close


  • सदुक्तिकर्णामृतम्

Sad-ukti-karnaamrtam

 

maìgalam

 

prajïäà käm api sampadaà ca kurute yat-päda-saàvähanaà

nityaà çämyati viñva-gandha-tamasaà yac-cakñur unmélanät |

yat-pädärghya-payo vidhüya duritaà niùçreyasaà yacchati

svänte naù sa vasatv anäratam anäkhyeya-svarüpo hariù ||1||

 

prastävaù

 

çauryäëéva tapäàsi bibhrati bhayaà yasmin na yasyävadhir

jïäne däna iva dviñäm iva jayo yenendriyäëäà kåtaù |

samräjäm iva yoginäm api gurur yaç ca kñamä-maëòale

sa çréla-lakñmaëa-sena eka-nåpatir muktaç ca jévann abhüt ||1||

 

tasyäsét prati-räjatad-våta-mahä-sämanta-cüòämaëir

nämnä çré-baöu-däsa ity anupama-premaika-pätraà sakhä |

täpaà santamasaà harann aharahaù kértià dadhat kaumudéà

säkñäd akñaya-sünåtämåtamayaù pürëaù kalänäà nidhiù ||2||

 

çrémän çrédhara-däsa ity adhiguëädhäraù sa tasmäd abhüd

äkaumära-pära-pauruña-parädhénasya yasyäniçam |

lakñmér veda-vidäà gåheñu guëitä goñöhéñu vidyävatäà

bhaktiù çrépati-päda-opallava-nakha-jyotsnäsu viçrämyati ||3||

 

pratyekaà viñayeñu païcaka-mitaiù çlokaiù kavénäm idaà

tenäkäraëa-bändhavena vidadhe çré-sükti-karëämåtam |

prétià pallavayantu karëa-kala-sémäpürayantaç ciraà

majjantaù pariçélayantu rasikäù païca pravähän iha ||4||

 

amaräù çåìgära-caöü apadeçoccävace kramaçaù |

iti païcabhiù pravähaiù sad-ukti-karëämåtaà kriyate ||5||

 

amara-praväha-vécayaù

 

atha dhätä ravir éça-praëati-mahädeva-çiva-hara-kréòäù |

praçnottaräööahäsäv amuñya mürdhéttamäìga-gaìgä ca ||1||

mauli-çaçé koöéro muëòävalir akñi purabhidärambhaù |

bäëänaloñöa-mürtir bhairava-hara-täëòavärambhau ||2||

nåtyaà hara-prasädanam atha gauré pariëaya-stha-gauré ca |

çåìgäro giri-duhitur durgä kälé tathärdha-näréçaù ||3||

çåìgäré ca gajänana-çara-sambhava-bhåìgiëaù pramathäù |

atha hariharau sakäntau sura-sindhur jahn-kanyakäçaàsä ||4||

matsya-kamaöha-sükara-keçari-nåsiàha-päëi-janmänaù |

çåìgäré ca nåsiàho vämana-mürtis trivikramo bhågujaù ||5||

däçarathir eña virahé haladhara-jina-kalkino’tha kåñëasya |

çiçutä-kumära-bhävau svapnäyita-yauvana-kréòäù ||6||

praçnottaraà ca veëu-dhvananaà gétaà bhujaç ca giri-dharaëam |

utkaëöhä gopa-vadhü-sandeço harir amuñya bhaktiç ca ||7||

udadhi-mathana-harir ambudhi-mathanottha-çréù svayaàvaro lakñmyäù |

çré- çåìgäraù kamaläkamalopälabha-väk praçastenduù ||8||

candra-kalä çaçi-bimbaà prauòha-vidhuù saruci-candramä raçmiù |

jyotsnä kalaìka-tama-uòu-kairava-sahitendu-bhävaç ca ||9||

miçra-bahu-rüpakästaìgata-bahu-viñayendavo’tha gandhavahaù |

dakñiëa-nadé-samudra-prabhäta-bhinnaç ca puñpa-dhanvä ca ||10||

smara-çauryam athoccävacam iti païcopeta-navati-vécibhiù |

çrédhara-däsena kåtaù kåtinä deva-praväho’yam ||11||

 

deva-pravähaù

1. atha brahma-véciù

 

çambhoù säkñät sakhaikaù sura-pati-paro dharmaräjas tathänyaù

präëä viçvasya kasya prathamatara-mataù ko’nu sambhäñaëéyaù |

käryäyätän viditvä muhur iti caturo lokapäläàç caturbhir

vaktrair äbhäñamäëaù samam udita-ravaù pätu padmodbhavo vaù ||1||

 

pälitasya |

 

ägaskäriëi kälanemi-dalane tat-täòanärthaà ruñä

näbhé-paìkajam astratäà gamayituà jäne prayatne çriyaù |

äväsonmathanopapädita-bhaya-bhräntätmanaù sambhramäd

abrahmaëya-paräù purätana-muner väcaù prasédantu vaù ||2||

 

bhaööa-çréniväsasya | (Smv 2.108)

 

päyäd vo madhukaiöabhäsura-vadhe viñëu-prabodhoddhuro

dhätä vaktra-catuñöayaà tu yugapad yasyäbhavat-särthakam |

ekaà stauti mukhaà çiväm itarad apy ärtaà varän yäcate

daityau praty aparaà vitarjati haraty anyac chriyaù sambhramam ||3||

 

vasanta-devasya |

 

yan na kñuëëaà kadäcit tuhina-kaëa-caya-syandibhiç candra-pädair

näpi vyäléna-musrair nava-nalina-saro-bandhubhir bhänavéyaiù |

tat-kalpäntänuñaìgi drutam atanutamaù päöayantyaù samantäd

ädyädhétau vidhätur mukha-çaçi-visåtäù päntu vo danta-bhäsaù ||4||

 

béjakasya |

 

jätas te’dhara-khaëòanät paribhavaù käpälikädyo’bhavat

sa brahmädiñu kathyatäm iti muhur bälyäd guhe jalpati |

gauréà hasta-yugena ñaë-mukha-vaco roddhuà nirékñyäkñamäà

vailakñyäc caturäsya-niñphala-parävåttiç ciraà pätu vaù ||5||

 

(Srk 101, Smv 2.105)

2. süryaù

 

tuìgodayädri-bhujagendra-phaëopaläya

vyomendra-néla-taru-käïcana-pallaväya |

saàsära-sägara-samutkramiyogisärtha-

prasthäna-pürëa-kalasäya namaù savitre ||6||

 

varäha-mihirasya | (Srk 150)

 

viñvag-visäri-timira-prakarävaruddha-

trailokya-netra-puöa-siddha-rasäyanäya |

tubhyaà namaù kamala-ñaëòa-viñäda-nidrä-

vidrävaëodyata-karäya diväkaräya ||7||

 

çré-kaëöhasya |

 

çuka-tuëòa-cchavi savituç caëòa-rucaù puëòaréka-vana-bandhoù |

maëòalam uditaà vande kuëòalam äkhaëòaläçäyäù ||8||

 

vidyäyäù | (Srk 149, Spd 86)

 

jéyäd eka-phalaà nabhas-tala-taror abhraàçi sindüriëé

mudrä kairava-känanasya timira-steyäya sandhir divaù |

mandära-stavakontarékña-kavaré-bhärasya gauré-pateù

kampilla-cchada-päöala-cchavi kulac-chatraà raghüëäà raviù ||9||

 

hareù |

 

ädyünas tamasäà cakora-ramaëé-rägäbdhi-manthäcalo

jévätur jalajasya väsava-diçä-çailendra-cüòämaëiù |

ädeñöä çruti-karmaëäà kumudiné-çokägni-pürëähutir

devaù soma-rasäyanaà vijayate viçvasya béjaà raviù ||10||

 

vibhäkarasya |

 

3. éça-praëatiù

 

maulau vegäd udaïcaty api caraëa-bhara-nyaïcad-urvétalatväd

akñuëëa-svarga-loka-sthiti-mudita-sura-çreñöha-goñöhé-stutäya |

saàträsän niùsaranaty avirata-viñajad-dakñiëärdhäìga-

bandhäd atyaktäyädri-putryä tirpurahara-jagat-kleça-hantre namas te ||11||

 

bäëasya | (Srk 56)

 

namas tuìga-çiraç cumbi-candra-cämara-cärave |

trailokya-nagarärambha-müla-stambhäya çambhave ||12||

 

tädåk-sapta-samudra-mudrita-mahé-bhübhådbhir abhraà-kañais

tävadbhiù pariväritä påthu-dvépaiù samantäd iyam |

yasya sphära-phaëä-maëau nilayanät tiryak-kalaìkäkåtiù

çeñaù so’py agamad yad-aìgada-padaà tasmai namaù çambhave ||13||

 

ballaëasya |

 

namas tasmai kasmaicana vacana-vittendriya-yamé

yam éçänaà jyotirmayam ayam upäste munijanaù |

gurüpajïa-prajïä-mukura-nikuramba-pratiphalan

nijänanda-jyotsnäbhyudaya-bhiduräjïäna-timiraù ||14||

 

hareù |

 

våñadhana dhanada-priya priyärdha-

grathana-vidagdha vidagdha-citta-yone |

purahara hariëäìka-cüòa cüòä-

bhujaga-bhayaìkara dhürjaöe namas te ||15||

 

bhojadevasya |

 

4. mahädevaù

 

çilpaà tréëi jaganti yasya kavitä yasya trivedé guror

yaç cakre tripura-vyayaà tripathagä yan-mürdhni mälyäyate |

trén kälän iva vékñituà vahati yo visphürjad-akñëäà trayaà

sa traiguëya-paricchedo vijayate devas triçüläyudhaù ||16||

 

vasukalpa-dattasya | (Srk 30)

 

arväïcat-païca-çäkhaù sphurad-upari-jaöä-maëòalaù saàçritänäà

nityäparëo’pi täpatritayam apanayan sthäëur avyäd apürvaù |

yaù pronmélat-kapardaiù çirasi viracitäbäla-bandhe dyu-sindhoù

päthobhir labdha-sekaù phalati phala-çataà väïchitaà bhakti-bhäjäm ||17||

 

jahnoù |

 

kämaà mä kämayadhvaà våñam api ca bhåçaà mädriyadhvaà na vitte

cittaà datta çrayadhvaà param amåta-phalä yä kalä täm ihaikäm |

itthaà devaù smarärir våñam adhara-caré-kåtya  mürtyaiva ditsan

niùsvo viçvopadeçänamåta-kara-kaläçekharas träyatäà vaù ||18||

 

kavi-paëòita-çréharñasya |

 

bhüti-vyäjena bhümém amara-pura-sarit-kaitaväd ambu bibhral-

läläöäkñi-cchalena jvalanam ahipati-çväsa-lakñyaà saméram |

vistérëäghora-vaktrodara-kuhara-nibhenämbaraà païca-bhütair

viçvaà çaçvad vitanvan vitaratu bhavataù sampadaà candra-mauliù ||19||

 

jayadevasya |

 

péyüñeëa viñeëa tulyam açanaà svarge çmaçäne sthitir

nirbhedäù payaso’nalasya vahane yasyäviçeña-grahaù |

aiçvaryeëa ca bhikñayä ca gamayan kälaà samaù sarvato

devaù svätmani kautuké haratu vaù saàsära-päçaà haraù ||20||

 

vaidya-gadädharasya |

5. çivaù

 

vedänteñu yam ähur eka-puruñaà vyäpya sthitaà rodasé

yasminn éçvara ity ananya-viñayaù çabdo yathärthäkñaraù |

antaryaç ca mumukñubhir niyamita-präëädibhir mågyate

sa sthäëuù sthira-bhakti-yoga-sulabho niùçreyasäyästu vaù ||21||

 

kälidäsasya | (Vik. 1.1)

 

kaëöha-cchäya-miñeëa kalpa-rajaném uttaàsa-mandäkiné-

rüpeëa pralayäbdhim ürdhva-nayana-vyäjena kalpä-jalam |

bhüñäpannaga-keli-pänakapaöäd ekonapaïcäçataà

vätän apy upasaàharann avatu vaù kalpänta-çäntau çivaù ||22||

 

cittapasya |

 

kväpy agniù kvacid adri-bhür nara-çiraù-kérëä kvacin nimnagä

rükñä kväpi jaöä kvacid viñadharä raudraà viñaà kutracit |

tädåg bhüta-gaëair våto mama citäbhasmormi-kirméritaù

saàsäraà pratimucya yätur apunar-yogäya panthäù çivaù ||23||

 

bilhaëasya |

 

nirmätä jagad-artham eva vacasäà väcaà yamo yaù svayaà

bhogän viçva-kåte tanoti viñaya-vyävartitätmendriyaù |

dhatte’sträëi jaganti rakñitum udäsénaù sva-deha-grahe

yogéndro’stu sadä-çivaù sa bhavatäà bhütyai parärtha-vraté ||24||

 

vaidya-gadädharasya |

 

düronmukta-khageçvare murabhidi vyäkñipta-bähau graha-

vyühe värita-mätariçvani namaty äçä-paténäà gaëe |

niñkamporaga-hära-vallir acalac-cüòendur avyäkula-

svaù-sindhuù sthira-yoga-nirvåta-manäù päyät trilokéà çivaù ||25||

 

tasyaiva |

 

6. hara-çåìgäraù

 

evaà sthäpaya subhru bähu-latikäm evaà kuru sthänakaà

nätyuccair nama kuïcitägra-caraëaà mäà paçya tävat kñaëam |

gauréà nartayataù sva-vaktra-murajenämbhodhara-dhväninä

çambhor vaù sukhayantu lambhita-layacchedähatäs tälikäù ||26||

 

yogeçvarasya | (Srk 60)

 

tasyä näma mayä kathaà katham api bhräntyä samuccäritaà

jänäsy eva mamäçayaà tava kåte gauri prasannä bhava |

kñäntiù svékriyatäà dayävati mayi krodhaù parityajyatä-

mityevaà bahu jalpataù smara-ripoù premäïjaliù pätu vaù ||27||

 

cakrapäëeù |

 

bälaù sundari candramäù sruta-sudhä-dhäräbhiräpyäyito

nidräm eti phaëéçvaraù suradhuné ruddhä jaöä-vallibhiù |

itthaà manmatha-keli-kautuka-vidhau vréòävatéà pärvatéà

päyäd vaù pratibodhayan navavadhüà candrärdha-cüòämaëiù ||28||

 

kakkolasya |

 

çrutiù saktä mugdhe vacasi vadanendau nipatitä

dåçaù svädau bimbädhara-madhuni magnaiva rasanä |

niñaëëäbhün näsä nija-parimale çaila-duhitu-

rghanäçleñänande vapur api vilénaà purabhidaù ||29||

 

umäpati-dharasya |

 

düre däru-vanäbhisäraka måñä cäöüni muïcädhunä

bhüyas tvaà punar apy ahaà yadi tadä candraù kñitià yäsyati |

ity uktaù çaçi-maulir adri-sutayä cüòendu-bhü-lambhana-

vyäja-vyaïjita-päda-padma-patana-préta-priyaù pätu vaù ||30||

 

kavi-paëòita-çré-harñasya | (Smv 2.8)

 

