्रापराधः स दहतु दुरितं शाम्भवो वः शराग्निः ॥७६॥

अमरोः । (अमरु २; सु.र. ४९)

सिन्दूरश्रीर्ललाटे कनकरसमयः कर्णपाशावतंसो

वक्त्रे ताम्बूलरागः पृथुकुचकलसे कुङ्कुमस्यानुलेपः ।

दैत्याधीशाङ्गनानां जघनपरिसरे लाक्षिकक्षौमलक्ष्मी

रश्रेयांसि क्षिणोतु त्रिपुरहरशरोद्गारजन्मानलो वः ॥७७॥

मङ्गलस्य । (सु.र. ६७)

विष्वग्व्याधूय धूमप्रचययवनिकां स्फायमानस्फुलिङ्ग

व्याजादवकीर्य पुष्पाञ्जलिमुपरि पदं न्यस्यतो मन्दिराणाम् ।

स्वच्छन्दाभोगसीमा महति मयपुरे दत्तरौद्राङ्गराग

व्याप्ताशेषस्य विश्वेश्वरशरशिखिनस्ताण्डवं नः पुनातु ॥७८॥

वैद्यगदाधरस्य ।

बाष्पैर्वीताङ्गरागच्छविषु विरचयन्नच्छधूमच्छटाभिः

कस्तूरीपत्रमायां मयनगरवधूवर्गवक्षोरुहेषु ।

आसाम्लानपुष्पस्तवकनवकलामंशुभिः कुन्तलेषु

व्याकुर्वन्नन्धकारं हरतु हरशरोद्गारजन्मानलो वः ॥७९॥

जलचन्द्रस्य ।

चापं मुष्टिर्भवान्याः सरसिजमुकुलश्रीः कथं वा विधत्ते

प्रत्यालीढं कथं वा रचयतु मणिमन्नूपुरो वामपादः ।

इत्थं यावद्वितर्कं विदधति विबुधास्तावदग्रे य आसीद्

वाणाग्निः प्लुष्टदैत्यो मयपुरमथने धूर्जटेः सोऽवताद्नः ॥८०॥

१७. अष्टमूर्तिः

पयोदानां पन्थाः कवलविषयो वा परिमलं

वहन्बिभ्राणो वा सुहृदपसुहृद्वा जलरुहाम् ।

ददद्गृह्णानो वा हविरिति मुहुर्यस्य विबुधाः

स्तुवन्त्यष्टौ मूर्तीः स जगदवतादन्धकरिपुः ॥८१॥

श्रीहनूमतः ।

दिक्कालात्मसमैव यस्य विभुता यस्तत्र विद्योतते

यत्रामुष्य सुधीभवन्ति किरणा राशेः स यासामभूत।

यस्तत्पित्तमुषःसु योऽस्य विधये यस्तस्य जीवातवे

वोढा यद्गणमेष मन्मथरिपोस्ताः पान्तु वो मूर्तयः ॥८२॥

चित्तपस्य । (Kउवल्. १०५६)

मौलिं नेनोक्ति भालं तिलकयति तनोरङ्गरागं विधत्ते

धम्मिल्लं सन्दधाति प्रथयति शिरसि व्यक्तमुत्तंसलक्ष्मीम् ।

सम्प्रीणीते भुजङ्गानपनयति रसं वेत्ति संमोदमुद्रां

याभिः शृङ्गारबन्धस्तनुभिरिव शिवस्ताभिरस्तु श्रिये वः ॥८३॥

जलचन्द्रस्य ।

यां धम्मिल्लपदेऽभिषिञ्चति यया सन्ध्यासु बद्धाञ्जलिर्

यामायम्य यदात्मकानि नयनान्यामील्य यां ध्यायति ।

यां च स्यन्दनतां निनाय सहितस्ताभिः स्वयं मूर्तिभिर्

देवो विश्वतनुः पुनातु स जगच्चन्द्रार्धचूडामणिः ॥८४॥

सुधाकरस्य ।

या सृष्टिः स्रष्टुराद्या वहति विधिहुतं या हविर्या च होत्री

ये द्वे कालं विधत्तः श्रुतिविष्यगुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम् ।

यामाहुः सर्वबीजप्रकृतिरिति यया प्राणिनः प्राणवन्तः

प्रत्यक्षाभिः प्रपन्नस्तनुभिरवतु वस्ताभिरष्टाभिरीशः ॥८५॥

कालिदासस्य । (Sःअक्१.१)

१८. भैरवः

खट्वाङ्गीकृतधूमकेतुधटितप्रेताधिराट्पञ्जर

प्रोतब्रह्मशिरः कपालवलयं बिभ्रज्जटामण्डलम् ।

कण्ठे सप्तमहर्षिवक्त्ररचितामेकावलीमुद्वहन्

पायाद्वः सुलभव्रतोपकरणः कल्पान्तकापालिकः ॥८६॥

कस्यचित।

सद्यः प्रध्वस्तदेवासुरसरसशिरःश्रेणिशोणारविन्द

स्रग्दामानद्धमूर्तेर्घनरुधिरकणक्लिन्नचर्मांशुकस्य ।

निष्पर्यायत्रिलोकीभवकवलरसव्यात्तवक्त्रस्य जीयाद्

आनन्दः कालरात्रीकुचकलसपरीरम्भिणो भैरवस्य ॥८७॥

उमापतिधरस्य ।

वैकुण्ठस्य करङ्कमङ्कनिहितं स्रष्टुः कपालं करे

प्रत्यङ्गं च विभूषणं विरचितं नाकौकसां कीकसैः ।

भस्म स्थावरजङ्गमस्य जगतः शुभ्रं तनौ बिभ्रतः

कल्पान्तेषु कपालिनो विजयते रौद्रं कपालव्रतम् ॥८८॥

भवभूतेः ।

एकाम्भोधीकृतायां भुवि जगदखिलं निर्जनीकृत्य खेलन्

देवः कालीसहायः प्रसभविहरणोन्मुक्तलीलाट्टहासः ।

सद्यो दंष्ट्रांशुभिन्ने तमसि निजवपुर्बिम्बमालोक्य कस्त्वं

कस्त्वं ब्रूहीति कोपादभिदधदभयं भैरवश्चेष्टतां वः ॥८९॥

वैद्यगदाधरस्य ।

कल्पान्ते शयितत्रिविक्रममहाकङ्कालदन्ती स्फुरच्

छेषस्यूतनृसिंहपाणिनखरप्रोतादिकोलामिषः ।

विश्वैकार्णवतानितान्तमुदितौ तौ मत्स्यकूर्मावुभौ

कर्षन्धीवरतां गतोऽस्य तु महामोहं महाभैरवः ॥९०॥

चित्तपस्य । (सू.मु. २.२४)

१९. हरनृत्यारम्भः

आर्द्रां कण्ठे मुखाब्जस्रजमवनमयत्यम्बिका जानुलम्बां

स्थाने क्ट्वेन्दुलेखां निविडयति जटापन्नगेन्द्रेण नन्दी ।

कालः कृत्तिं निबध्नात्युपनयति करे कालरात्रिः कपालं

शम्भोर्नृत्यावतारे परिषदिति पृथग्व्यापृता वः पुनातु ॥९१॥

शतानन्दस्य । (सु.र. ७६, सू.मु. २.२९)

नन्दिन्खञ्जनमञ्जुनादमुरजं संगृह्य सज्जीभव

कुष्माण्डानय भस्मभाजनमितो लम्बोदरागम्यताम् ।

स्कन्दं नन्दय मन्दिरोदरगतं देवीति रङ्गाङ्गणे

शम्भोस्ताण्डवमण्डनैर्कमनसः संजल्पितं पातु वः ॥९२॥

योगेश्वरस्य ।

भो भो दिक्पतयः प्रयात परतः खं मुञ्चताम्भोमुचः

पातालं व्रज मेदिनि प्रविशत क्षोणीतलं क्ष्माभृतः ।

ब्रह्मन्नुन्नय दूरमात्मसदनं देवस्य नो नृत्यतः

शम्भोः संकटमेतदित्यवतु वः प्रोत्सारणा नन्दिनः ॥९३॥

तस्यैव । (सु.र. ७४, सू.मु. २.३०)

अस्थीन्यस्थीन्यजिनमजिनं भस्म भस्मेन्दुरिन्दुर्

गङ्गा गङ्गोरग उरग इत्याकुलाः सम्भ्रमेण ।

भूषादानोपकरणगणप्रापणव्यापृतानां

नृत्यारम्भप्रणयिनि शिवे पान्तु वाचो गणानाम् ॥९४॥

धनपालस्य । (स.क.आ. २.२३५, सू.मु. २.२७)

क्षोणि क्षोभं क्षमस्व त्वमपि कुरु महाकूर्म कर्म स्वकीयं

भो भोः कैलासमेरुप्रभृतिकुलधराधारिणो गच्छताधः ।

ब्रह्मन्नुद्गच्छ दूरं कुरुत जलधयः स्थैर्यमित्यष्टमूर्तेर्

भर्तुर्नृत्यावतारे सरभसगदिताः पान्तु वो नन्दिवाचः ॥९५॥

द्वैपायनस्य ।

२०. हरनृत्यं

भ्राम्यद्विश्वंभराणि भ्रमिचलननमत्कूर्मकुम्भीनसानि

त्रुष्ट्यत्ताराणि रिङ्गद्धरिणधरशिरःश्रेणीशीर्यद्दृषन्ति ।

दिक्कीरेओदञ्चदम्पि द्रवदमरचमूचक्रचञ्चद्वियन्ति

व्यस्यन्तु व्यापदं वस्त्रिपुरविजयिनस्ताण्डवारम्भणानि ॥९६॥

राजशेखरस्य ।

हेलापाद्रप्रतापान्नमदवनिभराक्रान्तकूर्मेशशेष

प्रोद्भूतश्वासवातोच्छलदुदधिपयोधौतसूर्येन्दुतारम् ।

भ्राम्यद्दोःसङ्घवेगापतदचलकुलध्वानसंत्रस्तविश्वं

त्रैलोक्यैश्वर्यकारि द्यतु तव दुरितं ताण्डवं चन्द्रमौलेः ॥९७॥

वाच्छोकस्य ।

उत्तानाः कति वेल्लिताः कति रयादाभुग्नमध्याः कति 

क्षिप्तोत्क्षिप्तविकुञ्चिताः कति भुजास्तौर्यत्रिकानुक्रमात।

कल्पान्तेषु महानटस्य झटिति प्रक्रान्तचक्रभ्रमि 

भ्रान्तौ केवलमग्निहासगरलैर्लेखात्रयं पातु वः ॥९८॥

सागरधरस्य ।

पायाद्वः सुरदीर्घिकाजलरयभ्राम्यज्जटामण्डली

वेगव्याकुलनागनायकफणाफूत्कारवातोच्छलम् ।

सप्ताम्भोनिधिजन्मचण्डलहरीमज्जन्नभोमण्डल

ग्रासत्रस्तसुराङ्गनाकलकलक्रीडाविलक्षो हरः ॥९९॥

ब्रह्महरेः । (सु.र. ६८, कर्कराजस्य)

सन्ध्याताण्डवडम्बरव्यसनिनो भीमस्य चण्डभ्रमि

व्यानृत्यद्भुजदण्डमण्डलभुवो झञ्झानिलाः पान्तु वः ।

येषामुच्छलतां जवेन झगिति व्यूहेषु भूमीभृताम्

उड्डीनेषु विडौजसा पुनरसौ दम्भोलिरालोकितः ॥१००॥

कस्यचित। (सु.र. ५०, सू.मु. २.३१)

२१. हरप्रसादनम्

निःशङ्कं शङ्कर करग्रथिताहिभोग

भोगप्रद प्रदलितामरवैरिवृन्द ।

वृन्दारकार्चित चिताभसिताङ्गराग

रागातिदूर दुरितापहर प्रसीद ॥१०१॥

बाणस्य ।

करकलितपिनाक नाकनाथ

द्विषदुरुमानसशूल शूलपाणे ।

भव वृषभविमान मानशौण्ड

त्रिजगदकारणतारक प्रसीद ॥१०२॥

सञ्चाधरस्य ।

कटुविशिखशिखिप्रपञ्च पञ्चा

नन धनदप्रियमित्र मित्रनेत्र ।

धृतसकलविकल्प कल्पशेष

प्रकटमहानट नाटय प्रसादम् ॥१०३॥

तस्यैव ।

भव शिव शवभस्मगौर गौरी

ग्रथितशरीर सरीसृपोत्तरीय ।

स्मरहर हर भीम भीमभूत

प्रकरभयङ्कर शङ्कर प्रसीद ॥१०४॥

तस्यैव ।

धृतनिधनधनुः प्रचण्ड चण्डी

मुखकमलभ्रमरामराधिनाथ ।

हर रणरणकान्त कान्तमूर्ते

गगनदुकूल विकूलयापदं नः ॥१०५॥

तस्यैव ।

२२. गौरी

यानुद्धूलयतीश्वरः सिकतिला यैर्मौलिमन्दाकिनी

यैर्बालेन्दुकणार्द्रकेतकदलोत्सङ्गे परागायितम् ।

यैः कैलासविलासकाननतटीकङ्केल्लिपुष्पोद्गम

क्रीडाकार्मणमद्रिजाचरणयोस्ते रेणवः पान्तु वः ॥१०६॥

उमापतिधरस्य ।

लाक्षारागं हरति शिखराज्जाह्नवीवारि येषां

ये तत्वन्ति स्रजमधिजटामण्डलं मालतीनाम् ।

प्रत्युत्सर्पद्विमलकिरणैर्यैस्तिरोधानमिन्दोर्

देव्याः स्थाणौ चरणपतिते ते नखाः पान्तु विश्वम् ॥१०७॥

कस्यचित। (सु.र. ८१, दक्षस्य)

भवजलधिजलावलम्बयष्टिर्

महिषमहासुरशैलवज्रधारा ।

हरहृदयतडागराजहंसी

दिशतु शिवं भवतश्चिरम् ॥१०८॥

भगीरथदत्तस्य । (सु.र. ८६)

कां तपस्वी गतोऽवस्थामिति स्मेराविव स्तनौ ।

वन्दे गौरीघनाश्लेषभवभूतिसिताननौ ॥१०९॥

भवभूतेः ।

अभिमतफलसिद्धिसिद्धमन्त्रा

वलि बलिजित्परमेष्टिनोरुपास्ये ।

भगवति मदनारिनारि वन्दे

निखिलनगाधिपभर्तृदारिके त्वाम् ॥११०॥

वामदेवस्य ।

२३. विवाहसमयगौरी

गोनासाय वियोजितागदरजाः सर्पाय बद्धौषधिः

कण्ठस्थाय विषाय वीर्यमहतः पाणौ मणीन्बिभ्रती ।

भर्तुर्भूतगणाय गोत्रजरतीनिर्दिष्टमन्त्राक्षरा

रक्षत्वद्रिसुता विवाहसमये प्रीता च भीता च वः ॥१११॥

राजशेखरस्य । (वि.शा.भ. १.३, सु.र. १०२, सू.मु. २.३६)

प्रत्यासन्नविवाहमङ्गलविधौ देवार्चनव्यस्तया

दृष्ट्वाग्रे परिणेतुरेव लिखितां गङ्गाधरस्याकृतिम् ।

उन्मादस्मितरोषलज्जितरसैर्गौर्या कथंचिच्चिराद्

वृद्धस्त्रीवचनात्प्रिये विनिहितः पुष्पाञ्जलिः पातु वः ॥११२॥

भासस्य । (सु.र. ८८, शा.प. १०२, सू.मु. २.३७)

ब्रह्मायं विष्णुरेष त्रिदशपतिरसौ लोकपालास्तथैते

जामाता कोऽत्र योऽसौ भुजगपरिवृतो भस्मरूक्षः कपाली ।

हा वत्से वञ्चितासीत्यनभिमतवरप्रार्थनाव्रीडिताभिर्

देवीभिः शोच्यमानाप्युपचितपुलका श्रेयसे वोऽस्तु गौरी ॥११३॥

कस्यचित।

धूमव्याकुलदृष्टिरिन्दुकिरणैराह्लादिताक्षी पुनः

पश्यन्ती वरमुत्सुका नतमुखी भूयो ह्रिया ब्रह्मणः ।

सेर्ष्या पादनखाच्छदर्पणगतां गङ्गां दधाने हरे

स्पर्शादुत्पुलका करग्रहविधौ गौरी शिवायास्तु वः ॥११४॥

श्रीहर्षदेवस्य । (Pरियदर्शिका १.१)

पादाग्रे स्थितया मुहुः स्तनभरेणानीतया नम्रतां

शम्भोः सस्प्रृहलोचनत्रयपथं यान्त्या तदाराधने ।

ह्रीमत्या शिरसीहितः सपुलकस्वेदोद्गमोत्कम्पया

विश्लिष्यन्कुसुमाञ्जलिर्गिरिजया क्षिप्तोऽन्तरे पातु वः ॥११५॥

तस्यैव । (ऱत्नावलि १, सू.मु. २.३८)

२४. गौरीशृङ्गारः

स्वेदस्ते कथमीदृशः प्रियतमे त्वन्नेत्रवह्नेर्विभो

कस्मात्कम्पितमेतदिन्दुवदने भोगीन्द्रभीतेर्भव ।

रोमाञ्चः कथमेष देवि भगवन्गङ्गाम्भसां शीकर

इत्थं भर्तरि भावगोपनपरा गौरी चिरं पातु वः ॥११६॥

लक्ष्मीधरस्य । (सु.र. ७५, शा.प. १०४)

शम्भो सत्यमिदं पयोधिमथने लक्ष्म्या वृते केशवे

वैलक्ष्यात्किल काककूटमशितं पीतं विषं यत्त्वया ।

सत्यं पार्वति नास्ति नः सुभगता साक्षी तथा च स्मरो

देवेनेति कृतस्मृतिः स्मितमुखी गौरी चिरं पातु वः ॥११७॥

श्रीहर्षदेवस्य ।

चर्मालम्बिदुकूलवल्लरिचिताभस्मावधूतस्तनो

न्मीलच्चन्दनमुत्तरीयभुजगव्यासक्तमुक्तावलि ।

मुग्धाया अपि शैलराजदुहितुर्गङ्गाधारालिङ्गनं

गाढप्रेमरसानुबन्धनिकषग्रावा शिवायास्तु वः ॥११८॥

जलचन्द्रस्य ।

शिरसि कुटिला सिन्धुर्दोषाकरस्तव भूषणं

सह विषधरैः प्रत्यासन्ना पिशाचपरम्परा ।

हरसि न हर प्राणानेव न वेद कथं न्विति

प्रणयकुपितक्ष्माभृत्पुत्रीवचांसि पुनन्तु वः ॥११९॥

भगवद्गोविन्दस्य ।

नादत्ते फणिकङ्कणप्रणयिनं नीईवीनिवेशे करं

नो चूणैरुपहन्ति भालनयनज्योतिर्मयीं दीपिकाम् ।

धत्ते चर्म हरेण मुक्तमपि न द्वैपं भयादित्यसौ

पायाद्वो नवमोहनव्यतिकरव्रीडावती पार्वती ॥१२०॥

आचार्यगोपीकस्य ।

२५. दुर्गा

एकं महिषशिरःस्थितम्

अपरं सानन्दसुरगणप्रणतम् ।

गिरिदुहितुः पदयुगलं

शोणितमणिरागरञ्जितं जयति ॥१२१॥

जलचन्द्रस्य ।

त्रिभुवनशुभपञ्जिकाञ्जिकेव

स्फुरति भवानि तवाङ्कुशः कराग्रे ।

डमरुरपि बिभर्ति देवि तत्तद्

विपदवसानविसर्जनीयलक्ष्मीम् ॥१२२॥

हरेः ।

ज्याकृष्टिबद्धखटकामुखपाणिपृष्ठ

प्रेङ्खन्नखांशुचयसंवलितोऽम्बिकायाः ।

त्वां पातु मञ्जरितपल्लवकर्णपूर

लोभभ्रमद्भ्रमरविभ्रमभृत्कटाक्षः ॥१२३॥

अमरोः । (अमरु १; सु.र. १००)