7. çivayoù praçnottaram

 

kasmät pärvati niñöhuräsi sahaja çailédbhavänäm idaà

niùsnehäsi kuto na bhasma-paruñaù snehaà kvacin nindati |

kopas te mayi niñphalaù priyatame sthäëau phalaà kià bhaved

itthaà nirvacanékåto dayitayä çambhuù çiväyäs tu vaù ||31||

 

bhojadevasya | (Srk 35)

 

kià gauri mäà prati ruñä nanu gauù kim asmi

kupyämi kaà prati mayéty anumänato’ham |

jänämi satyam aunämanata eva sa tvam

itthaà giro giribhuvaù kuöilä jayanti ||32||

 

rudraöasya | (Kävyälaìkära 2.15, Smv 99.6)

 

keyaà mürdhny andhakäre timiram iha kutaù subhru käntendu-yukte

käntäpy atraiva kämin nanu jalam umayä påñöam etävad eva |

nähaà dvandvaà karomi vyapanaya çirasas türëam enäm idäném

evaà proktaà bhavän yä prativacana-jaòaù pätu vo manmathäriù ||33||

 

kasyacit ||

 

eñä te hara kä sugätri katamä mürdhni sthitä kià jaöä

haàsaù kià bhajate jaöäà na hi çaçé candro jalaà sevate |

mugdhe bhütir iyaà kuto’tra salilaà bhütis taraìgäyate

itthaà yo vinigühate tripathagäà päyän sa vaù çåìgäraù ||34||

 

kasyacit | (Sv 67)

 

dhanyä keyaà sthitä te çirasi çaçikalä kià nu nämaitad asyä

nämaiväsyäs tad etat paricitam api te vismåtaà kasya hetoù |

näréà påcchämi nenduà kathayatu vijayä na pramäëaà yadéndur

devyä nihnotum icchor iti surasaritaà çäöhyam avyäd vibhor vaù ||35||

 

viçäkha-dattasya | (Mudrä-räkñas 1.1, Smv 99.1)

 

8. hara-häsyam

 

päëau kaìkaëam utphaëaù phaëipatir netraà jvalat-pävakaà

kaëöhaù kuëöhita-käla-küöa-kuöilo vastraà gajendräjinam |

gauré-locana-lobhanäya subhago veño varasyeti me

gaëòolläsa-vibhävitaù paçupater häsodgamaù pätu vaù ||36||

 

rudraöasya | (ST 3.2a)

 

uddäma-danta-ruci-pallavitärdha-candra-

jyotsnä-nipéta-timira-prakarävarodhaù |

çreyäàsi vo diçatu täëòavitasya çambhor

ambhodharävali-ghana-dhvanir aööahäsaù ||37||

 

saìghamitrasya | (Srk 41)

 

mätar brühi kim etad aïjali-puöe tätena gopäyitaà

vatsa svädu-phalaà prayacchati na me gatvä gåhäëa svayam |

mätraivaà prahite guhe vighaöayaty äkåñya sandhyäïjalià

çambhor bhagna-samädhi-ruddha-manaso häsyodgamaù pätu vaù ||38||

 

yogeçvarasya | (Srk 59)

 

nirvighnaà ghana-sära-sära-viçada-svar-loka-kalloliné-

kallola-pratimalla-bähu-calanair vyäptäntaräla-çriyaù |

çambhoù sambhavad-aìga-hära-taralottaàsämåtäàçu-drava-

präëät präëi-kapäla-cäpala-dåço häsormayaù päntu vaù ||39||

 

väcaspateù ||

 

bhåìgé kas tava carcike guha na ko’py äkära ekas tu nau

satyaà bhåìgariöe susatyam anåtaà lokaà tu moöir vadet |

nagnaà påcchatam astu väà pariëayaikätmatvam ity udbhaöa-

stäv utsåjya saparñadaù paçupater häsyodgamaù pätu vaù ||40||

9. hara-çiraù

 

tvaìgad-gaìgam udaïcad-indu-çakalaà bhraçyat-kapälävali-

kroòa-bhrämyad-amanda-märuta-caya-sphärébhavad-bhäìkåti |

päyäd vo ghana-täëòava-vyatikara-präg-bhära-kheda-skhala-

dbhogéndra-çlatha-piìgalotkaöa-jaöäjüöaà çiro dhürjaöeù ||41||

 

vérya-mitrasya | (Srk 42)

 

sandhyä-täëòavitasya khaëòa-paraçor avyäj jaganti jvalal-

läläöäkñi-puöodbhavänala-çikhäléòhendu-lekhaà çiraù |

bhraçyat-kåtti calan-mahähi-vigalad-vyomäpagämbu-skhalat-

khaëòendücchala-bhüti-caöula-bhrämyaj-jaöä-santati ||42||

 

yogeçvarasya |

 

 dhümodbhedänabhijïa-sphurad-ana,am anäghräta-paìkädhikära-

preìkhat-kallola-väri-vyatikaram anagha-sparça-jägrat-kapälam |

ajïätästa-tri-yämä-dayitam avidita-präëi-hiàsoraga-srag-

bhüteçasya prabhütädbhutam avatu çiraù çreyasäà santatià vaù ||43||

 

vaidya-gadädharasya |

 

näöyävega-viniùsåta-tripatha-gäväri-pravähäkulaù

çéghra-bhränti-vaçäl laläöa-nayana-jvälä-taòid-bhéñaëaù |

muëòälé-kuhara-prasarpad-aniläsphäla-prayukta-dhvaniù

prävåö-käla ivoditaù çiva-çiro-meghaù çiväyäs tu vaù ||44||

 

kasyacit |

 

antaù-svékåta-jähnavé-jalam atisvacchanda-ratnäìkura-

çreëé-çoëa-bhujaìga-näyaka-phaëäcakrél lasat-pallavam |

bhüyäd abhuyadäya mokña-nagara-prasthäna-bhäjam itaù

pratyüha-praçamaika-pürëa-kalaça-präyaà çiro dhürjaöeù ||45||

 

jalacandrasya |

10. hara-çiro-gaìgä

 

kapäle gambhéraù kuhariëi jaöä-sandhiñu kåçaù

samuttänaç cüòäbhujaga-maëi-bandha-vyatikare |

mådur lekhäkoëe raya-vaça-vilolasya çaçinaù

punétäd dérghaà vo hara-çirasi gaìgä-kala-kalaù ||46||

 

yogeçvarasya | (Srk 53)

 

sa jayati gäìga-jalaughaù çambhor uttuìga-mauli-viniviñöaù |

majjati punar unmajjati candra-kalä yatra çapharéva ||47||

 

kasyacit | (Srk 45)

 

yac-candrakoöi-kara-koraka-bhäva-bhäji

babhräma babhruëi jaöä-paöale harasya |

tad vaù punätu hima-çaila-çilä-nikuïja-

sätkära-òambara-virävi suräpagämbhaù ||48||

 

kasyacit | (Sk 1.77)

 

gauré-vibhajyamänärdha-saìkérëe hara-mürdhani |

amba dviguëa-gambhére bhägérathi namo’stu te ||49||

 

kasyacit | (Srk 78, Smv 1.24)

 

muktäbhä nåkapäla-çuktiñu jaöä-valléñu mallénibhä-

bahvau läjanibhä dåçor maëi-nibhä bhogotkare bhoginaù |

nåtyävarta-parampareritapayaù mürcchanocchälitäù

khelanto hara-mürdhni päntu bhavato gaìgäpayo-bindavaù ||50||

 

naòa-gäìgokasya || Spd 106, Smv 2.53)

11. hara-çiraç-candraù

 

sa vaù päyäd indur nava-visalatäkoöi-kuöilaù

smarärer yo mürdhni jvalana-kapiçe bhäti nihitaù |

sravan-mandäkinyäù prati-divasa-siktena payasä

kapälenonmuktaù sphaöika-dhavalenäìkura iva ||51||

 

räjaçekharasya |

 

vyaléke pärvatyäù parilaghulavair aïjana-juñaù

patadbhir bäñpasya krama-likhita-lakñmyä vijayate |

lasal-lélä-candraç caraëa-gata-mauleù smara-jitaù

kiradbhiù svajyotsnänakha-maëibhir äpürita-kaëaù ||52||

 

vämanasya |

 

çambhor indu-kalä çivaà viçatu vo yasyäù prati-cchäyikäà

trisrotaù-patitäm aneka-kuöilébhävaà gatäà vécibhiù |

senänér avalokate dhvaja-paöäkütena kätyäyané

mallé-däma-sméhayä nija-vadhü-bodhena nägädhipaù ||53||

 

umäpateù |

 

amudrakumuda-tviñaù sphurita-phena-lakñé-spåço

maräla-kula-vibhramäù çaphara-phäla-lélä-bhåtaù |

jayanti girijäpates tarala-mauli-mandäkiné-

taraìga-caya-cumbinas tuhina-dédhiter aàçavaù ||54||

 

umäpati-dharasya |

 

cyutäm indor lekhäà ratikalaha-bhagnaà ca valayaà

dvayaà cakrékåtya prahasita-mukhé çaila-tanayä |

avocad yaà paçyedty avatu sa çivaù sä ca girijä

sa ca kréòä-candro daçana-kiraëäpürita-kalaù ||55||

 

vararuceù | (Srk 47, Sv 66, Spd 96)

 

12. hara-jaöä

 

jvälevordhva-visarpiëé pariëatasyäntas tapas tejaso

gaìgä-toya-taraìga-sarpa-vasatir valméka-lakñmér iva |

sandyevärdra-måëäla-komala-tanor indoù sahasthäyiné

päyäd vas taruëäàçu-kapilä çambhor jaöä-saàhatiù ||56||

 

ravinägasya | (Srk 55)

 

cüòäpéòa-nibaddha-väsuki-phaëäphütkära-niryad-viña-

jvälä-jåmbhita-matsya-kaccapa-vadhü-léòhendu-lekhämåtam |

avyäd vaù smara-südanasya madana-kréòä-kacäkarñaëaç

cyotan-näka-sarit-saroña-girijä-dåñöaà jaöä-maëòalam ||57||

 

bhavabhüteù |

 

kvacid amara-sarit kvacit kapälaà

kvacid uragäù kvacid aindavé ca lekhä |

iti viñama-vibhüñaëair upetä

pramatha-pater avatäj jaöäöavé ||58||

 

daëòinaù |

 

utpatreva dåçorciñä kusumitevendoù karair bhogibhiù

säroheva jaöäöavé phalatu vaù çreyo bhaväné-pateù |

yat-paryanta-vivartinaù sura-sarit-pürasya bhüri-sphurat-

pheneëòüka-viläsam aïcati vidher jérëä kapälävalé ||59||

 

umäpati-dharasya |

 

mülävanaddha-bhujagendra-kåtälaväla-

bandhäù skhalat-tridaça-sindhu-jalaugha-siktäù |

unmukta-candra-kusumä jagatäà hitäya

çambhor jaöäù kanaka-kalpa-latäù phalantu ||60||

 

daìkasya |

 

13. hara-kapälaù

 

çäntyai vo’stu kapäla-däma jagatäà patur yadéyäà lipià

kväpi kväpi gaëäù paöhanti padaço näti-prasiddhäkñaram |

viçvaà srakñyati vakñyati kñitim apäm éçiñyate çiñyate

nägän rägiñu raàsyate syati jagan nirvekñyati dyäm iti ||61||

 

kasyacit | (Srk 54)

 

gäòha-granthi-praphullad-gala-vikala-phaëä-péöha-niryad-viñägni-

jväläniñöapta-candra-dravad-amåta-rasa-proñita-preta-bhäväù |

ujjåmbhä babhru-netra-dyuitm asakåd-asåk-tåñëayälokayantyaù

päntu tväà  näga-näla-grathita-çava-çiraù-çreëayo bhairavasya ||62||

 

bhavabhüteù | (Srk 39)

 

jayati bhujaga-rajju-granthi-niñpéòitendu-

sravad-amåta-nivåtta-preta-bhävaiù kapälaiù |

viracitanuti-bandho mürdhni sadyaù puräreù

pariëata-bahu-kalpa-brahmaëäà brahma-ghoñaù ||63||

 

kasyacit | (Sk 1.84)

 

liptä läläöa-netra-sphurad-uru-dahana-jväla-jäla-pratäpot-

tämyat-koöér abhära-sthira-çaçi-çakala-prasrutäbhiù sudhäbhiù |

antar-nåtya-pramoda-pracalita-çiraç candramauleù kapäläù

kalyäëaà vaù kriyäsuù stutim abhidhatas täëòaväòambareñu ||64||

 

narasiàhasya |

 

päyäd vaù sa çiräàsi täëòava-vidhau yan mürdhni khinnoraga-

çväsägni-druta-cüòa-candra-sudhayä präëanty akasmäd vidheù |

åk-säme katicit paöhanti katicin majjanti gaìgä-jale

svätmänaà katicin mananti katicin netränale juhvati ||65||

 

vämadevasya |

 

14. hara-nayanam

 

dhüma-çyämaka-kumbhi bhüdhara-taöa-truydyad-dåñanti sphuöä-

öopolluëöhita-sägarämpi vikala-vyäloka-bhäsvanti ca |

dåpyat-türëa-marunti kätaratara-bhraçyaj-jaganti prabhor

udyanti tripuränta-kånti nayanäd arcéàñi puñyantu vaù ||66||

 

kasyacit |

 

yaj-jyotir dvädaçärkaà hima-giri-duhitur yan niçä-keli-dépo

yat kandarpästhi-bhasmé-karaëa-taruëitäbhyantara-jväla-lekham |

kalpänte juhvato yat tribhuvana-samidhaà vedhasaù puëya-vahnir

bibhräëaà babhru-käntià trinayana-nayana-jyotir astu çriye vaù ||67||

 

aàçudharasya |

 

änanda-stimitäù samädhiñu mukhe gaur yä viläsälasäù

sambhräntäù kñaëam adbhutäù kñaëam atha smerä nije vaikåte |

krüräù kåñöa-çaräsane manasije  dagdhe ghåëä-küëitäs

tat-käntäruditeçrupüra-taraläù çambhor dåçaù päntu vaù ||68||

 

kasyacit |

 

pakñmälé-piìgalimnaù kaëa iva taòitäà yasya kåtsnaù samüho

yasmin brahmäëòaméñad-vighaöita-mukule kälayajvä juhäva |

arcir niñöapta-cüòä-çaçi-galita-sudhäghora-jhäìkäri-koëaà

tärtéyokaà purärer tad avatu madana-pléñaëaà locanaà vaù ||69||

 

bhavabhüteù | (Mm 1, after 5.2; Spd 99)

 

ekaà yoga-niyojanän mukulitaà cakñur dvitéyaà punaù

pärvatyä jaghana-sthale stana-taöe çåìgära-bhävälasam |

anyad düra-vikåñöa-cäpa-madana-krodhänaloddépitaà

çambhor bhinna-rasaà samädhi-samaye netra-trayaà pätu vaù ||70||

 

çréharñadevasya |

15. tripura-dähärambhaù

 

saàrabdhäìghri-niveçanäd anibhåtaà sarvaàsahä-vigrahe

vétälambanam ärasätalam adho-vistraàsini syandane |

yäte dåk-patha-düratäà mayapure devasya bhüta-prabhor

dräg-viçvambhara-bäëa-mokña-viñayo yatnaù çiväyästu vaù ||71||

 

vaidya-gadädharasya |

 

cäpotkñepäpasarpad-valaya-phaëi-guëottaàsitäpäìga-bhitti-

pratyäléòhänubandhocchalita-jala-nidhi-vyäpta-velopakaëöham |

unmélad-bhäla-vahni krama-çithila-jaöälambi-gaìgendulekhaà

bhüyäd vaç candramauler maya-nagara-bhidaù sauñöhavaà maìgaläya ||72||

 

jalacandrasya |

 

saìvyänäàçuka-pallaveñu taralaà veëé-guëeñu sthitaà

mandaà kaïcuka-sandhiñu stana-taöotsaìgeñu déptärciñam |

älokya tripurävarodhana-vadhü-vargasya dhüma-dhvajaà

hasta-srasta-çaräsano vijayate devo dayärdrekñaëaù ||73||

 

mayürasya | (Srk 61)

 

väëébhüta-puräëa-püruña-dhåti-pratyäçayä dhävite

nidrätékñaëa-jäçu-çukñaëi-kaëa-klänte çakunteçvare |

namronnamra-bhujaìga-puìgava-guëa-vyäkåñöa-bäëäsana-

kñiptästrasya puradruho vijayate sandhäna-sémäçramaù ||74||

 

muräreù | (Ar 7.114, Srk 31)

 

dåñöaù sa-prema devyä kim idam iti bhayät sambhramäc cäsurébhiù

çäntäntas-tattva-säraiù sakaruëam åñibhir viñëunä sasmitena |

äkåñyästraà sa-garvair upaçamita-bandhu-saàbhramair daitya-véraiù

sänandaà devatäbhir mayapura-dahane dhürjaöiù pätu yuñmän ||75||

 

bhaööa-näräyaëasya | (Vs 1.3)

16. hara-bäëaù

 

kñipto hastävalagnaù prasabham abhihato’py ädadäno’àçukäntaà

gåhëan keçeñv apästaç caraëa-nipatito nekñitaù sambhrameëa |

äliìgan yo’vadhütas tripura-yuvatibhiù säçru-netrotpaläbhiù

kämévärdräparädhaù sa dahatu duritaà çämbhavo vaù çarägniù ||76||

 

amaroù | (Amaru 2; Srk 49)

 

sindüra-çrér laläöe kanaka-rasa-mayaù karëa-päçävataàso

vaktre tämbüla-rägaù påthu-kuca-kalase kuìkumasyänulepaù |

daityädhéçäìganänäà jaghana-parisare läkñika-kñauma-lakñmé-

raçreyäàsi kñiëotu tripura-hara-çarodgära-janmänalo vaù ||77||

 

maìgalasya | (Srk 67)

 

viñvag vyädhüya dhüma-pracaya-yavanikäà sphäyamäna-sphuliìga-

vyäjäd avakérya puñpäïjalim upari padaà nyasyato mandiräëäm |

svacchandäbhoga-sémä mahati mayapure datta-raudräìga-räga-

vyäptäçeñasya viçveçvara-çara-çikhinas täëòavaà naù punätu ||78||

 

vaidya-gadädharasya |

 

bäñpair vétäìga-räga-cchaviñu viracayann accha-dhüma-cchaöäbhiù

kastüré-patra-mäyäà maya-nagara-vadhü-varga-vakñoruheñu |

äsämläna-puñpa-stavaka-nava-kaläm aàçubhiù kuntaleñu

vyäkurvann andhakäraà haratu hara-çarodgära-janmänalo vaù ||79||

 

jala-candrasya |

 

cäpaà muñöir bhavänyäù sarasija-mukula-çréù kathaà vä vidhatte

pratyäléòhaà kathaà vä racayatu maëiman nüpuro väma-pädaù |

itthaà yävad vitarkaà vidadhati vibudhäs tävad agre ya äséd

väëägniù pluñöa-daityo maya-pura-mathane dhürjaöeù so’vatäd naù ||80||

17. añöa-mürtiù

 

payodänäà panthäù kavala-viñayo vä parimalaà

vahan bibhräëo vä suhåd-apasuhåd vä jalaruhäm |

dadad gåhëäno vä havir iti muhur yasya vibudhäù

stuvanty añöau mürtéù sa jagad avatäd andhaka-ripuù ||81||

 

çré-hanümataù |

 

dik-kälätma-samaiva yasya vibhutä yas tatra vidyotate

yaträmuñya sudhébhavanti kiraëä räçeù sa yäsäm abhüt |

yas tat-pittam uñaùsu yo’sya vidhaye yas tasya jévätave

voòhä yad gaëam eña manmatha-ripos täù päntu vo mürtayaù ||82||

 

cittapasya | (Kuval. 105-6)

 

maulià nenokti bhälaà tilakayati tanor aìga-rägaà vidhatte

dhammillaà sandadhäti prathayati çirasi vyaktam uttaàsa-lakñmém |

sampréëéte bhujaìgän apanayati rasaà vetti saàmoda-mudräà

yäbhiù çåìgära-bandhas tanubhir iva çivas täbhir astu çriye vaù ||83||

 

jalacandrasya |

 

yäà dhammilla-pade’bhiñiïcati yayä sandhyäsu baddhäïjalir

yäm äyamya yad-ätmakäni nayanäny ämélya yäà dhyäyati |

yäà ca syandanatäà ninäya sahitas täbhiù svayaà mürtibhir

devo viçva-tanuù punätu sa jagac-candrärdha-cüòämaëiù ||84||

 

sudhäkarasya |

 

yä såñöiù srañöur ädyä vahati vidhi-hutaà yä havir yä ca hotré

ye dve kälaà vidhattaù çruti-viñya-guëä yä sthitä vyäpya viçvam |

yäm ähuù sarva-béja-prakåtir iti yayä präëinaù präëavantaù

pratyakñäbhiù prapannas tanubhir avatu vas täbhir añöäbhir éçaù ||85||

 

kälidäsasya | (Çak 1.1)

18. bhairavaù

 

khaöväìgékåta-dhümaketu-dhaöita-pretädhiräö-païjara-

prota-brahma-çiraù kapäla-valayaà bibhraj-jaöä-maëòalam |

kaëöhe sapta-maharñi-vaktra-racitäm ekävalém udvahan

päyäd vaù sulabha-vratopakaraëaù kalpänta-käpälikaù ||86||

 

kasyacit |

 

sadyaù pradhvasta-deväsura-sarasa-çiraù-çreëi-çoëäravinda-

srag-dämänaddha-mürter ghana-rudhira-kaëa-klinna-carmäàçukasya |

niñparyäya-triloké-bhava-kavala-rasa-vyätta-vaktrasya jéyäd

änandaù käla-rätré-kuca-kalasa-parérambhiëo bhairavasya ||87||

 

umäpati-dharasya |

 

vaikuëöhasya karaìkam aìka-nihitaà srañöuù kapälaà kare

pratyaìgaà ca vibhüñaëaà viracitaà näkaukasäà kékasaiù |

bhasma sthävara-jaìgamasya jagataù çubhraà tanau bibhrataù

kalpänteñu kapälino vijayate raudraà kapäla-vratam ||88||

 

bhavabhüteù |

 

ekämbhodhé-kåtäyäà bhuvi jagad akhilaà nirjanékåtya khelan 

devaù kälé-sahäyaù prasabha-viharaëonmukta-léläööa-häsaù |

sadyo daàñöräàçu-bhinne tamasi nija-vapur-bimbam älokya kas tvaà

kas tvaà brühéti kopäd abhidadhad abhayaà bhairavaç ceñöatäà vaù ||89||

 

vaidya-gadädharasya |

 

kalpänte çayita-trivikrama-mahä-kaìkäla-danté sphurac-

cheña-syüta-nåsiàha-päëi-nakhara-protädi-kolämiñaù |

viçvaikärëavatä-nitäntam uditau tau matsya-kürmäv ubhau

karñan dhévaratäà gato’sya tu mahä-mohaà mahä-bhairavaù ||90||

 

cittapasya | (Smv 2.24)

19. hara-nåtyärambhaù

 

ärdräà kaëöhe mukhäbja-srajam avanamayaty ambikä jänulambäà

sthäne kövendulekhäà niviòayati jaöäpannagendreëa nandé |

kälaù kåttià nibadhnäty upanayati kare käla-rätriù kapälaà

çambhor nåtyävatäre pariñad iti påthag vyäpåtä vaù punätu ||91||

 

çatänandasya | (Srk 76, Smv 2.29)

 

nandin khaïjana-maïju-nädam urajaà saàgåhya sajjébhava

kuñmäëòänaya bhasma-bhäjanam ito lambodarägamyatäm |

skandaà nandaya mandirodara-gataà devéti raìgäìgaëe

çambhos täëòava-maëòanairka-manasaù saàjalpitaà pätu vaù ||92||

 

yogeçvarasya |

 

bho bho dik-patayaù prayäta parataù khaà muïcatämbhomucaù

pätälaà vraja medini praviçata kñoëé-talaà kñmäbhåtaù |

brahmann unnaya düram ätma-sadanaà devasya no nåtyataù

çambhoù saàkaöam etad ity avatu vaù protsäraëä nandinaù ||93||

 

tasyaiva | (Srk 74, Smv 2.30)

 

asthény asthény ajinam ajinaà bhasma bhasmendur indur

gaìgä gaìgoraga uraga ity äkuläù sambhrameëa |

bhüñäd änopakaraëa-gaëa-präpaëa-vyäpåtänäà

nåtyärambha-praëayini çive päntu väco gaëänäm ||94||

 

dhanapälasya | (Sk 2.235, Smv 2.27)

 

kñoëi kñobhaà kñamasva tvam api kuru mahä-kürma karma svakéyaà

bho bhoù kailäsameru-prabhåti-kula-dharä-dhäriëo gacchatädhaù |

brahmann udgaccha düraà kuruta jaladhayaù sthairyam ity añöa-mürter

bhartur nåtyävatäre sarabhasa-gaditäù päntu vo nandi-väcaù ||95||

 

dvaipäyanasya |

 

20. hara-nåtyam

 

bhrämyad-viçvaàbharäëi bhrami-calana-namat-kürma-kumbhé-nasäni

truñöyat-täräëi riìgad-dhariëa-dhara-çiraù-çreëé-çéryad-dåñanti |

dik-kéreodaïcad ampi dravad-amara-camü-cakra-caïcad-viyanti

vyasyantu vyäpadaà vas tripura-vijayinas täëòavärambhaëäni ||96||

 

räjaçekharasya |

 

heläpädra-pratäpän namad-avani-bharäkränta-kürmeça-çeña-

prodbhüta-çväsa-vätocchalad-udadhi-payo-dhauta-süryendu-täram |

bhrämyad-doù-saìgha-vegäpatad-acala-kula-dhväna-saàtrasta-viçvaà

trailokyaiçvaryakäri dyatu tava duritaà täëòavaà candramauleù ||97||

 

väcchokasya |

 

uttänäù kati vellitäù kati rayäd äbhugna-madhyäù kati 

kñiptotkñipta-vikuïcitäù kati bhujäs tauryatrikänukramät |

kalpänteñu mahä-naöasya jhaöiti prakränta-cakra-bhrami- 

bhräntau kevalam agni-häsa-garalair lekhä-trayaà pätu vaù ||98||

 

sägaradharasya |

 

päyäd vaù sura-dérghikä-jala-raya-bhrämyaj-jaöä-maëòalé-

vega-vyäkula-näganäyaka-phaëä-phütkära-vätocchalam |

saptämbhonidhi-janma-caëòa-laharé-majjan-nabho-maëòala-

gräsa-trasta-suräìganä-kalakala-kréòä-vilakño haraù ||99||

 

brahma-hareù | (Srk 68, karkaräjasya)

 

sandhyä-täëòava-òambara-vyasanino bhémasya caëòa-bhrami-

vyänåtyad-bhuja-daëòa-maëòala-bhuvo jhaïjhäaniläù päntu vaù |

yeñäm ucchalatäà javena jhagiti vyüheñu bhümébhåtäm

uòòéneñu viòaujasä punar asau dambholir älokitaù ||100||

 

kasyacit | (Srk 50, Smv 2.31)

 

21. hara-prasädanam

 

niùçaìkaà çaìkara kara-grathitähi-bhoga

bhoga-prada pradalitämara-vairi-vånda |

våndärakärcita citäbha-sitäìga-räga

rägätidüra duritäpahara praséda ||101||

 

bäëasya |

 

kara-kalita-pinäka näkanätha

dviñad-uru-mänasa-çüla çüla-päëe |

bhava våñabha-vimäna mäna-çauëòa

trijagad-akäraëa-täraka praséda ||102||

 

saïcädharasya |

 

kaöu-viçikha-çikhi-prapaïca païcä-

nana dhanada-priya-mitra mitra-netra |

dhåta-sakala-vikalpa kalpa-çeña-

prakaöa-mahä-naöa näöaya prasädam ||103||

 

tasyaiva |

 

bhava çiva çava-bhasma-gaura gauré-

grathita-çaréra sarésåpottaréya |

smarahara hara bhéma bhéma-bhüta-

prakara-bhayaìkara çaìkara praséda ||104||

 

tasyaiva |

 

dhåta-nidhana-dhanuù pracaëòa caëòé-

mukha-kamala-bhramarämarädhinätha |

hara raëa-raëakänta känta-mürte

gagana-duküla vikülayäpadaà naù ||105||

 

tasyaiva |

 

22. gauré

 

yän uddhülayatéçvaraù sikatilä yair mauli-mandäkiné

yair bälendu-kaëärdra-ketaka-dalotsaìge parägäyitam |

yaiù kailäsa-viläsa-känana-taöé-kaìkelli-puñpodgama-

kréòä-kärmaëam adrijä-caraëayos te reëavaù päntu vaù ||106||

 

umäpati-dharasya |

 

läkñä-rägaà harati çikharäj jähnavé-väri yeñäà

ye tatvanti srajam adhijaöä-maëòalaà mälaténäm |

pratyutsarpad-vimala-kiraëair yais tirodhänam indor

devyäù sthäëau caraëa-patite te nakhäù päntu viçvam ||107||

 

kasyacit | (Srk 81, dakñasya)

 

bhava-jaladhi-jalävalamba-yañöir

mahiña-mahäsura-çaila-vajra-dhärä |

hara-hådaya-taòäga-räja-haàsé

diçatu çivaà bhavataç ciram ||108||

 

bhagératha-dattasya | (Srk 86)

 

käà tapasvé gato’vasthäm iti smeräv iva stanau |

vande gauré-ghanäçleña-bhava-bhüti-sitänanau ||109||

 

bhavabhüteù |

 

abhimata-phala-siddhi-siddha-manträ-

vali balijit-parameñöinor upäsye |

bhagavati madanäri-näri vande

nikhila-nagädhipa-bhartå-därike tväm ||110||

 

vämadevasya |

 

23. viväha-samaya-gauré

 

gonäsäya viyojitägadarajäù sarpäya baddhauñadhiù

kaëöha-sthäya viñäya vérya-mahataù päëau maëén bibhraté |

bhartur bhüta-gaëäya gotra-jaraté-nirdiñöa-manträkñarä

rakñatv adri-sutä viväha-samaye prétä ca bhétä ca vaù ||111||

 

räjaçekharasya | (Vsb 1.3, Srk 102, Smv 2.36)

 