पादावष्टम्भनम्रीकृतमहिषतनोरुल्लसद्बाहुमूलं

शूलं प्रोल्लासयन्त्याः सरलितवपुषो मध्यभागस्य देव्याः ।

विश्लिष्टस्पष्टदृष्टोन्नतविरलबहुव्यक्तगौरान्तरालास्

तिस्रो वः पान्तु रेखाः क्रमवशविकसत्कञ्चुकप्रान्तमुक्ताः ॥१२४॥

बाणस्य ।

विद्राणे रुद्रवृन्दे सवितरि तरले वज्रिणि ध्वस्तवज्रे

जाताशङ्के शशाङ्के विरमति मरुति त्यक्तवैरे कुबेरे ।

वैकुण्ठे कुण्ठितास्ते महिषमतिरुषं पौरुषोपघ्निविघ्नं

निर्विघ्नं निघ्नती वः शमयतु दुरितं भूरिभावा भवानी ॥१२५॥

तस्यैव ।

२६. काली

यद्वक्त्राकाशशेषो नभसि न सुलभो यद्भुजानां सहस्रैः

प्रेङ्खद्भिः कीर्यमाणास्वनुरपि विदितो नावकाशो दिशासु ।

पञ्च ग्रासा न यस्यास्त्रिभुवनमभवत्पूरणार्थंअ समस्तं

क्ष्ण्ड्त्क्षामाकाण्डचण्डी चिरमवतुतरां भैरवी कालरात्रिः ॥१२६॥

भासोकस्य ।

शिखण्डे खण्डेन्दुः शशिदिनकरौ कर्णयुगले

गले ताराहारस्तरलमुडुचक्रं च कुचयोः ।

तडित्काञ्ची सन्ध्यासिचयरचिता कालि तदयं

तवाकल्पः कल्पव्युपरमविधेयो विजयते ॥१२७॥

कस्यचित।

निर्मांसप्रकटास्थिजालविकटां पातालनिम्नोदरीं

कूपक्रोडगभीरनेत्रकुहरामुन्नद्धजूटाटवीम् ।

दन्तान्तर्गतदैत्यकीकसकणव्याकर्षणव्यापृत

क्रूरैकाग्रनखामखण्डितरुचं त्वां चण्डि वन्दामहे ॥१२८॥

कस्यचित।

तारान्तर्ज्वलदग्निलक्षनयनश्वभ्रान्तकृपान्तरां

क्रुद्दागस्त्यनिरस्तवारिधिपयःपातालनिम्नोदरीम् ।

वन्दे त्वामजितावृतोत्कटसिरापृष्ठास्थिसाराकृतिं

दंष्ट्राकोटितटोत्पतिष्णुदितिजासृक्चर्चितां चर्चिकाम् ॥१२९॥

उमापतिधरस्य ।

जयति तव कूणितेक्षणमश्नत्या दशनपेषमसुरास्थि ।

कल्पशिखिस्फुटदद्रिक्वाणकरालः कडत्कारः ॥१३०॥

शतानन्दस्य ।

२७. अर्धनारीशः

स जयति गिरिकन्यामिश्रिताश्चर्य्मूर्तिस्

त्रिपुरयुवतिलीलाविभ्रमभ्रंशहेतुः ।

उपचयवति यस्य प्रोन्नतैकस्तनत्वाद्

उपरि भुजगहारः स्थानवैषम्यमेति ॥१३१॥

माघस्य ।

आश्लेषाधरबिम्बचुम्बनसुखालापस्मितान्यासतां

दूरे तावदिदं मिथो न सुलभं जातं मुखालोकनम् ।

इत्थं व्यर्थकृतैकदेहघटनाविन्यासयोरावयोः 

केयं प्रीतिविदम्बनेत्यवतु वः स्मेरोऽर्धनारीश्वरः ॥१३२॥

कस्यचित। (Sव्६८)

चन्द्रालोकय पश्य पन्नगपते वीक्षध्वमेतद्गणाः

कामारेः स्तनभारमन्थरमुरो लाक्षारुणाङ्घ्रिश्रियः ।

आकर्ण्य त्रिदशापगागिरमिमां सोल्लासमाभाषितां

व्रीडास्मेरनताननो विजयते कान्तार्धनारीश्वरः ॥१३३॥

योगेश्वरस्य ।

स्वच्छन्दैकस्तनश्रीरुभयगतमिलन्मौलिचन्द्रः फणीन्द्र

प्राचीनावीतवाही सुखयतु भगवानर्धनारीश्वरो वः ।

यस्यार्धे विश्वदाहव्यसनविसृमरज्योतिरर्धं कृपोद्यद्

बाष्पं चान्योन्यवेगप्रहतिसिमसिमाकारि चक्ष्ण्ड्स्मृतीयम् ॥१३४॥

मुरारेः । (आर्७.३८, सू.मु. २.२१)

धम्मिल्लं च जटां च मौक्तिकसरं चाहिं च रत्नानि च

ब्रह्मास्थीनि च कुङ्कुमं च नृशिरश्चूर्णोत्तरं भस्म च ।

क्षौमं च द्विपचर्म चैकवपुषा बिभ्रद्दिशन्नेकतां

भावानामिव योगिनां दिशतु वः श्रेयोऽर्धनारीश्वरः ॥१३५॥

शङ्करदेवस्य ।

२८. शृङ्गारात्मकार्धनारीश्वरः

अर्धं दन्तच्छदस्य स्फुरति जपवशादर्धमप्युत्प्रकोपाद्

एकः पाणिः प्रणन्तुं शिरसि कृतपदः क्षेप्तुमन्यस्तमेव ।

एकं ध्यानान्निमीलत्यपरमविकसद्वीक्षते नेत्रमित्थं

तुल्यानिच्छाविधित्सा तनुरवतु स वो यस्य संध्याविधाने ॥१३६॥

कस्यचित।

अच्छिन्नमेखलमलब्धदृढोपगूढं

अप्राप्तचुम्बनमवीक्षितवक्त्रकान्ति ।

कान्ताविमिश्रवपुषः कृतविप्रलम्भ

सम्भोगसख्यमिव पातु वपुः स्मरारेः ॥१३७॥

छित्तिपस्य ।

प्रौढप्रेमरसादभेदघटितामङ्गे दधानः प्रियां

देवः पातु जगन्ति केलिकलहे तस्याः प्रसादाय यः ।

व्याहर्तुं प्रणयोचितं नमयितुं मूर्धानमप्यक्षमो

धत्ते केवलमेव वामचरणाम्भोजे करं दक्षिणम् ॥१३८॥

गदाधरस्य ।

मिश्रीभूतां तव तनुलतां बिभ्रतो गौरि कामं

देवस्य स्यादविरलपरीरम्भजन्मा प्रमोदः ।

किन्तु प्रेमस्तिमितमधुरस्निग्धमुग्धा न दृष्टिर्

दृष्टेत्यन्तःकरणमसकृत्ताम्यति त्र्यम्बकस्य ॥१३९॥

भगीरथस्य । (सु.र. ८२)

अन्यस्यै संप्रतीयं कुरु मदनरिपो स्वाङ्गदानप्रसादं

नाहं सोढुं समर्था शिरसि सुरनदीं नापि संध्यां प्रणन्तुम् ।

इत्युक्त्वा कोपबिद्धां विघटयितुमुमामात्मदेहं प्रवृत्तां

रुन्धानः पातु शम्भोः कुचकलसहठस्पर्शकृष्टो भुजो वः ॥१४०॥

मयूरस्य ।

२९. गणेशः

एकः स एव परिपालयताज्जगन्ति

गौरीगिरीशचरितानुकृतिं दधानः ।

आभाति यो दशनशून्यमुखैकदेश

देहार्धहारितवधूक इवकदन्तः ॥१४१॥

वसुकल्पस्य । (सु.र. ९४)

कपोलादुड्डीनैर्भयवशविलोलैर्मधुकरैर्

मदाम्भःसंलोभादुपरि पतितुं बद्धपटलैः ।

चलद्बर्हच्छत्रश्रियमिव दधानोऽतिरुचिराम्

अविघ्नं हेरम्बो जगदघविघ्âतं घटयतु ॥१४२॥

तस्यैव । (सु.र. ९३)

सन्ध्यासिन्दूररागारुणगगनतलासङ्गिगङ्गोत्तमाङ्ग

त्वङ्गन्नक्षत्रमालाकृतरुचिररुचिः कर्णशंखीकृतेन्दुः ।

निस्तोयऽम्भोदवृन्दैः श्रुतियुगलचलच्चामराडम्बरश्रीर्

अव्याजालङ्कृतिर्वः प्रवितरतु गणग्रामणीर्मङ्गलानि ॥१४३॥

दङ्कस्य ।

गर्जद्गभीरघनघर्घरघोरघोष

दिग्दन्तिभीतिजननोद्गतकण्ठनादः ।

धुन्वन्मुखं तव निरस्यतु सर्वविघ्नं

लम्बोदरः सहजनाठ्यरसप्रवृत्तः ॥१४४॥

पापाकस्य ।

देवेन्द्रमौलिमन्दारमकरन्दकणारुणाः ।

विघ्नं हरन्तु हेरम्बचरणाम्बुजरेणवः ॥१४५॥

उमापतिधरस्य ॥

३०. कार्त्तिकेयः

स्वेच्छारम्यं लुठित्वा पितुरुरसि चिरं भस्मधूलीचिताङ्गो

गङ्गावारिण्यगाधे झटिति हरजटाजूटतो दत्तझम्पः ।

सद्यः सीत्कारकारी जलजडिमरणहन्तपङ्क्तिर्गुहो वः

कम्पी पायादपायाज्ज्वलितशिखिशिखे चक्षुषि न्यस्तहस्तः ॥१४६॥

बाणस्य । (सु.र. ९१, सू.मु. २.४३)

अर्चिष्मन्ति विदार्य वक्त्रकुहराण्यासृक्कतो वासुकेस्

तर्जन्या विषकर्बुरान्गणयतः संस्पृश्य दन्ताङ्कुरान।

एकं त्रीणि नवाष्ट सप्त षडतिव्यस्तास्तसङ्ख्याक्रमा

वाचः शक्तिधरस्य शैशवकलाः कुर्वन्तु वो मङ्गलम् ॥१४७॥

कस्यचित। (सु.र. ९५, शा.प. १०५)

सुप्तं पक्षपुटे निलीनशिरसं सृष्ट्वा मयूरं पुरः

कृत्तं केन शिरोऽस्य तात कथमित्याक्रन्दतः शैशवात।

अन्तर्हासपिनाकिपाणियुगलस्फालोल्लसच्चेतसस्

तन्मूर्धेक्षणहर्षितस्य हसितं पायात्कुमारस्य वः ॥१४८॥

कस्यचित। (सु.र. ९६)

हंसश्रेणिकुतूहलेन कलयन्भूषाकपालावलीं

बालामिन्दुकलां मृणालरभसादान्दोलयन्पाणिना ।

रक्ताम्भोजधिया च लोचनपुटं लालाटमुद्घाटयन्

पायाद्वः पितुरङ्कभाक्शिशुजनक्रीडोन्मुखः षण्मुखः ॥१४९॥

बलभद्रस्य । (सु.र. ९२)

नालैर्नीलोत्पलानां रचितगुरुजटाजूटविन्यासशोभः

कृत्वा संभुग्नकोटिद्वयमथ विसिनीकन्दमिन्दोः प्रदेशे ।

मातुश्चित्रांशुकेन त्वचमुचितपदे पौण्डरीकीं विधाय

क्रीडारुद्रायमाणो जगदवतु गुहो वीक्ष्यमाणः पितृभ्याम् ॥१५०॥

हलायुधस्य ।

३१. भृङ्गी

दिग्वासा यदि तत्किमस्य धनुषा सास्त्रस्य किं भस्मना

भस्माथास्य किमङ्गना यदि च सा कामं परिद्वेष्टि किम् ।

इत्यन्योन्यविरुद्धचेष्टितमिदं पश्यन्निजस्वामिनो

भृङ्गी सान्द्रशिरावनद्धपरुषं धत्तेऽस्थिशेषं वपुः ॥१५१॥

योगेश्वरस्य (सु.र. १०३, Sव्२३९९)

कस्मात्त्वं तात गेहादपरमभिनवा ब्रूहि का तत्र वार्ता

देव्या देवो जितः किं वृषडमरुचिताभस्मभोगीन्द्रचन्द्रान।

इत्येवं बर्हिनाथे कथयति सहसा भर्तृभिक्षा विभूषा

वैगुण्योद्वेगजन्मा जगदवतु चिरं हारवो भृङ्गिरीटेः ॥१५२॥

तुङ्गोकस्य । (सु.र. ९८)

चर्चेयं क्षुधिता सदैव गृहिणी पुत्रोऽप्ययं षण्मुखो

दुष्पूरोदरभारमन्थरवपुर्लम्बोदरोऽपि स्वयम् ।

इत्येवं स्वकुटुम्बमेकवृषभो देवः कथं पोक्षतीत्य्

आलोक्येव विशुष्कपञ्जरतनुर्भृङ्गी चिरं पातु वः ॥१५३॥

नीलाङ्गस्य ।

भिक्षाभोजिनि कृत्तिवाससि वसुप्राप्तिः कुतः स्यादिति

प्रागर्धं वपुषः स्वयं व्यसनिनो यस्याहरत्पार्वती ।

तस्यार्धं कुपिता हठाद्यदि हरेन्मूर्ध्नि स्थिता जाह्नवी

हा नाथ क्व तदेति दुःस्थहृदयो भृङ्गी भृशं शुष्यति ॥१५४॥

भवानन्दस्य ।

सेवां नो कुरुते करोति न कृषिं वाणिज्यमस्यास्ति नो

पैत्र्यं नास्ति धनं न बान्धवबलं नैवास्ति कश्चिद्गणः ।

द्यूतस्त्रीव्यसनं न मुञ्चति तथापीशस्तदस्मात्फलं

किं मे स्यादिति चिन्तयन्निव कृशो भ्ङ्गी चिरं पातु वः ॥१५५॥

कस्यचित।

३२. गणोच्चावचम्

स्थूलो दूरमयं न यास्यति कृशो नैष प्रयाणक्षमस्

तेनैकस्य ममैव तत्र कशिपुप्राप्तिः परं दृश्यते ।

इत्यादौ परिचिन्तितं प्रतिमुहुस्तद्भृङ्गिकूष्माण्डयोर्

अन्योन्यप्रतिकूलमीशशिवयोः पाणिग्रहे पातु वः ॥१५६॥

कस्यचित। (सु.र. ९९)

चर्चायाः कथमेव रक्षति सदा सद्यो नृमुण्डस्रजं

चण्डीकेशरिणो वृषं च भुजगान्सूनोर्मयूरादपि ।

इत्यन्तःपरिभावयन्भगवतो दीर्घं धियः कौशलं

कूष्माण्डो धृतिसम्भृतामनुदिनं पुष्णाति तुन्दश्रियम् ॥१५७॥

कस्यचित। (सु.र. ९७)

देवी सूनुमसूत नृत्यत गणाः किं तिष्ठतेत्युद्भुजे

हर्षाद्भृङ्गरिटावयाचितगिरा चामुण्डयालिङ्गिते ।

अव्याद्वो हतदुन्दुभिस्वनघनध्वानातिरिक्तस्तयोर्

अन्योन्यप्रचलास्थित्पञ्जररणत्कङ्कालजन्मा रवः ॥१५८॥

योगेश्वरस्य । (सु.र. ७१, सू.मु. २.५५)

शृङ्गं भृङ्गिन्विमुञ्च त्यज गजवदन त्वं च लाङ्गूलमूलं

मन्दानन्दोऽसि नन्दिन्नलमबल महाकाल कण्ठग्रहेण ।

इत्युक्त्वा नीयमानः सुखयतु वृषभः पार्वतीपादमूले

पश्यन्नक्षैर्विलक्षं वलितगलचलत्कम्बलं त्र्यम्बकं वः ॥१५९॥

अभिनन्दस्य । (सु.र. ७७)

दिग्वासा वृषवाहनो नरशिरोधारी दधानोऽजिनं

भिक्षुर्भस्मभुजङ्गभूषिततनुर्भूतैर्भ्रमन्काननम् ।

स्मर्त्èणां शिवकृत्तथापि जगति ज्येष्ठोऽस्मदीयः प्रभुर्

धन्योऽस्मीत्यतितोषपुष्टजठरः कूष्माण्डकोऽव्याज्जगत॥१६०॥

महानिधेः ।

३३. हरिहरौ

यद्बद्धार्धजटं यदर्धमुकुटं यच्चन्द्रमन्दारयोर्

धत्ते धाम च दाम च स्मितलसत्कुन्देन्द्रनीलश्रियोः ।

तत्खट्वाङ्गरथाङ्गसङ्गविकटं श्रीकण्ठवैकुण्ठयोर्

वन्दे नन्दिमहोक्षतार्क्ष्यपरिषन्नामाङ्कमेकं वपुः ॥१६१॥

राजशेखरस्य । (सु.र. १६३९)

नियमितजटावल्लीलीलाप्रसुप्तमहोरगं

चरणकमलप्रान्ते मुक्तस्वविक्रमगोवृषम् ।

विततफणिभुक्पत्रच्छत्रं गदालगुडश्रियं

हरिहरवपुर्ब्रह्मोपास्यं पुनातु जगत्त्रयम् ॥१६२॥

भवानन्दस्य ।

येन ध्वस्तमनोभवेन बलिजित्कायः पुरास्त्रीकृतो

यो गङ्गां च दधेऽन्धकक्षयकरो यो बर्हिपत्रप्रियः ।

यस्याहुः शशिमच्छिरो हर इति स्तुत्यं च नामामराः

सोऽव्यादिष्टभुजङ्गहारवलयस्तां सर्वदो माधवः ॥१६३॥

भारवेः । (Sव्४४, सू.मु. २.१०४, Sआह्.द्. १०.१२)

एकावस्थितिरस्तु वः पुरमुरप्रद्वेषिणोर्देवयोः 

प्रालेयाञ्जनशैलशृङ्गसुभगच्छायाङ्गयोः श्रेयसे ।

तार्क्ष्यत्रासविहस्तपन्नगफटा यस्यां जटापालयो 

बालेन्दुद्युतिकोशसुप्तजलजो यस्यां च नाभीह्रदः ॥१६४॥

तुङ्गोकस्य ।

यज्जम्बूकम्बुरोचिः फणधरपरिषद्भोजिभोगीन्द्रकान्तं

नन्दच्चन्द्रारविन्दद्युतिचरणशिरःस्यन्दिमन्दाकिनीकं  ।

रक्षासंहारदक्षं मदनसमुदयोद्दीपनं शश्वदव्याद्

अव्याघातं विबोधेऽप्युदधिगिरिसुताकान्तयोर्देहमेकम् ॥१६५॥

जलचन्द्रस्य ।

३४. कान्तासहितहरिहरौ

सम्भोगस्पृहयालुमन्मथपुनर्जन्मास्पदं भूर्भुवः

स्वः पायात्पुरुषोत्तमक्रतुभिदोरर्धार्धपूर्णं वपुः ।

यल्लक्ष्मीगिरिजाकटाक्षकुटिलक्रीडाहठाकृष्टिभिः

स्यादेव त्रुटितं परस्परगुणस्यूतं न चेदन्तरा ॥१६६॥

त्रिपुरारिपालस्य ।

वपुरवतु जटाकिरीटमिश्रं

पुरमुरसूदनयोर्विमिश्रितं वः ।

गिरिजलघिसुतास्वभर्तृकण्ठ

ग्रहचलिताहृतबाहुवल्लरीकम् ॥१६७॥

तस्यैव ।

स्फटिकमरकतश्रीहारिणोः प्रीतियोगात्

तदवतु वपुरेकं कामकंसद्विषोर्वः ।

न विरमति भवान्याः सार्धमब्धेर्दुहित्रा

सदृशमहसि कण्ठे यत्र सीमाविवादः ॥१६८॥

योगेश्वरस्य । (शा.प. ११०, सू.मु. २.१०३)

देवस्यैकतमालपत्रमुकुटस्यार्धं पुरद्वेषिणो

देहार्धेन समस्यमानमसमं श्वःश्रेयसायास्तु वः ।

यस्मिन्भूधरकन्यकाब्धिसुतयोरप्राप्तसम्भोगयोर्

अन्योन्यप्रतिकर्मनर्मभिदुरो भूयाननङ्गज्वरः ॥१६९॥

हरेः ।

धात्रा सौहृदसीमविस्मितमुखं भेदभ्रमापासनात्

सानन्दं मुनिभिः सनिर्वृति सुरैरेकत्र सेवासुखात।

पार्वत्या स्वपदावकृष्टिकुटिलभ्रूभङ्गमालोकितः

पायाद्वो भगवांश्चराचरगुरुर्देहार्धहारी हरः ॥१७०॥

आर्याविलासस्य ।

३५. गङ्गा

ब्राह्मं तेजो द्विजानां ज्वलयति जडिमप्रक्रमं हन्ति बुद्धेर्

वृद्धिं सेकेन सद्यः शमयति वलिनो दुष्कृतानोकहस्य ।

ऊर्ध्वं चैवात्र लोकादपि नयतितरां जन्मिनो मग्नमूर्तींस्

त्वद्धारावारि काशीप्रणयिनि परितः प्रक्रिया कीदृशीयम् ॥१७१॥

कोलाहलस्य ।

दुर्वारदोषतिमिरागमवासरश्रीः

कैवल्यकैरवविकाससितांशुलेखा ।

जीयात्त्रिविष्टपधुनी कलिकालभग्न

गीर्वाणराजनगराकरवैजयन्ती ॥१७२॥

ग्रहेश्वरस्य ।

तीर्थाटनैः किमधिकं क्षणमीक्षिता चेत्

पीतं त्वदम्बु यदि देवि मुधा सुधापि ।

स्नातं यदि त्वयि विरिञ्चिपदं न दूरे

मुक्तिः करे यदि च सा समुपासितासि ॥१७३॥

विरिञ्चेः ।

तीरं तवावतरतीह यथा यथैव

देहेन देवि जरता मुनजो मुमूर्षुः ।

अम्ब स्वयंवरवशंवदनाकनारी

दोर्वल्लिपल्लवि नभोऽपि तथा तथैव ॥१७४॥

तस्यैव ।

तप्तं यन्न तपो हुतं च न हविर्यज्जातवेदो मुखे

दत्तं यच्च न किंचिदेव न कृतो यत्तीर्थयात्रादरः ।

काकेनेव शुनेव केवलमयं यत्पूरितः पुद्गलो

मातस्त्वां परिरभ्य जाह्नवि स मे शान्तोऽयमन्तर्ज्वरः ॥१७५॥

सेन्तुतस्य ।

३६. गङ्गाप्रशंसा

धर्मस्योत्सववैजयन्तिमुकुटस्रग्वेणिगौरीपतेस्

त्वां रत्नाकरपत्नि जह्नुतनये भागीरथि प्रार्थये ।

त्वत्तोयान्तशिलानिषण्णवपुषस्त्वद्वीचिभिः प्रेङ्खतस्

त्वन्नाम स्मरतस्तदर्पितदृशः प्राणाः प्रयास्यन्ति मे ॥१७६॥

लक्ष्मीधरस्य । (सु.र. १६१३, स.क.आ. ४.१८३)