 

pratyäsanna-viväha-maìgala-vidhau devärcana-vyastayä

dåñövägre pariëetur eva likhitäà gaìgädharasyäkåtim |

unmäda-smita-roña-lajjita-rasair gauryä kathaàcic ciräd

våddha-stré-vacanät priye vinihitaù puñpäïjaliù pätu vaù ||112||

 

bhäsasya | (Srk 88, Spd 102, Smv 2.37)

 

brahmäyaà viñëur eña tridaçapatir asau loka-päläs tathaite

jämätä ko’tra yo’sau bhujaga-parivåto bhasma-rükñaù kapälé |

hä vatse vaïcitäséty anabhimata-vara-prärthanä-vréòitäbhir

devébhiù çocyamänäpy upacita-pulakä çreyase vo’stu gauré ||113||

 

kasyacit |

 

dhüma-vyäkula-dåñöir indu-kiraëair ähläditäkñé punaù

paçyanté varam utsukä nata-mukhé bhüyo hriyä brahmaëaù |

serñyä päda-nakhäccha-darpaëa-gatäà gaìgäà dadhäne hare

sparçäd utpulakä kara-graha-vidhau gauré çiväyästu vaù ||114||

 

çréharñadevasya | (Priya-darçikä 1.1)

 

pädägre sthitayä muhuù stana-bhareëänétayä namratäà

çambhoù saspråhalocana-traya-pathaà yäntyä tad-ärädhane |

hrématyä çirasé-hitaù sapulaka-svedodgamotkampayä

viçliñyan kusumäïjalir girijayä kñipto’ntare pätu vaù ||115||

 

tasyaiva | (Ratnävali 1, Smv 2.38)

 

24. gauré-çåìgäraù

 

svedas te katham édåçaù priyatame tvan-netra-vahner vibho

kasmät kampitam etad induvadane bhogéndra-bhéter bhava |

romäïcaù katham eña devi bhagavan gaìgämbhasäà çékarar

itthaà bhartari bhäva-gopana-parä gauré ciraà pätu vaù ||116||

 

lakñmédharasya | (Srk 75, Spd 104)

 

çambho satyam idaà payodhi-mathane lakñmyä våte keçave

vailakñyät kila käkaküöam açitaà pétaà viñaà yat tvayä |

satyaà pärvati nästi naù subhagatä säkñé tathä ca smaro

deveneti kåta-småtiù smita-mukhé gauré ciraà pätu vaù ||117||

 

çréharñadevasya |

 

carmälambi-duküla-vallari-citäbhasmävadhüta-stano-

nmélac-candanam uttaréya-bhuja-gavyäsakta-muktävali |

mugdhäyä api çailaräja-duhitur gaìgädhäräliìganaà

gäòha-prema-rasänubandha-nikaña-grävä çiväyäs tu vaù ||118||

 

jalacandrasya |
 

çirasi kuöilä sindhur doñäkaras tava bhüñaëaà

saha viñadharaiù pratyäsannä piçäca-paramparä |

harasi na hara präëän eva na veda kathaà nv iti

praëaya-kupita-kñmäbhåt-putré-vacäàsi punantu vaù ||119||

 

bhagavad-govindasya |

 

nädatte phaëi-kaìkaëa-praëayinaà néévé-niveçe karaà

no cüëair upahanti bhälanayana-jyotirmayéà dépikäm |

dhatte carma hareëa muktam api na dvaipaà bhayäd ity asau

päyäd vo nava-mohana-vyatikara-vréòävaté pärvaté ||120||

 

äcärya-gopékasya |

 

25. durgä

 

ekaà mahiña-çiraù-sthitam

aparaà sänanda-sura-gaëa-praëatam |

giri-duhituù pada-yugalaà

çoëita-maëi-räga-raïjitaà jayati ||121||

 

jalacandrasya |

 

tribhuvana-çubha-païjikäïjikeva

sphurati bhaväni taväìkuçaù karägre |

òamarur api bibharti devi tat tad

vipad-avasäna-visarjanéya-lakñmém ||122||

 

hareù |

 

jyäkåñöi-baddha-khaöakämukha-päëi-påñöha-

preìkhan-nakhäàçu-caya-saàvalito’mbikäyäù |

tväà pätu maïjarita-pallava-karëapüra-

lobha-bhramad-bhramara-vibhrama-bhåt-kaöäkñaù ||123||

 

amaroù | (Amaru 1; Srk 100)

 

pädävañöambhanamrékåta-mahiña-tanor ullasad-bähu-mülaà

çülaà prolläsayantyäù saralita-vapuño madhya-bhägasya devyäù |

viçliñöa-spañöa-dåñöonnata-virala-bahu-vyakta-gauräntaräläs

tisro vaù päntu rekhäù krama-vaça-vikasat-kaïcuka-pränta-muktäù ||124||

 

bäëasya |

 

vidräëe rudra-vånde savitari tarale vajriëi dhvasta-vajre

jätäçaìke çaçäìke viramati maruti tyakta-vaire kubere |

vaikuëöhe kuëöhitäs te mahiñam atiruñaà pauruñopaghni-vighnaà

nirvighnaà nighnaté vaù çamayatu duritaà bhüri-bhävä bhaväné ||125||

 

tasyaiva |

 

26. kälé

 

yad-vakträkäça-çeño nabhasi na sulabho yad-bhujänäà sahasraiù

preìkhadbhiù kéryamäëäsvanur api vidito nävakäço diçäsu |

païca gräsä na yasyäs tribhuvanam abhavat püraëärthaàa samastaà

kñëòt-kñämäkäëòa-caëòé ciram avatutaräà bhairavé käla-rätriù ||126||

 

bhäsokasya |

 

çikhaëòe khaëòenduù çaçi-dinakarau karëa-yugale

gale tärähäras-taralam uòu-cakraà ca kucayoù |

taòit-käïcé sandhyäsicaya-racitä käli tad ayaà

taväkalpaù kalpa-vyuparama-vidheyo vijayate ||127||

 

kasyacit |

 

nirmäàsa-prakaöästhi-jäla-vikaöäà pätäla-nimnodaréà

küpa-kroòa-gabhéra-netra-kuharäm unnaddha-jüöäöavém |

dantäntargata-daitya-kékasa-kaëa-vyäkarñaëa-vyäpåta-

krüraikägra-nakhäm akhaëòita-rucaà tväà caëòi vandämahe ||128||

 

kasyacit |

 

täräntar-jvalad-agni-lakña-nayana-çvabhränta-kåpäntaräà

kruddägastya-nirasta-väridhi-payaù-pätäla-nimnodarém |

vande tväm ajitävåtotkaöa-siräpåñöhästhi-säräkåtià

daàñöräkoöi-taöotpatiñëu-ditijäsåk-carcitäà carcikäm ||129||

 

umäpati-dharasya |

 

jayati tava küëitekñaëam açnatyä daçana-peñam asurästhi |

kalpa-çikhi-sphuöad-adri-kväëa-karälaù kaòatkäraù ||130||

 

çatänandasya |

 

27. ardha-näréçaù

 

sa jayati girikanyä-miçritäçcary-mürtis

tripura-yuvati-lélä-vibhrama-bhraàça-hetuù |

upacayavati yasya pronnataika-stanatväd

upari bhujaga-häraù sthäna-vaiñamyam eti ||131||

 

mäghasya |

 

äçleñädhara-bimba-cumbana-sukhäläpa-smitänyäsatäà

düre tävad idaà mitho na sulabhaà jätaà mukhälokanam |

itthaà vyartha-kåtaika-deha-ghaöanä-vinyäsayor ävayoù 

keyaà préti-vidambanety avatu vaù smero’rdha-näréçvaraù ||132||

 

kasyacit | (Sv 68)

 

candrälokaya paçya pannaga-pate vékñadhvam etad-gaëäù

kämäreù stana-bhära-mantharam uro läkñäruëäìghri-çriyaù |

äkarëya tridaçäpagä-giram imäà solläsam äbhäñitäà

vréòä-smera-natänano vijayate käntärdha-näréçvaraù ||133||

 

yogeçvarasya |

 

svacchandaika-stana-çrér-ubhaya-gata-milan-mauli-candraù phaëéndra-

präcénävéta-vähé sukhayatu bhagavän ardha-näréçvaro vaù |

yasyärdhe viçva-däha-vyasana-visåmara-jyotir ardhaà kåpodyad-

bäñpaà cänyonya-vega-prahati-simasimäkäri cakñëò-småtéyam ||134||

 

muräreù | (Ar 7.38, Smv 2.21)

 

dhammillaà ca jaöäà ca mauktika-saraà cähià ca ratnäni ca

brahmästhéni ca kuìkumaà ca nå-çiraç cürëottaraà bhasma ca |

kñaumaà ca dvipa-carma caika-vapuñä bibhrad-diçann ekatäà

bhävänäm iva yoginäà diçatu vaù çreyo’rdhanäréçvaraù ||135||

 

çaìkara-devasya |

 

28. çåìgärätmakärdha-näréçvaraù

 

 

ardhaà danta-cchadasya sphurati japa-vaçäd ardham apy utprakopäd

ekaù päëiù praëantuà çirasi kåta-padaù kñeptum anyas tam eva |

ekaà dhyänän nimélaty aparam avikasad vékñate netram itthaà

tulyän icchä-vidhitsä tanur avatu sa vo yasya saàdhyä-vidhäne ||136||

 

kasyacit |

 

acchinna-mekhalam alabdha-dåòhopagüòham

apräpta-cumbanam avékñita-vaktra-känti |

käntä-vimiçra-vapuñaù kåta-vipralambha-

sambhoga-sakhyam iva pätu vapuù smaräreù ||137||

 

chittipasya |

 

prauòha-prema-rasäd abheda-ghaöitäm aìge dadhänaù priyäà

devaù pätu jaganti keli-kalahe tasyäù prasädäya yaù |

vyähartuà praëayocitaà namayituà mürdhänam apy akñamo

dhatte kevalam eva väma-caraëämbhoje karaà dakñiëam ||138||

 

gadädharasya |

 

miçrébhütäà tava tanulatäà bibhrato gauri kämaà

devasya syäd avirala-parérambha-janmä pramodaù |

kintu prema-stimita-madhura-snigdha-mugdhä na dåñöir

dåñöety antaùkaraëam asakåt tämyati tryambakasya ||139||

 

bhagérathasya | (Srk 82)

 

anyasyai saàpratéyaà kuru madana-ripo sväìga-däna-prasädaà

nähaà soòhuà samarthä çirasi sura-nadéà näpi saàdhyäà praëantum |

ity uktvä kopa-biddhäà vighaöayitum umäm ätma-dehaà pravåttäà

rundhänaù pätu çambhoù kuca-kalasa-haöha-sparça-kåñöo bhujo vaù ||140||

 

mayürasya |

 

 

29. gaëeçaù

 

ekaù sa eva paripälayatäj jaganti

gauré-giréça-caritänukåtià dadhänaù |

äbhäti yo daçana-çünya-mukhaika-deça-

dehärdha-härita-vadhüka ivaka-dantaù ||141||

 

vasukalpasya | (Srk 94)

 

kapoläd uòòénair bhaya-vaça-vilolair madhukarair

madämbhaù-saàlobhäd upari patituà baddha-paöalaiù |

calad-barha-cchatra-çriyam iva dadhäno’tiruciräm

avighnaà herambo jagad-agha-vighâtaà ghaöayatu ||142||

 

tasyaiva | (Srk 93)

 

sandhyä-sindüra-rägäruëa-gagana-taläsaìgi-gaìgottamäìga-

tvaìgan-nakñatra-mäläkåta-rucira-ruciù karëa-çaàkhé-kåtenduù |

nistoyaämbhoda-våndaiù çruti-yugala-calac-cämarä-òambara-çrér

avyäjälaìkåtir vaù pravitaratu gaëa-grämaëér maìgaläni ||143||

 

daìkasya |

 

garjad-gabhéra-ghana-gharghara-ghora-ghoña-

digdanti-bhéti-jananodgata-kaëöha-nädaù |

dhunvan mukhaà tava nirasyatu sarva-vighnaà

lambodaraù sahajanäöhyarasa-pravåttaù ||144||

 

päpäkasya |

 

devendra-mauli-mandära-makaranda-kaëäruëäù |

vighnaà harantu heramba-caraëämbuja-reëavaù ||145||

 

umäpati-dharasya ||

30. kärttikeyaù

 

svecchä-ramyaà luöhitvä pitur urasi ciraà bhasma-dhülé-citäìgo

gaìgä-väriëy agädhe jhaöiti hara-jaöä-jüöato datta-jhampaù |

sadyaù sétkära-käré jala-jaòima-raëa-hanta-paìktir guho vaù

kampé päyäd apäyäj jvalita-çikhi-çikhe cakñuñi nyasta-hastaù ||146||

 

bäëasya | (Srk 91, Smv 2.43)

 

arciñmanti vidärya vaktra-kuharäëy äsåkkato väsukes

tarjanyä viña-karburän gaëayataù saàspåçya dantäìkurän |

ekaà tréëi naväñöa sapta ñaò-ativyastästa-saìkhyä-kramä

väcaù çaktidharasya çaiçava-kaläù kurvantu vo maìgalam ||147||

 

kasyacit | (Srk 95, Spd 105)

 

suptaà pakña-puöe niléna-çirasaà såñövä mayüraà puraù

kåttaà kena çiro’sya täta katham ity äkrandataù çaiçavät |

antarhäsa-pinäki-päëi-yugala-sphälollasac-cetasas

tan-mürdhekñaëa-harñitasya hasitaà päyät kumärasya vaù ||148||

 

kasyacit | (Srk 96)

 

haàsa-çreëi-kutühalena kalayan bhüñä-kapälävaléà

bäläm indukaläà måëäla-rabhasäd ändolayan päëinä |

raktämbhoja-dhiyä ca locana-puöaà läläöam udghäöayan

päyäd vaù pitur aìka-bhäk çiçu-jana-kréòonmukhaù ñaë-mukhaù ||149||

 

balabhadrasya | (Srk 92)

 

nälair nélotpalänäà racita-guru-jaöä-jüöa-vinyäsa-çobhaù

kåtvä saàbhugna-koöi-dvayam atha visiné-kandam indoù pradeçe |

mätuç citräàçukena tvacam ucita-pade pauëòarékéà vidhäya

kréòärudräyamäëo jagad avatu guho vékñyamäëaù pitåbhyäm ||150||

 

haläyudhasya |

 

31. bhåìgé

 

dig-väsä yadi tat kim asya dhanuñä sästrasya kià bhasmanä

bhasmäthäsya kim aìganä yadi ca sä kämaà paridveñöi kim |

ity anyonya-viruddha-ceñöitam idaà paçyan nija-svämino

bhåìgé sändra-çirävanaddha-paruñaà dhatte’sthi-çeñaà vapuù ||151||

 

yogeçvarasya (Srk 103, Sv 2399)

 

kasmät tvaà täta gehäd aparam abhinavä brühi kä tatra värtä

devyä devo jitaù kià våña-òamaru-citä-bhasma-bhogéndra-candrän |

ity evaà barhinäthe kathayati sahasä bhartå-bhikñä vibhüñä

vaiguëyodvega-janmä jagad avatu ciraà häravo bhåìgiréöeù ||152||

 

tuìgokasya | (Srk 98)

 

carceyaà kñudhitä sadaiva gåhiëé putro’py ayaà ñaë-mukho

duñpürodara-bhära-manthara-vapur-lambodaro’pi svayam |

ity evaà sva-kuöumbam eka-våñabho devaù kathaà pokñatéty

älokyeva viçuñka-païjara-tanur bhåìgé ciraà pätu vaù ||153||

 

néläìgasya |

 

bhikñäbhojini kåttiväsasi vasu-präptiù kutaù syäd iti

präg ardhaà vapuñaù svayaà vyasanino yasyäharat pärvaté |

tasyärdhaà kupitä haöhäd yadi haren mürdhni sthitä jähnavé

hä nätha kva tadeti duùstha-hådayo bhåìgé bhåçaà çuñyati ||154||

 

bhavänandasya |

 

seväà no kurute karoti na kåñià väëijyam asyästi no

paitryaà nästi dhanaà na bändhava-balaà naivästi kaçcid gaëaù |

dyüta-stré-vyasanaà na muïcati tathäpéças tad asmät phalaà

kià me syäd iti cintayann iva kåço bhìgé ciraà pätu vaù ||155||

 

kasyacit |

 

32. gaëoccävacam

 

sthülo düramayaà na yäsyati kåço naiña prayäëa-kñamas

tenaikasya mamaiva tatra kaçipu-präptiù paraà dåçyate |

ity ädau paricintitaà pratimuhus tad-bhåìgi-küñmäëòayor

anyonya-pratikülam éça-çivayoù päëigrahe pätu vaù ||156||

 

kasyacit | (Srk 99)

 

carcäyäù katham eva rakñati sadä sadyo nå-muëòa-srajaà

caëòékeçariëo våñaà ca bhujagän sünor mayüräd api |

ity antaùparibhävayan bhagavato dérghaà dhiyaù kauçalaà

küñmäëòo dhåti-sambhåtäm anudinaà puñëäti tunda-çriyam ||157||

 

kasyacit | (Srk 97)

 

devé sünum asüta nåtyata gaëäù kià tiñöhatety udbhuje

harñäd bhåìgariöävayäcita-girä cämuëòayäliìgite |

avyäd vo hata-dundubhi-svana-ghana-dhvänätiriktas tayor

anyonya-pracalästhit-païjara-raëat-kaìkäla-janmä ravaù ||158||

 

yogeçvarasya | (Srk 71, Smv 2.55)

 

çåìgaà bhåìgin vimuïca tyaja gaja-vadana tvaà ca läìgüla-mülaà

mandänando’si nandinn alam abala mahäkäla kaëöha-graheëa |

ity uktvä néyamänaù sukhayatu våñabhaù pärvaté-päda-müle

paçyann akñair vilakñaà valita-gala-calat-kambalaà tryambakaà vaù ||159||

 

abhinandasya | (Srk 77)

 

dig-väsä våña-vähano nara-çiro-dhäré dadhäno’jinaà

bhikñur bhasma-bhujaìga-bhüñita-tanur bhütair bhraman känanam |

smartèëäà çiva-kåt tathäpi jagati jyeñöho’smadéyaù prabhur

dhanyo’sméty atitoña-puñöa-jaöharaù küñmäëòako’vyäj jagat ||160||

 

mahänidheù |

 

33. hariharau

 

yad baddhärdha-jaöaà yad-ardha-mukuöaà yac-candra-mandärayor

dhatte dhäma ca däma ca smita-lasat-kundendra-néla-çriyoù |

tat khaöväìga-rathäìga-saìga-vikaöaà çré-kaëöha-vaikuëöhayor

vande nandimahokñatärkñya-pariñan-nämäìkam ekaà vapuù ||161||

 

räjaçekharasya | (Srk 1639)

 

niyamita-jaöä-vallé-lélä-prasupta-mahoragaà

caraëa-kamala-pränte mukta-sva-vikrama-go-våñam |

vitata-phaëi-bhuk-patra-cchatraà gadä-laguòa-çriyaà

hari-hara-vapur-brahmopäsyaà punätu jagat trayam ||162||

 

bhavänandasya |

 

yena dhvasta-manobhavena balijit-käyaù purästrékåto

yo gaìgäà ca dadhe’ndhaka-kñaya-karo yo barhi-patra-priyaù |

yasyähuù çaçimac-chiro hara iti stutyaà ca nämämaräù

so’vyäd iñöa-bhujaìga-hära-valayas täà sarvado mädhavaù ||163||

 

bhäraveù | (Sv 44, Smv 2.104)

 

ekävasthitir astu vaù pura-mura-pradveñiëor devayoù 

präleyäïjana-çaila-çåìga-subha-gacchäyäìgayoù çreyase |

tärkñya-träsa-vihasta-pannaga-phaöä yasyäà jaöäpälayo 

bälendu-dyuti-koça-supta-jalajo yasyäà ca näbhé-hradaù ||164||

 

tuìgokasya |

 

yaj-jambü-kambu-rociù phaëadhara-pariñad-bhoji-bhogéndra-käntaà

nandac-candräravinda-dyuti-caraëa-çiraù-syandi-mandäkinékam  |

rakñä-saàhära-dakñaà madana-samudayoddépanaà çaçvad avyäd

avyäghätaà vibodhe’py udadhi-giri-sutä-käntayor deham ekam ||165||

 

jalacandrasya |

 

34. käntäsahita-hariharau

 

sambhoga-spåhayälu-manmatha-punar-janmäspadaà bhür bhuvaù

svaù päyät puruñottama-kratubhidor ardhärdha-pürëaà vapuù |

yal-lakñmé-girijä-kaöäkña-kuöila-kréòä-haöhäkåñöibhiù

syäd eva truöitaà paraspara-guëa-syütaà na ced antarä ||166||

 

tripuräri-pälasya |

 

vapur avatu jaöä-kiréöa-miçraà

pura-mura-südanayor vimiçritaà vaù |

girija-laghi-sutä-svabhartå-kaëöha

graha-calitähåta-bähu-vallarékam ||167||

 

tasyaiva |

 

sphaöika-marakata-çré-häriëoù préti-yogät

tad avatu vapur ekaà käma-kaàsa-dviñor vaù |

na viramati bhavänyäù särdham abdher duhiträ

sadåça-mahasi kaëöhe yatra sémä-vivädaù ||168||

 

yogeçvarasya | (Spd 110, Smv 2.103)

 

devasyaikatamäla-patra-mukuöasyärdhaà pura-dveñiëo

dehärdhena samasyamänam asamaà çvaù-çreyasäyäs tu vaù |

yasmin bhüdhara-kanyakäbdhi-sutayor apräpta-sambhogayor

anyonya-pratikarma-narma-bhiduro bhüyän anaìga-jvaraù ||169||

 

hareù |

 

dhäträ sauhåda-séma-vismita-mukhaà bheda-bhramäpäsanät

sänandaà munibhiù sa-nirvåti surair ekatra sevä-sukhät |

pärvatyä svapadävakåñöi-kuöila-bhrü-bhaìgam älokitaù

päyäd vo bhagaväàç caräcara-gurur dehärdha-häré haraù ||170||

 

äryäviläsasya |

 

35. gaìgä

 

brähmaà tejo dvijänäà jvalayati jaòima-prakramaà hanti buddher

våddhià sekena sadyaù çamayati valino duñkåtänokahasya |

ürdhvaà caivätra lokäd api nayatitaräà janmino magna-mürtéàs

tvad-dhärä-väri käçé-praëayini paritaù prakriyä kédåçéyam ||171||

 

kolähalasya |

 

durvära-doña-timirägama-väsara-çréù

kaivalya-kairava-vikäsa-sitäàçu-lekhä |

jéyät triviñöapadhuné kali-käla-bhagna-

gérväëa-räja-nagaräkara-vaijayanté ||172||

 

graheçvarasya |

 

térthäöanaiù kim adhikaà kñaëam ékñitä cet

pétaà tvad-ambu yadi devi mudhä sudhäpi |

snätaà yadi tvayi viriïci-padaà na düre

muktiù kare yadi ca sä samupäsitäsi ||173||

 

viriïceù |

 

téraà tavävataratéha yathä yathaiva

dehena devi jaratä munajo mumürñuù |

amba svayaàvara-vaçaàvada-näkanäré

dorvalli-pallavi nabho’pi tathä tathaiva ||174||

 

tasyaiva |

 

taptaà yan na tapo hutaà ca na havir yaj jäta-vedo mukhe

dattaà yac ca na kiàcid eva na kåto yat tértha-yäträdaraù |

käkeneva çuneva kevalam ayaà yat püritaù pudgalo

mätas tväà parirabhya jähnavi sa me çänto’yam antarjvaraù ||175||

 

sentutasya |

 

36. gaìgä-praçaàsä

 

dharmasyotsava-vaijayanti-mukuöa-srag-veëi-gaurépates

tväà ratnäkara-patni jahnu-tanaye bhägérathi prärthaye |

tvattoyänta-çilä-niñaëëa-vapuñas tvad-vécibhiù preìkhatas

tvan-näma smaratas tad-arpita-dåçaù präëäù prayäsyanti me ||176||

 

lakñmédharasya | (Srk 1613, Sk 4.183)

 

çatrau me suhådéva käpy upakåtir bhüyäd asüyä na tu

sväcchyaà satsu matir janeñu karuëä hénä na dénätmasu |

prakñéëä kali-kalmaña-kñaya-karé tåñëä na kåñëärcane

devi çraddadhatäà gatis tvayi mudä mandä na mandäkini ||177||

 

tasyaiva |

 

praséda çré-gaìge måòa-mukuöa-cüòägra-subhage

tavollolonmülaù skhalatu mama saàsära-viöapé |

athotpatsye bhüyas trijagad adhiräjo’pi na tadä

çvapäkaù käko vä bhagavati bhaveyaà tava taöe ||178||

 

pädukasya |

 

kadä te sänandaà vitata-nava-dürväïcita-taöé-

kuöére tére vä savanam anu manv-ädi-kathitaiù |

kathä-bandhair andhaìkaraëa-karaëa-gräma-niyamäd

yamäd ujjhan bhétià bhagavati bhaveyaà pramuditaù ||179||

 

gopécandrasya |

 

baddhäïjalir naumi kuru prasädam

apürva-mätä bhava devi gaìge |

ante vayasyaìga-gatäya mahyam

adeha-bandhäya payaù prayaccha ||180||

 

kevaööapapépasya |

 

37. harer matsyävatäraù

 

matsyaù punätu jagadoìkåti-kuïcitäsyo

brahmädvaya-praëaya-pévara-madhya-bhägaù |

kréòann asau jaladhi-vécibhir eva neti

nety ädaräd iva vibhävita-puccha-kampaù ||181||

 

ävantya-kåñëasya |

 

devyäù çruter danuja-durëayadüñitäyä

bhüyaùsamudgamavidhävavalamba-bhümiù |

ekärëavébhavad-açeña-payodhi-madhya-

dvépaà vapur jayati ména-tanor muräreù ||182||

 

umäpati-dharasya |

 

brahmäëòodara-darpaëe bhrami-rayotkñiptämbudhi-kñälite

saàkräntäm animeña-locana-yugenotpaçyataù sväà tanum |

çaurer ména-tanoù kåçänu-kapiçaà pärçva-dvayaà prollasac-

candrärkäìkita-käïcanädri-çikharäkäraà çiraù pätu vaù ||183||

 

vasanta-devasya |

 

pätu tréëi jaganti pärçva-kañaëa-prakñuëëa-diì-maëòalo

naikäbdhi-stimitodaraù sa bhagavän kréòä-jhañaù keçavaù |

tvaìgan-niñöhura-påñöha-roma-khacita-brahmäëòa-bhäëòävadher

yasyotphäla-kutühalena katham apy aìgeñu jérëäyitam ||184||

 

raghunandasya | (Srk 135)

 

matsyaù pucchäbhighätena tucchékåta-mahodadhiù |

aparyäpta-jala-kréòä-raso diçatu vaù çivam ||185||

 

kasyacit |

 

38. kürmaù

 

påñöha-bhrämyad amanda-mandara-giri-grävägra-kaëòüyanän

nidräloù kamaöhäkåter bhagavataù çväsäniläù päntu vaù |

yat-saàskära-kalänuvartana-vaçäd velä-chalenämbhasäà

yätäyätam ayantritaà jala-nidher nädyäpi viçrämyati ||186||

 

keçaöäcäryasya | (BhP 12.13.2; Srk 105, väkpatiräjasya; Sv 36)

 

 

kñéräbdhau mathyamäne tridaça-danu-sutonmukta-kolähalaughe

brahmäëòa-käëòa-caëòa-sphuöana-guru-rava-bhränti-bhäji-trilokyäm |

sadyo nirdävabodhäd upari raya-vaça-kñipta-dérgha-kñitidhä-

lagna-gréväprakäëòo jayati kamaöha-räö caëòa-viñkambha-tulyaù ||187||

 

vasusenasya |

 

päyäd vo mandarädri-bhramaëa-nikañaëäkåñöa-påñöhägra-kaëòü-

lénänidrälur abdheù kñubhitam agaëayann adbhutaù kürma-räjaù |

yasyäìga-marda-helä-vaça-calita-mahä-çaila-kélä dharitré

tvaìgat-kallola-ratnäkara-valaya-calan-mekhalä nåtyatéva ||188||

 

süreù |

 

pärçväsphälätivegäj jhagiti ca virahäd ucchaladbhiù patadbhir

bhüyo bhüyaù samudrair mihira-mati-rayäd äpibadbhir vamadbhiù |

koöéras toya-dänäà kñaëam iva gagane darçayan vaù punétäd

pñad gäträvaheläcalita-vasumaté-maëòalaù kürma-räjaù ||189||

 

dharaëédharasya |

 

kurmaù kürmäkåtaye haraye muktävalambanäya namaù |

påñöhe yasya niñaëëaà çaivala-vallé-samaà viçvam ||190||

 

bhavänandasya |

39. varähaù

 

daàñöräpiñöeñu sadyaù çikhariñu na kåtaù skandha-kaëòü-vinodaù

sindhuñv aìgävagähaù khura-kuhara-viçat-toya-tuccheñu näptaù |

präptäù pätäla-paìke na luöhanaratayaù potramätropayukte

yenoddhäre dharitryäù sa jayati vibhutä-båàhiteccho varähaù ||191||

 

varäha-mihirasya | (Srk 134)

 

asti çré-stana-patra-bhaìgam akaré-mudräìkitoraù-sthalé

devaù sarva-jagat-patir madhu-vadhü-vakträbja-candrodayaù |

kréòä-kroòa-tanor navendu-viçade daàñöräìkure yasya bhür

bhäti sma pralayäbdhi-palvala-talotkhätaika-mustäkåtiù ||192||

 

nagnasya | (Srk 104)

 

seyaà candrakaleti näga-vantiänetrotpalair arcitä

mad-bhäräpagama-kñameti phaëinä sänandam älokitä |

diì-nägaiù saralé-kåtäyata-karaiù spåñöä måëäläçayä

bhittvorvém abhiniùsåtä madhuripor daàñörä ciraà pätu vaù ||193||

 

keçavasya |

 

ghoëäghoräbhidhätocchalad-udadhi-jaläsära-siktägra-romä

romägra-prota-tärä-nikara iti surair dhéram älokito vaù |

çväsäkåñöävakåñöa-praviçad apasarad budhna-bimbänubandhäd

ävir naktaà dina-çréù sa diçatu durita-dhvaàsam ädyo varähaù ||194||

 

narasiàhasya |

 

yenädhomukha-padminé-dala-dhiyä kürmaç ciraà vékñito

ghräto yena måëäla-mugdha-latikä-buddhyä phaëi-grämaëéù |

yaù çälükam ivoddadhära dharaëé-bimbaà punétäd asau

tväm ekärëava-palvalaika-rasikaù kréòä-varäho hariù ||195||

 

kasyacit |

 