शत्रौ मे सुहृदीव काप्युपकृतिर्भूयादसूया न तु

स्वाच्छ्यं सत्सु मतिर्जनेषु करुणा हीना न दीनात्मसु ।

प्रक्षीणा कलिकल्मषक्षयकरी तृष्णा न कृष्णार्चने

देवि श्रद्दधतां गतिस्त्वयि मुदा मन्दा न मन्दाकिनि ॥१७७॥

तस्यैव ।

प्रसीद श्रीगङ्गे मृडमुकुटचूडाग्रसुभगे

तवोल्लोलोन्मूलः स्खलतु मम संसारविटपी ।

अथोत्पत्स्ये भूयस्त्रिजगदधिराजोऽपि न तदा

श्वपाकः काको वा भगवति भवेयं तव तटे ॥१७८॥

पादुकस्य ।

कदा ते सानन्दं विततनवदूर्वाञ्चिततटी

कुटीरे तीरे वा सवनमनु मन्वादिकथितैः ।

कथाबन्धैरन्धङ्करणकरणग्रामनियमाद्

यमादुज्झन्भीतिं भगवति भवेयं प्रमुदितः ॥१७९॥

गोपीचन्द्रस्य ।

बद्धाञ्जलिर्नौमि कुरु प्रसादम्

अपूर्वमाता भव देवि गङ्गे ।

अन्ते वयस्यङ्गगताय मह्यम्

अदेहबन्धाय पयः प्रयच्छ ॥१८०॥

केवट्टपपीपस्य ।

३७. हरेर्मत्स्यावतारः

मत्स्यः पुनातु जगदोङ्कृतिकुञ्चितास्यो

ब्रह्माद्वयप्रणयपीवरमध्यभागः ।

क्रीडन्नसौ जलधिवीचिभिरेव नेति

नेत्यादरादिव विभावितपुच्छकम्पः ॥१८१॥

आवन्त्यकृष्णस्य ।

देव्याः श्रुतेर्दनुजदुर्णयदूषिताया

भूयःसमुद्गमविधाववलम्बभूमिः ।

एकार्णवीभवदशेषपयोधिमध्य

द्वीपं वपुर्जयति मीनतनोर्मुरारेः ॥१८२॥

उमापतिधरस्य ।

ब्रह्माण्डोदरदर्पणे भ्रमिरयोत्क्षिप्ताम्बुधिक्षालिते

संक्रान्तामनिमेषलोचनयुगेनोत्पश्यतः स्वां तनुम् ।

शौरेर्मीनतनोः कृशानुकपिशं पार्श्वद्वयं प्रोल्लसच्

चन्द्रार्काङ्कितकाञ्चनाद्रिशिखराकारं शिरः पातु वः ॥१८३॥

वसन्तदेवस्य ।

पातु त्रीणि जगन्ति पार्श्वकषणप्रक्षुण्णदिङ्मण्डलो

नैकाब्धिस्तिमितोदरः स भगवान्क्रीडाझषः केशवः ।

त्वङ्गन्निष्ठुरपृष्ठरोमखचितब्रह्माण्डभाण्डावधेर्

यस्योत्फालकुतूहलेन कथमप्यङ्गेषु जीर्णायितम् ॥१८४॥

रघुनन्दस्य । (सु.र. १३५)

मत्स्यः पुच्छाभिघातेन तुच्छीकृतमहोदधिः ।

अपर्याप्तजलक्रीडारसो दिशतु वः शिवम् ॥१८५॥

कस्यचित।

३८. कूर्मः

पृष्ठभ्राम्यदमन्दमन्दरगिरिग्रावाग्रकण्डूयनान्

निद्रालोः कमठाकृतेर्भगवतः श्वासानिलाः पान्तु वः ।

यत्संस्कारकलानुवर्तनवशाद्वेलाछलेनाम्भसां

यातायातमयन्त्रितं जलनिधेर्नाद्यापि विश्राम्यति ॥१८६॥

केशटाचार्यस्य । (भ्P १२.१३.२; सु.र. १०५, वाक्पतिराजस्य; Sव्३६)

क्षीराब्धौ मथ्यमाने त्रिदशदनुसुतोन्मुक्तकोलाहलौघे

ब्रह्माण्डकाण्डचण्डस्फुटनगुरुरवभ्रान्तिभाजित्रिलोक्याम् ।

सद्यो निर्दावबोधादुपरि रयवशक्षिप्तदीर्घक्षितिधा

लग्नग्रीवाप्रकाण्डो जयति कमठराट्चण्डविष्कम्भतुल्यः ॥१८७॥

वसुसेनस्य ।

पायाद्वो मन्दराद्रिभ्रमणनिकषणाकृष्टपृष्ठाग्रकण्डू

लीनानिद्रालुरब्धेः क्षुभितमगणयन्नद्भुतः कूर्मराजः ।

यस्याङ्गमर्दहेलावशचलितमहाशैलकीला धरित्री

त्वङ्गत्कल्लोलरत्नाकरवलयचलन्मेखला नृत्यतीव ॥१८८॥

सूरेः ।

पार्श्वास्फालातिवेगाज्झगिति च विरहादुच्छलद्भिः पतद्भिर्

भूयो भूयः समुद्रैर्मिहिरमतिरयादापिबद्भिर्वमद्भिः ।

कोटीरस्तोयदानां क्षणमिव गगने दर्शयन्वः पुनीताद्

प्षद्गात्रावहेलाचलितवसुमतीमण्डलः कूर्मराजः ॥१८९॥

धरणीधरस्य ।

कुर्मः कूर्माकृतये हरये मुक्तावलम्बनाय नमः ।

पृष्ठे यस्य निषण्णं शैवलवल्लीसमं विश्वम् ॥१९०॥

भवानन्दस्य ।

३९. वराहः

दंष्ट्रापिष्टेषु सद्यः शिखरिषु न कृतः स्कन्धकण्डूविनोदः

सिन्धुष्वङ्गावगाहः खुरकुहरविशत्तोयतुच्छेषु नाप्तः ।

प्राप्ताः पातालपङ्के न लुठनरतयः पोत्रमात्रोपयुक्ते

येनोद्धारे धरित्र्याः स जयति विभुताबृंहितेच्छो वराहः ॥१९१॥

वराहमिहिरस्य । (सु.र. १३४)

अस्ति श्रीस्तनपत्रभङ्गमकरीमुद्राङ्कितोरःस्थली

देवः सर्वजगत्पतिर्मधुवधूवक्त्राब्जचन्द्रोदयः ।

क्रीडाक्रोडतनोर्नवेन्दुविशदे दंष्ट्राङ्कुरे यस्य भूर्

भाति स्म प्रलयाब्धिपल्वलतलोत्खातैकमुस्ताकृतिः ॥१९२॥

नग्नस्य । (सु.र. १०४)

सेयं चन्द्रकलेति नागवन्तिआनेत्रोत्पलैरर्चिता

मद्भारापगमक्षमेति फणिना सानन्दमालोकिता ।

दिङ्नागैः सरलीकृतायतकरैः स्पृष्टा मृणालाशया

भित्त्वोर्वीमभिनिःसृता मधुरिपोर्दंष्ट्रा चिरं पातु वः ॥१९३॥

केशवस्य ।

घोणाघोराभिधातोच्छलदुदधिजलासारसिक्ताग्ररोमा

रोमाग्रप्रोततारानिकर इति सुरैर्धीरमालोकितो वः ।

श्वासाकृष्टावकृष्टप्रविशदपसरद्बुध्नबिम्बानुबन्धाद्

आविर्नक्तं दिनश्रीः स दिशतु दुरितध्वंसमाद्यो वराहः ॥१९४॥

नरसिंहस्य ।

येनाधोमुखपद्मिनीदलधिया कूर्मश्चिरं वीक्षितो

घ्रातो येन मृणालमुग्धलतिकाबुद्ध्या फणिग्रामणीः ।

यः शालूकमिवोद्दधार धरणीबिम्बं पुनीतादसौ

त्वामेकार्णवपल्वलैकरसिकः क्रीडावराहो हरिः ॥१९५॥

कस्यचित।

४०. नरसिंहः

सोमार्धायितनिष्पिधानदशनः सन्ध्यायितान्तर्मुखो

बालार्कायितलोचनः सुरधनुर्लेखायितभ्रूलतः ।

अन्तर्नादगभीरपल्वलगलत्वग्रूपनिर्यत्तडित्

तारस्फारसटावरुद्धगगनः पायान्नृसिंहो जगत॥१९६॥

मुरारेः ।

चटच्चटिनि चर्मणि च्छमिति चोच्छलच्छोणिते

धगद्धगिति मेदसि स्फुटतरोऽस्थिषु ष्ठादिति ।

पुनातु भवतो हरेरमरवैरिनाथोरसि

क्वणत्करजपञ्जरक्रकचकाषजन्मा रवः ॥१९७॥

वाक्पतिराजस्य । (सु.र. ११६, शा.प. १२६, सू.मु. २.७७)