40. narasiàhaù

 

somärdhäyita-niñpidhäna-daçanaù sandhyäyitäntarmukho

bälärkäyita-locanaù suradhanur lekhäyita-bhrü-lataù |

antar-näda-gabhéra-palvala-galatvag-rüpa-niryat-taòit-

tärasphära-saöävaruddha-gaganaù päyän nåsiàho jagat ||196||

 

muräreù |

 

caöac-caöini carmaëi ccham iti cocchala-cchoëite

dhagad-dhag iti medasi sphuöataro’sthiñu ñöhäd iti |

punätu bhavato harer amara-vairi-näthorasi

kvaëatkaraja-païjara-krakaca-käña-janmä ravaù ||197||

 

väkpatiräjasya | (Srk 116, Spd 126, Smv 2.77)

 

preìkhad-bhäsvara-keçaraugha-racita-trailokya-sandhyätapo

brahmäëòodara-rodhi-gharghara-saghütkära-pracaëòa-dhvaniù |

sphürjad-vajra-kaöhora-nakhara-kñuëëäsuroraù-sthalé

raktäsväda-vidérëa-dérgha-rasanaù päyän nåsiàho jagat ||198||

 

tasyaiva |

 

cakra brühi vibho gade jaya hare kambo samäjïäpaya

bho bho nandaka jéva pannaga-ripo kià nätha bhinno mayä |

ko daityaù katamo hiraëyakaçipuù satyaà bhavadbhyaù çape

kenästreëa nakhair iti pravadataù çaurer giraù päntu vaù ||199||

 

keçaöasya |

 

kià kià siàhas tataù kià nara-sadåça-vapur deva citraà gåhéto

naivaà dhik ko’tra jéva drutam upanaya taà so’pi sampräpta eva |

cäpaà cäpaà na khaògaà jhaöiti hahahahä karkaçatvaà nakhänäm

ity evaà daitya-räjaà nija-nakha-kuliçair jaghnivän so’vatäd vaù ||200||

 

çré-vyäsa-pädänäm | (Srk 128, Smv 2.76)

 

41. narasiàha-nakhäù

 

daàñöräsaìkaöa-vaktra-gharghara-lalaj-jihväbhåto havya-bhug-

jvälä-bhäsvara-bhüri-keçara-saöäbhärasya daitya-druhaù |

vyävalgad balavad dhiraëyakaçipu-kroòa-sthalé-päöana-

spañöa-prasphuöad-asthi-païjara-rava-krürä nakhäù päntu vaù ||201||

 

dakñasya | (Srk 141)

 

ye bälendu-kalärdha-vibhrama-bhåto mäyä-nåsiàhäkåter

niryätä iva ye siräsaraëibhir näbhyabja-kandäìkuräù |

te vakñaù-sthala-däritäsura-sarit-kéläla-dhäräruëäù

päyäsur nava-kiàçukämra-mukula-çré-säkñiëaù päëijäù ||202||

 

varähasya |

 

asra-srotas taraìga-bhramiñu taralitä mäàsa-paìkte luöhantaù

sthülästhi-bhaìgair dhavala-visalatägräsam äkalpayantaù |

mäyä-siàhasya çaureù sphurad-aruëa-håd-ambhoja-saàçleña-bhäjaù

päyäsur daitya-vakñaù-sthala-kuhara-saro-räjahaàsä nakhä vaù ||203||

 

mayürasya |

 

punantu bhuvana-trayaà dalita-daitya-vakñaù-sthala-

prasarpi-rudhira-cchaöäcchuraëa-bäla-sürya-tviñaù |

dåòhästhi-caya-cürëanäghaöita-çabda-särä harer

nåsiàha-vapuñaç ciraà piçita-piëòa-garbhä nakhäù ||204||

 

dhürjaöi-räjasya |

 

jayanti nirdärita-daitya-vakñaso

nåsiàha-rüpasya harer nakhäìkuräù |

vicintya yeñäà caritaà surärayaù

priyä-nakhebhyo’pi rateñu bibhyati ||205||

 

kasyacit (Srk 130)

 

42. çåìgäri-narasiàhaù

 

lakñmém uraù-parisare vahataù salélaà

yogäsanaà ca carato nåharer jayanti |

eka-kñaëopanata-mänmatha-bhäva-mugdha-

svätmävabodham asåëäni vilokitäni ||206||

 

kasyacit |

 

nyaïcat-kesaram uttaraìga-pulaka-sraì-naddha-mardha-skhalad-

dvandväläpam apästa-garjanam aöad-bhrü-bhaìgam ärdrekñaëam |

svidyat-päëi vinéta-dåpti-karajaà päyän nåsiàhäkåter

devasya çriyam aìka-sémni dadhato viçränta-raudraà vapuù ||207||

 

vaidya-gadädharasya |

 

svacchandaà vairi-vakñaù-sthala-kuliçabhido vékñya kandarpa-cäpa-

kréòäbhäjo nakhägrän sama-samaya-bhayänanda-loläyatäkñyäù |

lakñmyä vakñoja-kumbhaà karikalabha-çiraù-çaìkayä vékñyamäëaù

svairaà çäntäkñi-rägo jayati naraharir jäta-cittänurägaù ||208||

 

jalacandrasya |

 

avyäd vo vajra-säras-phurad-uru-nakhara-krüra-cakra-kramägra-

prodbhinnendräri-vakñaù-sthala-galad-asåg-äsära-käçméra-gauraù |

prasphürjat-keçarägra-grathita-jaladhara-çreëi-néläbja-mälyaù

süryäcandrävataàso naraharir asamäbaddha-çåìgära-lélaù ||209||

 

prajäpateù |

 

änanda-mugdha-nayanäà çriyam aìka-bhittau

bibhrat punätu bhavato bhagavän nåsiàhaù |

yasyävalokana-viläsa-vaçäd iväséd

utsanna-läïchana-mågaù kamalä-mukhenduù ||210||

 

umäpati-dharasya |

 

43. vämanaù

 

idaà präyo loke na paricita-pürvaà nayanayor

na yäcïä yat puàsaù suguëa-parimäëaà laghayati |

viçadbhir viçvätmä sva-vapuñi bali-prärthana-kåte

trapälénair aìgair yad ayam abhavad vämana-tanuù ||211||

 

vaìkasya |

 

apasara påthivi samudräù saàvåëutämbüni bhübhåto namata |

vämana-hari-laghu-tunde jagaté-kalahaù sa vaù pätu ||212||

 

bhavänandasya |

 

kutas tvam aëukaù svataù svam iti kià na yat kasyacit

kim icchasi pada-trayaà nanu bhuvä kim ity alpayä |

dvijasya çamino mama tribhuvanaà tad ity äçayo

harer jayati nihnutaù prakaöitaç ca vakroktibhiù ||213||

 

väkpateù | (Srk 114)

 

püjyo brahma-vidäà tvam eva vimala-jïänaika-pätraà bhavän

mad-bhägyena gato’tithitvam adhunä kià te tribhir bhüpadaiù |

trailokyaà bhavataà svam ity upagato daityeçvareëädaräj

jïäto’sméti salajja-namra-vadanaù päyäj jagad vämanaù ||214||

 

vasusenasya |

 

lakñmé-payodharotsaìga-kuìkumäruëito hareù |

balir eña sa yenäsya bhikñäpätrékåtaù karaù ||215||

 

gaëädhyakñasya | (Spd 278)

 

44. trivikramaù

 

kià chatraà kià nu ratnaà tilakam atha tathä kuëòalaà kaustubho vä

cakraà vä värijaà vety amara-yuvatibhir yad bali-dhvaàsi dehe |

ürdhvaà maulau laläöe çravasi hådi kare näbhi-deçe ca dåñöaà

päyät tad vo’rka-bimbaà sa ca danujaripur vardhamänaù krameëa ||216||

 

çré-hanümataù |

 

jyotiç cakräkña-daëòaù kñarad-amara-sarit-paööikä ketu-daëòaù

kñoëé-nau-küpa-daëòaù çata-dhåti-bhavanämbhoruho näla-daëòaù |

brahmäëòa-cchatra- daëòas tribhuvana-stambha-daëòoìghri-daëòaù

çreyas triavikramas te vitaratu vibudha-dveñiëäà käla-daëòaù ||217||

 

daëòinaù |

 

caïcat-päda-nakhägra-maëòala-ruci-prasyani-gaìgä-jalo

visphürjad-bali-räjyaa-näça-piçunotpätämbuväha-dyutiù |

pätu tväà caraëo hareù krama-vidhau yasyädhikaà dyotate

düräd aìguli-mudrikä-maëir iva sphäräìkuçajälo raviù ||218||

 

vikramädityasya |

 

yat käëòaà gagana-drumasya yad api kñoëé-taòägodare

devasyaiva yaço’mbu-çobhini mahä-yañöiù pratiñöhäkaré |

tad viñëoù padam antaräla-jaladher ädhärato bhütalät

päraà dyämupagantum udyamavatäà setübhavat pätu vaù ||219||

 

cakrapäëeù |

 

kharva-granthi-vimukta-sandhi-vikasad-vakñaù-sphurat-kaustubhaà

niryan näbhi-saroja-kuòmala-kuöé-gambhéra-sämaedhvani |

päträväpti-samutsukena balinä sänandam älokitaà

päyäd vaù krama-vardhamäna-mahimäçcaryaà murärer vapuù ||220||

 

väkpatiräjasya | (Srk 124)

 

45. paraçurämaù

 

diì-mätaìga-ghaöä-vibhakta-caturäghäöä mahé sädhyate

siddhä säpi vadanta eva hi vayaà romäïcitäù paçyata |

vipräya pratipädyate kim aparaà rämäya tasmai namo

yatraivävirabhüt kathädbhutam idaà yatraiva cästaàgatam ||221||

 

keçaöasya |

 

hä täteti na jalpitaà na ruditaà na svékåtaà tad dhanaà

na snätaà na ca vékñitaù parijanaù pitre na dattaà jalam |

yävan na krakacäbhighäta-vigalad-dämnäm aréëäm asåg-

gaëòüñair ghana-ghora-gharghara-raväù santarpitäù pheravaù ||222||

 

tasyaiva |

 

çauryaà çatru-kula-kñayävadhi yaço brahmäëòa-khaëòävadhi

tyägaù sapta-samudra-mudrita-mahé-nirväja-dänävadhiù |

vryaà yantu giräà na tat pathi nanu vyaktaà hi tat-karmabhiù

satyaà brahma-tapo-nidher bhagavataù kià kià na lokottaram ||223||

 

bhavabhüteù |

 

goträcära-viçeña-pära-gatayä våddhäbhir ädiñöayä

mäträ vastuñu teñu teñu viçada-nyasteñu dåñöeù puraù |

anna-präçana-väsare sarabhasaà vakñobharotsarpiëä

yenättaà dhanur ékñitäç ca jhaöiti kñaträvataàsä diçaù ||224||

 

keçaöasya |

 

triù-saptävadhi vädhitä kñitibhujäm äjanma vaikhänasaù

kartä mätå-vadhainasaù sa sakala-çruty-artha-véthé-guruù |

viçvasyäç ca bhuvaù kratau vitaritä çyämaka-muñöiàpaco

rämaù so’yam udagra-geya-mahimä käsäà giräà gocaraù ||225||

 

kasyacit |

 

46. çré-rämaù

 

çauryotkarña-tåëékåta-tribhuvano laìkä-patiù so’bhavat

käräyäm upaväsayan vijayate taà helayä haihayaù |

lélälüna-viçäla-tad-bhuja-vano’bhüj jämadagnyas tatas

taj-jetä janakätmajä-parivåòho rämaù kathaà varëyatäm ||226||

 

surabheù |

 

rämaù kasya na vismayäya manaso niùçaìkalaìkeçvara-

truöyan-mauli-siräsamucchalad-asåg-dhäränubandhena yaù |

tad-dor-vikrama-vidrutä daça-diço bhogäya bhümaëòale

samyag väsayituà praväla-ghaöitä yañöér udastambhayan ||227||

 

daìkasya |

 

märtaëòaika-kula-prakäëòa-tilakas trailokya-rakñämaëir

viçvämitra-mahämuner nirupadhiù çiñyo raghu-grämaëéù |

rämas täòita-täòakaù kim aparaà pratyakña-näräyaëaù

kauçayänayanotsavo vijayate bhü-kaçyapasyätmajaù ||228||

 

räjaçekharasya |

 

rämo nünam aayaà niçäcara-camü-kälägni-rudropamo

niùsandeham ayaà ca vikrama-nidhiù saumitrir asyänujaù |

väraà väram apäìga-bhäga-calitair yad dåñöi-pätair iyaà

laìkä-bhartur anékiné pitå-pateù päçair ivävadhyate ||229||

 

çré-mitrasya |

 

rämo’sau bhuvaneñu vikrama-guëair yätaù prasiddhià paräm

asmad-bhägya-viparyayäd yadi punaù devo na jänäti tam |

vandévaiña yaçäàsi gäyati marud yasyaika-bäëähati-

çréeëé-bhüta-viçäla-säla-vivarodgérëaiù çaraiù saptabhiù ||230||

 

viçäkha-dattasya |

 

47. virahi-çré-rämaù

 

sarasi virasaù prasthe duùstho latäsu gatädaraù

prati parisaraà bhräntodbhräntaù saritsu nirutsukaù |

dadad api dåçau kubje kubje rudann upanirjharaà

sucira-viraha-kñämo rämo na kari anurudyate ||231||

 

väsudeva-jyotiñaù |

 

niñpandaà giri-kandareñu vipina-cchäyäsu mürcchälasaà

säsraà païca-vaöé-taöéñu taöiné-téreñu tévra-vyatham |

käkutsthaà tad-avastham ädhividhuraà dåñövä taòid-vyäjato

manye manyu-bharair abhedi hådayaà gäòhaà ghanänäm api ||232||

 

vasurathasya |

 

anuvanam anuçailaà täm anälokya sétäà

pratidinam atidénaà vékñya rämaà virämam |

girir açanimayo’yaà yas tadä na dvidhäbhüt

kñitir api na vidérëä säpi sarvaàsahaiva ||233||

 

çobhäkasya |

 

ko’haà vatsa sa ärya eva bhagavän äryaù sa ko räghavaù

ke yüyaà bata nätha nätha kim idaà bhåtyo’smi te lakñmaëaù |

käntäre kim ihäsmahe bata våthä devyä gatir mågyate

kä devé janakädhiräja-tanayä hä jänaki kväsi me ||234||

 

kasyacit |

 

küjan kuïje kim api karuëaà kandare kändiçékaù

sänau çünya-praëihita-manäù känane dhyäna-netraù |

gacchan mürcchäà kusuma-çayane vétarägas taòäge

jéyäj jäyä-viraha-viduñäà grämaëéù rämabhadraù ||235||

 

äcärya-gopékasya |

48. haladharaù

 

suräpéto gotra-skhalana-parivåddhädhikaruñaù

prasädaà revatyä janayitum anéçaù katham api |

vicumban saàçliñyan stana-vasanam asyann avirataà

madhün mädäviñöaù sa kila balabhadro vijayate ||236||

 

lakñmédharasya |

 