प्रेङ्खद्भास्वरकेशरौघरचितत्रैलोक्यसन्ध्यातपो

ब्रह्माण्डोदररोधिघर्घरसघूत्कारप्रचण्डध्वनिः ।

स्फूर्जद्वज्रकठोरनखरक्षुण्णासुरोरःस्थली

रक्तास्वादविदीर्णदीर्घरसनः पायान्नृसिंहो जगत॥१९८॥

तस्यैव ।

चक्र ब्रूहि विभो गदे जय हरे कम्बो समाज्ञापय

भो भो नन्दक जीव पन्नगरिपो किं नाथ भिन्नो मया ।

को दैत्यः कतमो हिरण्यकशिपुः सत्यं भवद्भ्यः शपे

केनास्त्रेण नखैरिति प्रवदतः शौरेर्गिरः पान्तु वः ॥१९९॥

केशटस्य ।

किं किं सिंहस्ततः किं नरसदृशवपुर्देव चित्रं गृहीतो

नैवं धिक्कोऽत्र जीव द्रुतमुपनय तं सोऽपि सम्प्राप्त एव ।

चापं चापं न खड्गं झटिति हहहहा कर्कशत्वं नखानाम्

इत्येवं दैत्यराजं निजनखकुलिशैर्जघ्निवान्सोऽवताद्वः ॥२००॥

श्रीव्यासपादानाम् । (सु.र. १२८, सू.मु. २.७६)

४१. नरसिंहनखाः

दंष्ट्रासङ्कटवक्त्रघर्घरललज्जिह्वाभृतो हव्यभुग्

ज्वालाभास्वरभूरिकेशरसटाभारस्य दैत्यद्रुहः ।

व्यावल्गद्बलवद्धिरण्यकशिपुक्रोडस्थलीपाटन

स्पष्टप्रस्फुटदस्थिपञ्जररवक्रूरा नखाः पान्तु वः ॥२०१॥

दक्षस्य । (सु.र. १४१)

ये बालेन्दुकलार्धविभ्रमभृतो मायानृसिंहाकृतेर्

निर्याता इव ये सिरासरणिभिर्नाभ्यब्जकन्दाङ्कुराः ।

ते वक्षःस्थलदारितासुरसरित्कीलालधारारुणाः

पायासुर्नवकिंशुकाम्रमुकुलश्रीसाक्षिणः पाणिजाः ॥२०२॥

वराहस्य ।

अस्रस्रोतस्तरङ्गभ्रमिषु तरलिता मांसपङ्क्ते लुठन्तः

स्थूलास्थिभङ्गैर्धवलविसलताग्रासमाकल्पयन्तः ।

मायासिंहस्य शौरेः स्फुरदरुणहृदम्भोजसंश्लेषभाजः

पायासुर्दैत्यवक्षःस्थलकुहरसरोराजहंसा नखा वः ॥२०३॥

मयूरस्य ।

पुनन्तु भुवनत्रयं दलितदैत्यवक्षःस्थल

प्रसर्पिरुधिरच्छटाच्छुरणबालसूर्यत्विषः ।

दृढास्थिचयचूर्णनाघटितशब्दसारा हरेर्

नृसिंहवपुषश्चिरं पिशितपिण्डगर्भा नखाः ॥२०४॥

धूर्जटिराजस्य ।

जयन्ति निर्दारितदैत्यवक्षसो

नृसिंहरूपस्य हरेर्नखाङ्कुराः ।

विचिन्त्य येषां चरितं सुरारयः

प्रियानखेभ्योऽपि रतेषु बिभ्यति ॥२०५॥

कस्यचित्(सु.र. १३०)

४२. शृङ्गारिनरसिंहः

लक्ष्मीमुरःपरिसरे वहतः सलीलं

योगासनं च चरतो नृहरेर्जयन्ति ।

एकक्षणोपनतमान्मथभावमुग्ध

स्वात्मावबोधमसृणानि विलोकितानि ॥२०६॥

कस्यचित।

न्यञ्चत्केसरमुत्तरङ्गपुलकस्रङ्नद्धमर्धस्खलद्

द्वन्द्वालापमपास्तगर्जनमटद्भ्रूभङ्गमार्द्रेक्षणम् ।

स्विद्यत्पाणि विनीतदृप्तिकरजं पायान्नृसिंहाकृतेर्

देवस्य श्रियमङ्कसीम्नि दधतो विश्रान्तरौद्रं वपुः ॥२०७॥

वैद्यगदाधरस्य ।

स्वच्छन्दं वैरिवक्षःस्थलकुलिशभिदो वीक्ष्य कन्दर्पचाप

क्रीडाभाजो नखाग्रान्समसमयभयानन्दलोलायताक्ष्याः ।

लक्ष्म्या वक्षोजकुम्भं करिकलभशिरःशङ्कया वीक्ष्यमाणः

स्वैरं शान्ताक्षिरागो जयति नरहरिर्जातचित्तानुरागः ॥२०८॥

जलचन्द्रस्य ।

अव्याद्वो वज्रसारस्फुरदुरुनखरक्रूरचक्रक्रमाग्र

प्रोद्भिन्नेन्द्रारिवक्षःस्थलगलदसृगासारकाश्मीरगौरः ।

प्रस्फूर्जत्केशराग्रग्रथितजलधरश्रेणिनीलाब्जमाल्यः

सूर्याचन्द्रावतंसो नरहरिरसमाबद्धशृङ्गारलीलः ॥२०९॥

प्रजापतेः ।

आनन्दमुग्धनयनां श्रियमङ्कभित्तौ

बिभ्रत्पुनातु भवतो भगवान्नृसिंहः ।

यस्यावलोकनविलासवशादिवासीद्

उत्सन्नलाञ्छनमृगः कमलामुखेन्दुः ॥२१०॥

उमापतिधरस्य ।

४३. वामनः

इदं प्रायो लोके न परिचितपूर्वं नयनयोर्

न याच्ञा यत्पुंसः सुगुणपरिमाणं लघयति ।

विशद्भिर्विश्वात्मा स्ववपुषि बलिप्रार्थनकृते

त्रपालीनैरङ्गैर्यदयमभवद्वामनतनुः ॥२११॥

वङ्कस्य ।

अपसर पृथिवि समुद्राः संवृणुताम्बूनि भूभृतो नमत ।

वामनहरिलघुतुन्दे जगतीकलहः स वः पातु ॥२१२॥

भवानन्दस्य ।

कुतस्त्वमणुकः स्वतः स्वमिति किं न यत्कस्यचित्

किमिच्छसि पदत्रयं ननु भुवा किमित्यल्पया ।

द्विजस्य शमिनो मम त्रिभुवनं तदित्याशयो

हरेर्जयति निह्नुतः प्रकटितश्च वक्रोक्तिभिः ॥२१३॥

वाक्पतेः । (सु.र. ११४)

पूज्यो ब्रह्मविदां त्वमेव विमलज्ञानैकपात्रं भवान्

मद्भाग्येन गतोऽतिथित्वमधुना किं ते त्रिभिर्भूपदैः ।

त्रैलोक्यं भवतं स्वमित्युपगतो दैत्येश्वरेणादराज्

ज्ञातोऽस्मीति सलज्जनम्रवदनः पायाज्जगद्वामनः ॥२१४॥

वसुसेनस्य ।

लक्ष्मीपयोधरोत्सङ्गकुङ्कुमारुणितो हरेः ।

बलिरेष स येनास्य भिक्षापात्रीकृतः करः ॥२१५॥

गणाध्यक्षस्य । (शा.प. २७८)

४४. त्रिविक्रमः

किं छत्रं किं नु रत्नं तिलकमथ तथा कुण्डलं कौस्तुभो वा

चक्रं वा वारिजं वेत्यमरयुवतिभिर्यद्बलिध्वंसि देहे ।

ऊर्ध्वं मौलौ ललाटे श्रवसि हृदि करे नाभिदेशे च दृष्टं

पायात्तद्वोऽर्कबिम्बं स च दनुजरिपुर्वर्धमानः क्रमेण ॥२१६॥

श्रीहनूमतः ।

ज्योतिश्चक्राक्षदण्डः क्षरदमरसरित्पट्टिका केतुदण्डः

क्षोणीनौकूपदण्डः शतधृतिभवनाम्भोरुहो नालदण्डः ।

ब्रह्माण्डच्छत्र दण्डस्त्रिभुवनस्तम्भदण्डोङ्घ्रिदण्डः

श्रेयस्त्रिविक्रमस्ते वितरतु विबुधद्वेषिणां कालदण्डः ॥२१७॥

दण्डिनः ।

चञ्चत्पादनखाग्रमण्डलरुचिप्रस्यनिगङ्गाजलो

विस्फूर्जद्बलिराज्यनाशपिशुनोत्पाताम्बुवाहद्युतिः ।

पातु त्वां चरणो हरेः क्रमविधौ यस्याधिकं द्योतते

दूरादङ्गुलिमुद्रिकामणिरिव स्फाराङ्कुशजालो रविः ॥२१८॥

विक्रमादित्यस्य ।

यत्काण्डं गगनद्रुमस्य यदपि क्षोणीतडागोदरे

देवस्यैव यशोऽम्बुशोभिनि महायष्टिः प्रतिष्ठाकरी ।

तद्विष्णोः पदमन्तरालजलधेराधारतो भूतलात्

पारं द्यामुपगन्तुमुद्यमवतां सेतूभवत्पातु वः ॥२१९॥

चक्रपाणेः ।

खर्वग्रन्थिविमुक्तसन्धिविकसद्वक्षःस्फुरत्कौस्तुभं

निर्यन्नाभिसरोजकुड्मलकुटीगम्भीरसामएध्वनि ।

पात्रावाप्तिसमुत्सुकेन बलिना सानन्दमालोकितं

पायाद्वः क्रमवर्धमानमहिमाश्चर्यं मुरारेर्वपुः ॥२२०॥

वाक्पतिराजस्य । (सु.र. १२४)

४५. परशुरामः

दिङ्मातङ्गघटाविभक्तचतुराघाटा मही साध्यते

सिद्धा सापि वदन्त एव हि वयं रोमाञ्चिताः पश्यत ।

विप्राय प्रतिपाद्यते किमपरं रामाय तस्मै नमो

यत्रैवाविरभूत्कथाद्भुतमिदं यत्रैव चास्तंगतम् ॥२२१॥

केशटस्य ।

हा तातेति न जल्पितं न रुदितं न स्वीकृतं तद्धनं

न स्नातं न च वीक्षितः परिजनः पित्रे न दत्तं जलम् ।

यावन्न क्रकचाभिघातविगलद्दाम्नामरीणामसृग्

गण्डूषैर्घनघोरघर्घररवाः सन्तर्पिताः फेरवः ॥२२२॥

तस्यैव ।

शौर्यं शत्रुकुलक्षयावधि यशो ब्रह्माण्डखण्डावधि

त्यागः सप्तसमुद्रमुद्रितमहीनिर्वाजदानावधिः ।

व्र्यं यन्तु गिरां न तत्पथि ननु व्यक्तं हि तत्कर्मभिः

सत्यं ब्रह्मतपोनिधेर्भगवतः किं किं न लोकोत्तरम् ॥२२३॥

भवभूतेः ।

गोत्राचारविशेषपारगतया वृद्धाभिरादिष्टया

मात्रा वस्तुषु तेषु तेषु विशदन्यस्तेषु दृष्टेः पुरः ।

अन्नप्राशनवासरे सरभसं वक्षोभरोत्सर्पिणा

येनात्तं धनुरीक्षिताश्च झटिति क्षत्रावतंसा दिशः ॥२२४॥

केशटस्य ।

त्रिःसप्तावधि वाधिता क्षितिभुजामाजन्म वैखानसः

कर्ता मातृवधैनसः स सकलश्रुत्यर्थवीथीगुरुः ।

विश्वस्याश्च भुवः क्रतौ वितरिता श्यामकमुष्टिंपचो

रामः सोऽयमुदग्रगेयमहिमा कासां गिरां गोचरः ॥२२५॥

कस्यचित।

४६. श्रीरामः

शौर्योत्कर्षतृणीकृतत्रिभुवनो लङ्कापतिः सोऽभवत्

कारायामुपवासयन्विजयते तं हेलया हैहयः ।

लीलालूनविशालतद्भुजवनोऽभूज्जामदग्न्यस्ततस्

तज्जेता जनकात्मजापरिवृढो रामः कथं वर्ण्यताम् ॥२२६॥

सुरभेः ।

रामः कस्य न विस्मयाय मनसो निःशङ्कलङ्केश्वर

त्रुट्यन्मौलिसिरासमुच्छलदसृग्धारानुबन्धेन यः ।

तद्दोर्विक्रमविद्रुता दशदिशो भोगाय भूमण्डले

सम्यग्वासयितुं प्रवालघटिता यष्टीरुदस्तम्भयन॥२२७॥

दङ्कस्य ।

मार्तण्डैककुलप्रकाण्डतिलकस्त्रैलोक्यरक्षामणिर्

विश्वामित्रमहामुनेर्निरुपधिः शिष्यो रघुग्रामणीः ।

रामस्ताडितताडकः किमपरं प्रत्यक्षनारायणः

कौशयानयनोत्सवो विजयते भूकश्यपस्यात्मजः ॥२२८॥

राजशेखरस्य ।

रामो नूनमयं निशाचरचमूकालाग्निरुद्रोपमो

निःसन्देहमयं च विक्रमनिधिः सौमित्रिरस्यानुजः ।

वारं वारमपाङ्गभागचलितैर्यद्दृष्टिपातैरियं

लङ्काभर्तुरनीकिनी पितृपतेः पाशैरिवावध्यते ॥२२९॥

श्रीमित्रस्य ।

रामोऽसौ भुवनेषु विक्रमगुणैर्यातः प्रसिद्धिं पराम्

अस्मद्भाग्यविपर्ययाद्यदि पुनः देवो न जानाति तम् ।

वन्दीवैष यशांसि गायति मरुद्यस्यैकबाणाहति

श्रीएणीभूतविशालसालविवरोद्गीर्णैः शरैः सप्तभिः ॥२३०॥

विशाखदत्तस्य ।

४७. विरहिश्रीरामः

सरसि विरसः प्रस्थे दुःस्थो लतासु गतादरः

प्रति परिसरं भ्रान्तोद्भ्रान्तः सरित्सु निरुत्सुकः ।

दददपि दृशौ कुब्जे कुब्जे रुदन्नुपनिर्झरं

सुचिरविरहक्षामो रामो न करि अनुरुद्यते ॥२३१॥

वासुदेवज्योतिषः ।

निष्पन्दं गिरिकन्दरेषु विपिनच्छायासु मूर्च्छालसं

सास्रं पञ्चवटीतटीषु तटिनीतीरेषु तीव्रव्यथम् ।

काकुत्स्थं तदवस्थमाधिविधुरं दृष्ट्वा तडिद्व्याजतो

मन्ये मन्युभरैरभेदि हृदयं गाढं घनानामपि ॥२३२॥

वसुरथस्य ।

अनुवनमनुशैलं तामनालोक्य सीतां

प्रतिदिनमतिदीनं वीक्ष्य रामं विरामम् ।

गिरिरशनिमयोऽयं यस्तदा न द्विधाभूत्

क्षितिरपि न विदीर्णा सापि सर्वंसहैव ॥२३३॥

शोभाकस्य ।

कोऽहं वत्स स आर्य एव भगवानार्यः स को राघवः

के यूयं बत नाथ नाथ किमिदं भृत्योऽस्मि ते लक्ष्मणः ।

कान्तारे किमिहास्महे बत वृथा देव्या गतिर्मृग्यते

का देवी जनकाधिराजतनया हा जानकि क्वासि मे ॥२३४॥

कस्यचित।

कूजन्कुञ्जे किमपि करुणं कन्दरे कान्दिशीकः

सानौ शून्यप्रणिहितमनाः कानने ध्याननेत्रः ।

गच्छन्मूर्च्छां कुसुमशयने वीतरागस्तडागे

जीयाज्जायाविरहविदुषां ग्रामणीः रामभद्रः ॥२३५॥

आचार्यगोपीकस्य ।

४८. हलधरः

सुरापीतो गोत्रस्खलनपरिवृद्धाधिकरुषः

प्रसादं रेवत्या जनयितुमनीशः कथमपि ।

विचुम्बन्संश्लिष्यन्स्तनवसनमस्यन्नविरतं

मधून्मादाविष्टः स किल बलभद्रो विजयते ॥२३६॥

लक्ष्मीधरस्य ।

आघूर्णद्वपुषः स्खलन्मृदुगिरः किञ्चिल्लसद्वाससो

रेवत्यं सनिषण्णनिःसहभुजस्याताम्रनेत्रद्युतेः ।

श्वासामोदमदान्धषट्पदकुलव्यादष्टकण्ठस्रजः

पायासुः परिमन्थराणि हलिनो मत्तस्य यातानि वः ॥२३७॥

कोकस्य ।

भभभ्रमति मेदिनी लललन्दते चन्द्रमाः

कृकृष्ण ववद द्रुतं हहहसन्ति किं वृष्णयः ।

सिसीधु मुमुमुञ्च मे पपपपानपात्रे स्थितः

मदस्खलितमालपन्हलधरः श्रियः वः क्रियात॥२३८॥

पुरुषोत्तमदेवस्य । (सु.र. १२७; बा.रा.स्२.४.३७)

रेवतीदशनोच्छिष्टपरिपूतपुटे दृशौ ।

वहन्हली मदक्षीवः पानगोष्ठ्यां पुनातु वः ॥२३९॥

माघभोजदेवयोः । (स.क.आ. २.६१)

भ्रमति धरणीचक्रं चक्रे नभस्तलयन्त्रणात्

प्रभवति न मे गात्रं किञ्चित्क्रियासु विधूर्णते ।

जलधिसलिले मग्नं विश्वं विलोक्य रेवति

त्रिजगदवताज्जल्पन्नेवं हली मदविह्वलः ॥२४०॥

माधवस्य ।

४९. बुद्धः

कामक्रोधौ द्वयमपि यदि प्रत्यनीकं प्रसिद्धं

हत्वानङ्गं किमिव हि रुषा साधितं त्र्यम्बकेन ।

यस्तु क्षान्त्या शमयति शतं मन्मथादीनरातीन्

कल्याणं वो दिशतु स मुनिग्रामणीरर्कबन्धुः ॥२४१॥

सङ्घश्रियः । (सु.र. ४)

पादाम्भोजसमीपसन्निपतितस्वर्णाथदेहस्फुरन्

नेत्रस्तोमतया परिस्फुटमिलन्नीलाब्जपूजाविधिः ।

वन्दारुत्रिदशौधरत्रमुकुटोत्सर्पत्प्रभापल्लव

प्रत्युन्मीलदपूर्वचीवरपटः शाक्यो मुनिः पातु वः ॥२४२॥

वसुकल्पस्य । (सु.र. १५)

कारुण्यामृतकन्दलीसुमनसः प्रज्ञावधूमौक्तिक

ग्रीवालङ्करणश्रियः शमसरित्पूरोच्छलच्छीकराः ।

ते मौलौ भवतां मिलन्तु जगतीराज्याभिषेकोचित

स्रग्भेदा अभयप्रदानचरणप्रेङ्खन्नखाग्रांशवः ॥२४३॥

श्रीधरनन्दिनः । (सु.र. ७)

शीलाम्भःपरिषेकशीतलदृढध्यानालवालस्फुरद्

दानस्कन्धमहोन्नतिः पृथुतरप्रज्ञोल्लसत्पल्लवः ।

देयात्तुभ्यमवार्थवीर्यविटपः क्षान्तिप्रसूनोद्गमः

सुच्छायः षडभिज्ञकल्पविटपीसम्बोधबीजं फलम् ॥२४४॥

तस्यैव । (सु.र. ८)

यदाख्यानासङ्गादुषसि पुनते वाचं ऋषयो

यदीयः सङ्कल्पो हृदि सुकृतिनामेव रमते ।

स सार्वः सर्वज्ञः पथि निरपवादे कृतपदो

जिनो जन्तूनुच्चैर्दमयतु भवावर्तपतितान॥२४५॥

मङ्गलस्य ।

५०. कल्की

भ्रान्त्वा महीं तत इतस्तुरगाधिरूढो

वेदद्विषो विदलयन्दलिताखिलाशः ।

देवो निवर्तितकलिः कृतमार्गदर्शी

कल्कं स ते हरतु कल्किकुले भविष्यन॥२४६॥

कस्यचित।

वामनादणुतमादनु जीयास्

त्वं त्रिविक्रम तनूभृतदिक्कः ।

वीतहिंसनपथादथ बुद्धात्

कल्किताहतसमस्त नमस्ते ॥२४७॥

श्रीहर्षस्य । (ण्च्२१.९६)