äghürëad-vapuñaù skhalan-mådu-giraù kiïcil-lasad-väsaso

revatyaà saniñaëëa-niùsaha-bhujasyätämra-netra-dyuteù |

çväsämoda-madändha-ñaöpada-kula-vyädañöa-kaëöha-srajaù

päyäsuù parimantharäëi halino mattasya yätäni vaù ||237||

 

kokasya |

 

bha-bha-bhramati mediné la-la-landate candramäù

kå-kåñëa vavada drutaà ha-ha-hasanti kià våñëayaù |

sisédhu mu-mu-muïca me pa-pa-pa-päna-pätre sthitaù

mada-skhalitam älapan hala-dharaù çriyaù vaù kriyät ||238||

 

puruñottama-devasya | (Srk 127; Brs 2.4.37)

 

revaté-daçanocchiñöa-paripüta-puöe dåçau |

vahan halé mada-kñévaù päna-goñöhyäà punätu vaù ||239||

 

mägha-bhojadevayoù | (Sk 2.61)

 

bhramati dharaëé-cakraà cakre nabhas-tala-yantraëät

prabhavati na me gätraà kiïcit kriyäsu vidhürëate |

jaladhi-salile magnaà viçvaà vilokya revati

trijagad avatäj jalpann evaà halé mada-vihvalaù ||240||

 

mädhavasya |

 

49. buddhaù

 

käma-krodhau dvayam api yadi pratyanékaà prasiddhaà

hatvänaìgaà kim iva hi ruñä sädhitaà try-ambakena |

yas tu kñäntyä çamayati çataà manmathädéna-rätén

kalyäëaà vo diçatu sa muni-grämaëér arka-bandhuù ||241||

 

saìgha-çriyaù | (Srk 4)

 

pädämbhoja-samépa-sannipatita-svarëätha-deha-sphuran-

netra-stomatayä parisphuöa-milan-néläbja-püjä-vidhiù |

vandärutridaçaudharatramukuöotsarpat-prabhä-pallava-

pratyunmélad-apürva-cévara-paöaù çäkyo muniù pätu vaù ||242||

 

vasu-kalpasya | (Srk 15)

 

käruëyämåta-kandalé-sumanasaù prajïä-vadhü-mauktika-

grévälaìkaraëa-çriyaù çama-sarit-pürocchalac-chékaräù |

te maulau bhavatäà milantu jagaté-räjyäbhiñekocita-

srag-bhedä abhaya-pradäna-caraëa-preìkhaan-nakhägräàçavaù ||243||

 

çrédhara-nandinaù | (Srk 7)

 

çélämbhaù-pariñeka-çétala-dåòha-dhyänälaväla-sphurad-

däna-skandha-mahonnatiù påthutara-prajïollasat-pallavaù |

deyät tubhyaà avärtha-vérya-viöapaù kñänti-prasünodgamaù

succhäyaù ñaò-abhijïa-kalpa-viöapé-sambodha-béjaà phalam ||244||

 

tasyaiva | (Srk 8)

 

yadäkhyänäsaìgäd uñasi punate väcam åñayo

yadéyaù saìkalpo hådi sukåti-nämeva ramate |

sa särvaù sarvajïaù pathi nirapaväde kåtapado

jino jantün uccair damayatu bhavävarta-patitän ||245||

 

maìgalasya |

 

50. kalké

 

bhräntvä mahéà tata itas turagädhirüòho

veda-dviño vidalayan dalitäkhiläçaù |

devo nivartita-kaliù kåta-märga-darçé

kalkaà sa te haratu kalki-kule bhaviñyan ||246||

 

kasyacit |

 

vämanäd aëutamäd anu jéyäs

tvaà trivikrama tanübhåta-dikkaù |

véta-hiàsana-pathäd atha buddhät

kalkitähatasamasta namaste ||247||

 

çré-harñasya | (Nc 21.96)

 

kalké kalkaà haratu jagataù sphürjad-ürjasvi-tejä

vedoccheda-sphurita-durita-dhvaàsane dhümaketuù |

yenotkñipya kñaëam asilatäà dhümavat kalmañecchän

mlecchän hatvä dalita-kalinäkäri satyävatäraù ||248||

 

jayadevasya |

 

äghräëa-çravaëävaloka-nara-säsvädädayaç cumbana-

çraddhä väg viña-varñaëaà ca çiraso doñä ime yair janaù |

müòho laìghita-sat-patho’yam iti saàkruddhaù çaöhänäà haöhäd yaù

çérñäëi kåpäëa-päëir alunät tasmai namaù kalkine ||249||

 

kuladevasya |

 

térthänäà çatam asti kintu phalati çraddhäbharädity aser

dhärätérhtam apürvam eva kalayan kalké çiväyästu vaù |

yat präpyäkhila-veda-bhedaka-dhiyaù çraddhätiraskäriëaù

çakrasyätithayo bhavanti bhavaenñv enasvino jantavaù ||250||

 

kasyacit |

51. kåñëa-çaiçavam

 

kåñëenädya gatena rantu-manasä måd-bhakñitä svecchayä

satyaà kåñëa ka evam äha musalé mithyämba paçyänanam |

vyädehéti vidärite çiçu-mukhe dåñövä samastaà jagan-

mätä yasya jagäma vismaya-padaà päyät sa vaù keçava ||251||

 

kasyacit | (Skv 23, Spd 4016)

 

lélottäna-çayo’pi gopa-nivahair udgéyamäneñv ati-

prauòha-prauòha-muräri-vikrama-kathä-géteñu datta-çraväù |

kasmiàçcit kñubhitaù kuto’pi calitaù kuträpi romäïcitaù

kväpi prasphuritaù kuto’pi hasitaù präpto hariù pätu vaù ||252||

 

mahédharasya |

 

nyaïcann udaïcan bahuçaù kathaàcid

udaïcito vephathumän harir vaù |

devo’si devo’si sapäëi-tälaà

yaçodayoktaù prahasan punätu ||253||

 

kasyacit |

 

adhara-madhure kaëöhaà kaëöhe sacäöu dåçau dåçor

alikam alike kåtvä gopéjanena sa-sambhramam |

çiçur iti rudan kåñëo vakñaù-sthale nihitaç cirän

nibhåta-pulakaù smeraù päyät smarälasa-vigrahaù ||254||

 

diväkara-dattsya | (Pv 135; Brk 5.1751)

 

brümas tvac-caritaà tavädhijanani cchadmätibälyäkåte

tvaà yädåg giri-kandareñu nayanänandaù kuraìgé-dåçäm |

ity uktaù parilehana-cchalatayä nyastäìguliù svänane

gopébhiù purataù punätu jagatém uttäna-supto hariù ||255||

 

vanamälinaù | (Pv 135)

 

52. kåñëa-kaumäram

 

vatsa sthavara-kandareñu vicaran düra-pracäre gaväà

hiàsrän vékñya puraù puräëa-puruñaà näräyaëaà dhyäsyasi |

ity uktasya yaçodayä muräripor avyäj jaganti sphurad-

bimboñöha-dvaya-gäòha-péòana-vaçäd avyakta-bhävaà smitam ||256||

 

abhinandasya | (Srk 144, Pv 149)

 

çyämoccandrä svapiti na çiço naiti mäm amba nidrä

nidrähetoù çåëu kathäà käm apürväà kuruñva |

vyaktaù stambhän naraharir abhüd dänavaà därayiñyann

ity uktasya smitam udayate devaké-nandanasya ||257||

 

çatänandasya | (Srk 123; Pk 151 sarvänandasya; Brk 5.1761)

 

mä düraà vraja vatsa tiñöhati puras te lüna-karëo våkaù

potän atti iti prapaïca-caturodärä yaçodä-giraù |

äkarëyocchalad-accha-häsa-vikasad-bimbäbhadanta-cchada-

dvandvodéritad-anta-mauktika-maëiù kåñëaù sa puñëätu vaù ||258||

 

kasyacit |

 

kälindé-puline mayä na na mayä çélopaçalye na na

nyagrodhasya tale mayä na na mayä rädhä-pituù präìgane |

dåñöaù kåñëa itérite saniyamaà gopair yaçodä-pater

vismerasya puro hasan nija-gåhän niryan hariù pätu vaù ||259||

 

umäpati-dharasya | (Pv 148)

 

manthänam ujjha mathituà dadhi na kñamas tvaà

bälo’si vatsa virameti yaçodayoktaù |

kñéräbdhi-manthana-vidhi-småti-jäta-häso

väïchäspadaà diçatu vo väsudeva-sünuù ||260||

 

kasyacit |

 

53. kåñëa-svapnäyitam

 

çambho svägatam äsyatäm ita ito vämena padmodbhava

krauïcäre kuçalaà sukhaà surapate vitteça no dåçyate |

itthaà svapna-gatasya kaiöabha-ripoù çrutvä jananyä giraù

kià kià bälaka jalpaséty anucitaà thüthüt-kåtaà pätu vaù ||261||

 

mayürasya (KKA 2.59, Pv 146; Brk 5.1758)

 

dhérä dharitri bhäva bhäram avehi çäntaà

nanv eña kaàsa-hatakaà vinipätayämi |

ity adbhuta-stimita-gopa-vadhü-çrutäni

svapnäyitäni vasudeva-çiçor jayanti ||262||

 

abhinandasya | (Pv 147)

 

ete lakñmaëa jänaké-virahiëaà mäà khedayanty ambudä

marmäëéva ca ghaööayanty alam amé krüräù kadambäniläù |

itthaà vyähåta-pürva-janma-viraho yo rädhayä vékñitaù

serñyaà çaìkitayä sa vaù sukhayatu svapnäyamäno hariù ||263||

 

çubhäìkasya | (KK 2.69(70); Srk 131, Pv 252)

 

kälindé-pulinänta-vaïjula-latä kuïja kutaçcit kramät

suptasyaiva mithaù kathäjuñi çanaiù saàvähikä-maëòale |

vaidehéà daça-kandharo’paharatéty äkarëya kaàsa-dviño

huà huà vatsa dhanur dhanur iti vyagrä giraù päntu vaù ||264||

 

viriïceù |

 

nirmagnena mayämbhasi smara-bhayäd älé samäliìgitä

kenälékam idaà tavädya kathitaà rädhe mudhä tämyasi |

itthaà svapna-paramparäsu çayane çrutvä giraà çärìgiëaù

savyäjaà çithilékåtaù kamalayä kaëöha-grahaù pätu vaù ||265||

 

kasyacit | (Dr under 4.60, Pv 372)

 

54. kåñëa-yauvanam

 

sottäpaà jaratétbhir aphuöa-rasaà bäläbhir unmélita-

çväsaà veçma suväsinébhir adhikäkåtaà bhujiñyäjanaiù |

pratyagra-prakaöé-kåtärti kulaöä-särthena dåñöaà harer

avyäd vo nava-yauvanotsava-daçä-nirvyäja-mugdhaà vapuù ||266||

 

bhaööa-çäléya-pétämbarasya |

 

rädhäyäm anubaddha-narma-nibhåtäkäraà yaçodä-bhayäd

abhyarëeñv atinirjaneñu yamunärodholatä-veçmasu |

mandäkña-çlatha-vallavänukaraëa-kréòasya kaàsa-dviño

labdhaà yauvana-mätrayä vijayate gambhéra-çobhaà vapuù ||267||

 

abhinandasya |

 

vatsa tvaà nava-yauvano’si capaläù präyeëa gopa-striyaù

kaàso bhüpatir abjanäla-bhidura-grévä vayaà go-duhaù |
saiñänartha-parampareti bhagavaty äçaìktätikrame

kåñëe tad-vinayäya nanda-gåhiëé-çikñoktayaù päntu vaù ||268||

 

vardhamänasya |

 

ärüòhäntara-yauvanasya parito goñöhér anubhrämyatas

tat tat täsu manogataà sunibhåtaà saàvyäcikérñor hareù |

vegäd ucchalitäsphuöäkñara-daçä garbhästrapä-gauravät

pratyaïco valitä bhavantu bhavatäà kåtyäya väg-ürmayaù ||269||

 

cakrapäëeù |

 

ähütädya mayotsave niçi gåhaà çünyaà vimucyägatä

kñévaù preñyajanaù kathaà kulavadhür ekäkiné yäsyati |

vatsa tvaà tad imäà nayälayam iti çrutvä yaçodä-giro

rädhä-mädhavayor jayanti madhura-smerälasä dåñöayaù ||270||

 

çrémat-keçava-sena-devasya | (Pv 206)

 

55. hari-kréòä

 

iha nicula-nikuïje madhya-madhyäsya rantur

vijanam ajani çayyä kasya bäla-pravälaiù |

iti nigadati vånde yoñitäà päntu yuñmän

smita-çavalita-rädhä-mädhavälokitäni ||271||

 

(Pv 201)

 

kåñëa tvad-vanamälayä saha kåtaà kenäpi kuïjäntare

gopé-kuntala-barha-däma tad idaà präptaà mayä gåhyatäm |

itthaà dugdha-mukhena gopa-çiçunäkhyäne trapänamrayo

rädhä-mädhavayor jayanti balita-smerälasä dåñöayaù ||272||

 

lakñmaëa-sena-devasya | (Pv 202)

 

bhrüvallé-calanaiù kayäpi nayanonmeñaiù kayäpi smita-

jyotsnävicchuritaiù kayäpi nibhåtaà sambhävitasyädhvani |

garväd bheda-kåtävahela-vinaya-çré-bhäji rädhänane

sätaìkänunayaà jayanti patitäù kaàsadviñaù dåñöayaù ||273||

 

umäpati-dharasya | (Pv 259, RKAD 129)

 

vyäläù santi tamäla-valliñu våtaà våndävanaà vänarair

unnakraà yamunämbu ghora-vadana-vyäghrä gireù sandhayaù |

itthaà gopa-kumärakeñu vadataù kåñëasya tåñëottara-

smeräbhéra-vadhü-niòedhi-nayanasyäkuïcanaà pätu vaù ||274||

 

äcärya-gopékasya |

 

saìketékåta-kokilädi-ninadaà kaàsa-dviñaù kurvato

dväronmocana-lola-çaìkha-valaya-kväëaà muhuù çåëvataù |

keyaà keyam iti pragalbha-jaraté-väkyena dünätmano

rädhä-präìgaëa-koëa-koli-viöapi-kroòe gatä çarvaré ||275||

 

äcärya gopékasya (Pv 205; Brk 5.1159)

 

56. praçnottaram

 

rädhe tvaà kupitä tvam eva kupitä ruñöäsi bhümer yato

mätä tvaà jagatäà tvam eva jagatäà mätä na vijïo’paraù |

devi tvaà parihäsa-keli-kalahe’nantä tvam evety asau

smero vallava-sundarém avanamac chauriù çriyaù vaù kriyät ||276||

 

väkpateù | (Srk 108; Pv 284)

 

ko’yaà dväri hariù prayähy upavanaà çäkhämågeëätra kià

kåñëo’haà dayite bibhemi sutaräà kåñëaù kathaà vänaraù |

mugdhe’haà madhusüdano vraja latäà täm eva puñpänvitäm

itthaà nirvacanékåto dayitayä hréëo hariù pätu vaù ||277||

 