कल्की कल्कं हरतु जगतः स्फूर्जदूर्जस्वितेजा

वेदोच्छेदस्फुरितदुरितध्वंसने धूमकेतुः ।

येनोत्क्षिप्य क्षणमसिलतां धूमवत्कल्मषेच्छान्

म्लेच्छान्हत्वा दलितकलिनाकारि सत्यावतारः ॥२४८॥

जयदेवस्य ।

आघ्राणश्रवणावलोकनरसास्वादादयश्चुम्बन

श्रद्धा वाग्विषवर्षणं च शिरसो दोषा इमे यैर्जनः ।

मूढो लङ्घितसत्पथोऽयमिति संक्रुद्धः शठानां हठाद्यः

शीर्षाणि कृपाणपाणिरलुनात्तस्मै नमः कल्किने ॥२४९॥

कुलदेवस्य ।

तीर्थानां शतमस्ति किन्तु फलति श्रद्धाभरादित्यसेर्

धारातीर्ह्तमपूर्वमेव कलयन्कल्की शिवायास्तु वः ।

यत्प्राप्याखिलवेदभेदकधियः श्रद्धातिरस्कारिणः

शक्रस्यातिथयो भवन्ति भवएन्ष्वेनस्विनो जन्तवः ॥२५०॥

कस्यचित।

५१. कृष्णशैशवम्

कृष्णेनाद्य गतेन रन्तुमनसा मृद्भक्षिता स्वेच्छया

सत्यं कृष्ण क एवमाह मुसली मिथ्याम्ब पश्याननम् ।

व्यादेहीति विदारिते शिशुमुखे दृष्ट्वा समस्तं जगन्

माता यस्य जगाम विस्मयपदं पायात्स वः केशव ॥२५१॥

कस्यचित। (स.क.आ.व्२३, शा.प. ४०१६)

लीलोत्तानशयोऽपि गोपनिवहैरुद्गीयमानेष्वति

प्रौढप्रौढमुरारिविक्रमकथागीतेषु दत्तश्रवाः ।

कस्मिंश्चित्क्षुभितः कुतोऽपि चलितः कुत्रापि रोमाञ्चितः

क्वापि प्रस्फुरितः कुतोऽपि हसितः प्राप्तो हरिः पातु वः ॥२५२॥

महीधरस्य ।

न्यञ्चन्नुदञ्चन्बहुशः कथंचिद्

उदञ्चितो वेफथुमान्हरिर्वः ।

देवोऽसि देवोऽसि सपाणितालं

यशोदयोक्तः प्रहसन्पुनातु ॥२५३॥

कस्यचित।

अधरमधुरे कण्ठं कण्ठे सचाटु दृशौ दृशोर्

अलिकमलिके कृत्वा गोपीजनेन ससम्भ्रमम् ।

शिशुरिति रुदन्कृष्णो वक्षःस्थले निहितश्चिरान्

निभृतपुलकः स्मेरः पायात्स्मरालसविग्रहः ॥२५४॥

दिवाकरदत्त्स्य । (पद्या. १३५; बा.रा.क्५.१७५१)

ब्रूमस्त्वच्चरितं तवाधिजननि च्छद्मातिबाल्याकृते

त्वं यादृग्गिरिकन्दरेषु नयनानन्दः कुरङ्गीदृशाम् ।

इत्युक्तः परिलेहनच्छलतया न्यस्ताङ्गुलिः स्वानने

गोपीभिः पुरतः पुनातु जगतीमुत्तानसुप्तो हरिः ॥२५५॥

वनमालिनः । (पद्या. १३५)

५२. कृष्णकौमारम्

वत्स स्थवरकन्दरेषु विचरन्दूरप्रचारे गवां

हिंस्रान्वीक्ष्य पुरः पुराणपुरुषं नारायणं ध्यास्यसि ।

इत्युक्तस्य यशोदया मुरारिपोरव्याज्जगन्ति स्फुरद्

बिम्बोष्ठद्वयगाढपीडनवशादव्यक्तभावं स्मितम् ॥२५६॥

अभिनन्दस्य । (सु.र. १४४, पद्या. १४९)

श्यामोच्चन्द्रा स्वपिति न शिशो नैति मामम्ब निद्रा

निद्राहेतोः शृणु कथां कामपूर्वां कुरुष्व ।

व्यक्तः स्तम्भान्नरहरिरभूद्दानवं दारयिष्यन्न्

इत्युक्तस्य स्मितमुदयते देवकीनन्दनस्य ॥२५७॥

शतानन्दस्य । (सु.र. १२३; Pक्१५१ सर्वानन्दस्य; बा.रा.क्५.१७६१)

मा दूरं व्रज वत्स तिष्ठति पुरस्ते लूनकर्णो वृकः

पोतानत्ति इति प्रपञ्चचतुरोदारा यशोदागिरः ।

आकर्ण्योच्छलदच्छहासविकसद्बिम्बाभदन्तच्छद

द्वन्द्वोदीरितदन्तमौक्तिकमणिः कृष्णः स पुष्णातु वः ॥२५८॥

कस्यचित।

कालिन्दीपुलिने मया न न मया शीलोपशल्ये न न

न्यग्रोधस्य तले मया न न मया राधापितुः प्राङ्गने ।

दृष्टः कृष्ण इतीरिते सनियमं गोपैर्यशोदापतेर्

विस्मेरस्य पुरो हसन्निजगृहान्निर्यन्हरिः पातु वः ॥२५९॥

उमापतिधरस्य । (पद्या. १४८)

मन्थानमुज्झ मथितुं दधि न क्षमस्त्वं

बालोऽसि वत्स विरमेति यशोदयोक्तः ।

क्षीराब्धिमन्थनविधिस्मृतिजातहासो

वाञ्छास्पदं दिशतु वो वासुदेवसूनुः ॥२६०॥

कस्यचित।

५३. कृष्णस्वप्नायितम्

शम्भो स्वागतमास्यतामित इतो वामेन पद्मोद्भव

क्रौञ्चारे कुशलं सुखं सुरपते वित्तेश नो दृश्यते ।

इत्थं स्वप्नगतस्य कैटभरिपोः श्रुत्वा जनन्या गिरः

किं किं बालक जल्पसीत्यनुचितं थूथूत्कृतं पातु वः ॥२६१॥

मयूरस्य (KKआ २.५९, पद्या. १४६; बा.रा.क्५.१७५८)

धीरा धरित्रि भाव भारमवेहि शान्तं

नन्वेष कंसहतकं विनिपातयामि ।

इत्यद्भुतस्तिमितगोपवधूश्रुतानि

स्वप्नायितानि वसुदेवशिशोर्जयन्ति ॥२६२॥

अभिनन्दस्य । (पद्या. १४७)

एते लक्ष्मण जानकीविरहिणं मां खेदयन्त्यम्बुदा

मर्माणीव च घट्टयन्त्यलममी क्रूराः कदम्बानिलाः ।

इत्थं व्याहृतपूर्वजन्मविरहो यो राधया वीक्षितः

सेर्ष्यं शङ्कितया स वः सुखयतु स्वप्नायमानो हरिः ॥२६३॥

शुभाङ्कस्य । (KK २.६९(७०); सु.र. १३१, पद्या. २५२)

कालिन्दीपुलिनान्तवञ्जुललता कुञ्ज कुतश्चित्क्रमात्

सुप्तस्यैव मिथः कथाजुषि शनैः संवाहिकामण्डले ।

वैदेहीं दशकन्धरोऽपहरतीत्याकर्ण्य कंसद्विषो

हुं हुं वत्स धनुर्धनुरिति व्यग्रा गिरः पान्तु वः ॥२६४॥

विरिञ्चेः ।

निर्मग्नेन मयाम्भसि स्मरभयादाली समालिङ्गिता

केनालीकमिदं तवाद्य कथितं राधे मुधा ताम्यसि ।

इत्थं स्वप्नपरम्परासु शयने श्रुत्वा गिरं शार्ङ्गिणः

सव्याजं शिथिलीकृतः कमलया कण्ठग्रहः पातु वः ॥२६५॥

कस्यचित। (द.रू. उन्देर्४.६०, पद्या. ३७२)

५४. कृष्णयौवनम्

सोत्तापं जरतीत्भिरफुटरसं बालाभिरुन्मीलित

श्वासं वेश्म सुवासिनीभिरधिकाकृतं भुजिष्याजनैः ।

प्रत्यग्रप्रकटीकृतार्ति कुलटासार्थेन दृष्टं हरेर्

अव्याद्वो नवयौवनोत्सवदशानिर्व्याजमुग्धं वपुः ॥२६६॥

भट्टशालीयपीताम्बरस्य ।

राधायामनुबद्धनर्मनिभृताकारं यशोदाभयाद्

अभ्यर्णेष्वतिनिर्जनेषु यमुनारोधोलतावेश्मसु ।

मन्दाक्षश्लथवल्लवानुकरणक्रीडस्य कंसद्विषो

लब्धं यौवनमात्रया विजयते गम्भीरशोभं वपुः ॥२६७॥

अभिनन्दस्य ।

वत्स त्वं नवयौवनोऽसि चपलाः प्रायेण गोपस्त्रियः

कंसो भूपतिरब्जनालभिदुरग्रीवा वयं गोदुहः ।

सैषानर्थपरम्परेति भगवत्याशङ्क्तातिक्रमे

कृष्णे तद्विनयाय नन्दगृहिणीशिक्षोक्तयः पान्तु वः ॥२६८॥

वर्धमानस्य ।

आरूढान्तरयौवनस्य परितो गोष्ठीरनुभ्राम्यतस्

तत्तत्तासु मनोगतं सुनिभृतं संव्याचिकीर्षोर्हरेः ।

वेगादुच्छलितास्फुटाक्षरदशा गर्भास्त्रपागौरवात्

प्रत्यञ्चो वलिता भवन्तु भवतां कृत्याय वागूर्मयः ॥२६९॥

चक्रपाणेः ।

आहूताद्य मयोत्सवे निशि गृहं शून्यं विमुच्यागता

क्षीवः प्रेष्यजनः कथं कुलवधूरेकाकिनी यास्यति ।

वत्स त्वं तदिमां नयालयमिति श्रुत्वा यशोदागिरो

राधामाधवयोर्जयन्ति मधुरस्मेरालसा दृष्टयः ॥२७०॥

श्रीमत्केशवसेनदेवस्य । (पद्या. २०६)

५५. हरिक्रीडा

इह निचुलनिकुञ्जे मध्यमध्यास्य रन्तुर्

विजनमजनि शय्या कस्य बालप्रवालैः ।

इति निगदति वृन्दे योषितां पान्तु युष्मान्

स्मितशवलितराधामाधवालोकितानि ॥२७१॥

(पद्या. २०१)

कृष्ण त्वद्वनमालया सह कृतं केनापि कुञ्जान्तरे

गोपीकुन्तलबर्हदाम तदिदं प्राप्तं मया गृह्यताम् ।

इत्थं दुग्धमुखेन गोपशिशुनाख्याने त्रपानम्रयो