çubhaìkarasya | (Srk 109, Sv. 104, Spd 122)

 

kas tvaà bho niçi keçavaù çirasijai :y kià näma garväyase

bhadre çaurir ahaà guëaiù pitå-gataiù putrasya kià syäd iha |

cakré candramukhi prayacchasi na me kuëòéà ghaöéà dohaném

itthaà gopa-vadhü-jitottaratayä hréëo hariù pätu vaù ||278|| 

 

kasyacit | (Pv 282)

 

väsaù samprati keçava kva bhavato mugdhekñaëe nanv idaà

väsaà brühi çaöha prakäma-subhage tvad-gätra-saàsargataù |

yäminyäm uñitaù kva dhürta vitanur muñëäti kià yäminé

çaurir gopavadhüà chalaiù parihasann evaàvidhaiù pätu vaù ||279||

 

kasyacit |  (Pv 283; BRS 2.1.83)

 

kuçalaà rädhe sukhito’si kaàsa kaà sa kva nu sä rädhä |

iti pälé-prativacanair vilakña-häso harir jayati ||280||

 

kasyacit | (Sk 2.351)

57. veëu-nädaù

 

kåñëaù pätu sa yasya saàsadi gaväà veëu-praëädor mayo

gopénäm anuväsaraà navanavä ghürëanti karëodare |

tad-vakträsava-väsitä iva tadäküti-prapaïcä iva

bhrämyat-tat-kara-pallaväìguli-galal-lävaëya-liptä iva ||281||

 

lakñmédharasya |

 

tiryak-kandharam aàsa-deça-milita-çroträvataàsaà sphurad-

barhottambhita-keça-päçam anåju-bhrü-vallaré-vibhramam |

guïjad-veëu-niveçitädhara-puöaà säküta-rädhänana-

nyastämélita-dåñöi gopa-vapuño viñëor mukhaà pätu vaù ||282||

 

lakñmaëa-sena-devasya | (Pv 260)

 

säyaà vyävartamänakhila-surabhi-kulähväna-saàketa-nämäny

abhéré-vånda-ceto haöha-haraëa-kalä-siddha-manträkñaräëi |

saubhägyaà vaù samantäd dadhatu madhu-bhidaù keli-gopäla-mürteù

sänandakåñöa-våndävana-rasika-måga-çreëayo veëu-nädäù ||283||

 

umäpati-dharasya | (Pv 5)

 

mandra-kväëita-veëur ahni çithile vyävartayan gokulaà

barhäpéòakam uttamäìga-racitaà godhüli-dhumraà dadhat |

mläyantyä vana-mälayä parigataù çränto’pi ramyäkåtir

gopa-stré-nayanotsavo vitaratu çreyäàsi vaù keçavaù ||284||

 

kasyacit | (Kvs 22, SKM 1.57.4, Srk 110, Pv 256)

 

aàsäsakta-kapola-vaàça-vadana-vyäsakta-bimbädhara-

dvandvodérita-manda-manda-pavana-prärabdha-mugdha-dhvaniù |

éñad-vakrima-lola-hära-nikaraù pratyekarokänana-

nyaïcac-caïcad-udaïcad-aìguli-cayas tväà pätu rädhä-dhavaù ||285||

 

keçara-kéléya-näthokasya | (Pv 261, näthokasya)

 

58. gétam

 

saïjäte virahe kayäpi hådaye sandänite cintayä

kälindé-taöa-vetasé-vana-ghana-cchäyä-niñaëëätmanaù |

päyäsuù kalakaëöha-küjita-kalä gopasya kaàsa-dviño

jihvä-varjita-tälu-mürcchita-marud-visphäritä gétayaù ||286||

 

kasyacit | (Pv 240)

 

kälindé-jala-kuïja-vaïjula-vana-cchäyä-niñaëëätmano

rädhä-baddha-navänuräga-rasikasyotkaëöhitaà gäyataù |

tat päyäd apariskhalaj-jala-ruhäpéòaà kala-spåì-nata-

grévottänita-karëa-tarëaka-kulair äkarëyamänaà hareù ||287||

 

udbhaöasya |

 

devas tväm eka-jaìghävalayita-guòé-mürdhni vinyasta-bähur

gäyan goyuddhagétir uparacita-çiraùçekharaù pragraheëa |

darpa-sphürjan mahokña-dvaya-samara-kalä-baddha-dérghänubandhaù

kréòä-gopäla-mürtir muraripur avatäd ätta-gorakña-lélaù ||288||

 

yogeçvarasya | (Pv 152)

 

yäte dväravaté-puraà muraripau tad-vastra-saàvyänayä

kälindé-taöa-kuïja-vaïjula-latäm älämbya sotkaëöhayä |

udgétaà guru-bäñpa-gadgada-galat-tärasvaraà rädhayä

yenäntarjalacäribhir jalacarair apy utkam utküjitam ||289||

 

kasyacit | (Dhv,  Vak 2.59; etc.; Pv 373 aparäjitasya, UN 14.188)

 

yäni tac-caritämåtäni rasanä-lehyäni dhanyätmanäà

ye vä çaiçava-cäpalya-vyatikarä rädhävarodhonmukhäù |

yä vä bhävita-veëu-géta-gatayo lélä-mukhämbhoruhe

dhärävähikayä vahantu hådaye täny eva täny eva me ||290||

 

kasyacit | (KKA 1.106)

 

59. kåñëa-bhujaù

 

bhrämyad-bhäsvara-mandarädri-çikhara-vyäghaööanäd visphurat

keyüräù puruhüta-kuïjara-kara-präg-bhära-saàvardhinaù |

daityendra-pramadä-kapola-vilasat-paträìkura-cchedino

dor-daëòäù kalil-käla-kalmaña-muñaù kaàsa-dviño pätu vaù ||291||

 

kasyacit | (Pv 386)

 

lakñmyäù keça-prasava-rajasäà bindubhiù sändrapätair

udvarëa-çrér ghana-nidhuvana-klänti-nidräntareñu |

dor-daëòo’sau jayati jayinaù çärìgiëo mandarädri-

gräva-çreëikañamasåëa-kñuëëukeyüra-patraù ||292||

 

bhagérathasya | (Srk 142)

 

ye govardhana-müla-kardama-rasa-vyädañöa-barha-cchadä

ye våndävana-kukñiñu vraja-vadhü-lélopadhänäni ca |

ye cäbhyaìga-sugandhayaù kuvalayäpéòasya dänämbhasä

te vo maìgalam ädiçantu satataà kaàsa-dviño bähavaù ||293||

 

çubhäìkasya | (Pv 4)

 

jaya-çré-vinyastair mahita iva mandära-kusumaiù

svayaà sindüreëa dvipa-raëa-mudä mudrita iva |

bhujäpéòa-kréòä-hata-kuvalayäpéòa-kariëaù

prakérëäsåg-bindur jayati bhuja-daëòo murajitaù ||294||

 

jayadevasya | (Gg 11.35)

 

päntu vo jalada-çyämäù

çärìga-jyäghäta-karkaçäù |

trailokya-nagara-stambhäç

catväro hari-bähavaù ||295||

 

çré-vyäsa-pädänäm | (Spd 113)

60. govardhanoddhäraù

 

saträsarti yaçodayä priya-guëa-prétekñaëaà rädhayä

lagnair vallava-sünubhiù sarabhasaà sambhävitätmorjitaiù |

bhétänandita-vismitena viñamaà nandena cälokitaù

päyäd vaù kara-padma-susthita-mahä-çailaù salélo hariù ||296||

 

sollokasya | (Srk 140 sonnokasya; Pv 264 sohnokasya)

 

ekenaiva ciräya kåñëa bhavatä govardhano’yaà dhåtaù

çränto’si kñaëam ässva sämpratam amé sarve vayaà dadhmahe |

ity ulläsita-doñëi gopa-nivahe kiïcid bhujäkuïcana-

nyaïcac-chaila-bharärdite viruvati smero hariù pätu vaù ||297||

 

çaraëasya | (Pv 265)

 

snehäd aàsataöe’valambya caraëäv äropya tat-pädayor

düräd astamahédharasya tanutäm äçaìkya doñëo hareù |

çailoddhära-sahäyatäà jigamiñor apräpta-govardhanä

rädhäyäù suciraà jayanti gagane bandhyäù kara-bhräntayaù ||298||

 

çatänandasya ||

 

düraà dåñöi-pathät tirobhava harer govardhanaà vibhratas

tvayy äsakta-dåçaù kåçodari kara-srasto’sya mä bhüd ayam |

gopénäm iti jalpitaà kalayato rädhä-nirodhäçrayaà

çväsäù çaila-bhara-çrama-bhrama-karäù kaàsa-dviñaù päntu vaù ||299||

 

çubhäìkasya | (Pv 267)

 

mugdhe nätha kim ättha tanvi çikhari-prägbhära-bhugno bhujaù

sähäyyaà priya kià bhajämi subhage dor-vallim äyäsaya |

ity ulläsita-bähu-müla-vicalac-celäïcala-vyaktayo

rädhäyäù kucayor jayanti calitäù kaàsadviño dåñöayaù ||300||

 

çaìkarasya |

61. utkaëöhä

 

ratna-cchäyä-cchurita-jaladhau mandire dvärakäyä

rukmiëyäpi prabala-pulakodbhedam äliìgitasya |

viçvaà päyän masåëa-yamunä-téra-vänéra-kuïje

rädhä-kelé-parimala-bhara-dhyäna-mürcchä muräreù ||301||

 

umäpati-dharasya | (Pv 371, UN  14.184; Jéva and VCT to BRS 2.4.178)

 

kalindém anuküla-komala-rayäm indévara-çyämaläù

çailopäntabhuvaù kadamba-kusumair ämodinaù kandarät |

rädhäà ca prathamäbhisära-madhuräà jätänutäpaù smarann

astu dväravaté-patis tribhuvanämodäya dämodaraù ||302||

 

çaraëasya | (Pv 369)

 

kämaà kämayate na keli-nalinéà nämodate kaumudé-

nisyandair na saméhate måga-dåçäm äläpa-léläm api |

sédann eña niçäsu niùsaha-tanur bhogäbhiläñälasair

aìgais tämyati cetasi vrajavadhüm ädhäya mugdho hariù ||303||

 

tasyaiva | (Pv 370)

 

pratyagrojjhita-gokulasya çayanäd utsvapna-müòhasya mäà

mä gotra-skhalitäd upaitu ca divä rädheti bhéror ati |

räträv asvapato divä ca vijane lakñméti cäbhyasyato

rädhäà saàsmarataù çriyaà ramayataù khedo hareù pätu vaù ||304||

 

kasyacit | (Skv 448)

 

talpékåtasya bhujagädhipateù phaëäyäà

ratneñu saàvalita-bimbatasyäcaläyäù |

kåñëävatära-kåta-gopa-vadhü-sahasra-

saìga-småtir jayati sotkalikasya viñëoù ||305||

 

kasyacit |

 

62. gopé-sandeçaù

 

te govardhana-kandaräù sa yamunä-kacchaù sa ceñöäraso

bhäëòéraù sa vamaspatiù sahacaräs te tac ca goñöhäìganam |

kià dväravaté-bhujaìga hådayaà näyäti doñair apéty

avyäd vo hådi duùsahaà vraja-vadhü-sandeça-çalyaà hareù ||306||

 

nélasya | (Pv 375)

 

päntha dväravatéà prayäsi yadi he tad devakénandano

vaktavyaù smara-mohamantra-vivaço gopyo’pi nämojjhitäù |

etäù keli-kadamba-dhüli-paöalair äloka-çünyä diçaù

kälindé-taöa-bhümayo bhavato näyänti cittäspadam ||307||

 

govardhanäcäryasya | (Pv 374; Çåìgära-prakäça, check Srk)

 

upanaya masià patraà cedaà likhämi kim atra vä

tvam iti vinaya-bhraàço yüyaà tviti praëaya-kñatiù |

suhåd iti måñä näthety ünaà nåpeti taöasthatä

katham iti tataù sandeñöavyo mayä yadu-nandanaù ||308||

 

puàsokasya ||

 

kälindyäù pulinaà pradoña-maruto ramyäù çaçaìkäàçavaù

santäpaà na harantu näma nitaräà kurvanti kasmät punaù |

sandiñöaà vraja-yoñitäm iti hareù saàçåëvato’ntaùpure

niùçväsäù prasåtä jayanti ramaëé-saubhägya-garva-cchidaù ||309||

 

païcatantra-kåtaù | (Pv 376, UN 15.164)

 

mathurä-pathika murärer

upageyaà dväri vallavé-vacanam |

punar api yamunä-salile

käliya-garalänalo jvalati ||310||

 

vérasarasvatyäù | (Pv 368; UN 10.98)

 

63. sämänya-hariù

 

seyaà dyos tad idaà çaçäìka-dina-kåc-cihnaà nabhaù sä kñitis

tat-pätäla-talaà ta eva girayas te’mbhodharäs tä diçaù |

itthaà näbhi-vinirgatena sa-çiraù-kampädbhutaà vedhasä

yasyäntaç ca bahiç ca dåñöam akhilaà trailokyam avyät sa vaù ||311||

 

väkpati-räjasya | (Srk. 137)

 

lakñméà yat paricäriketi nayanaà yasyeti yäsäà patià

yat-pädärdha-bhaveti näka-saritaà yenoddhåteti çrutim |
éçaà yat tanubhäga-bhäg iti janaù çuçrüñate sädaraà

bhüyäd viçva-namasyamäna-mahimä bhütyai sa vaù keçavaù ||312||

 

samanta-bhadrasya |
 

saàsärärti-pariçramädhva-viöapé kñérodaväpé-payaù

kréòä-näöaka-näyako vijayate sat-karma-béjäìkuraù |

daitya-stré-stana-päli-päëija-pada-vyälopi-çilpét taré

devaù çré-vadanendu-bimba-laòaha-jyotsnä-cakoro hariù ||313||

 

bhänéù ||

 

béjaà brahmaiva devo madhujala-nidhayaù karëikä svarëa-çailaù

kando nägädhiräjo viyad api vipulaù patrakoçävakäçaù |

dvépäù paträëi meghä madhupakulam abhüt tärakä-garbha-dhülir

yasyaitan-näbhi-padmaà bhuvanam iti sa vaù çarma devo dadhätu ||314||

 

haläyudhasya | (Srk 146)

 

yaà lakñmér upajévati sma bhajate yaà bhäraté sambhramä-

detasmai kim u kéyatäà katham asäv asmädåçaiù stüyatäm |

sevyo vä katham eña yasya çirasä dhatte padärghyaà çiva-

stasmät kåtyam ajänato mama mano-våtteù pramäëaà hariù ||315||

 

tila-candrasya |

 

64. hari-bhaktiù

 

baddhenäïjalinä natena çirasä gätraiù sa-romodgamaiù

kaëöhena svara-gadgadena nayanenodgérëa-bäñpämbunä |

nityaà tvac-caraëäravinda-yugala-dhyänämåtäsvädinäm

asmäkaà saraséruhäkña satataà sampadyatäà jévitam ||316||

 

çré-kulaçekharasya | (Mukunda-mälä 25)

 

nästhä dharme na vasu-nicaye naiva kämopabhoge

yad bhävyaà tad bhavatu bhagavan pürva-karmänurüpaà |

etat prärthyaà mama bahu mataà janma-janmäntare’pi

tvat-pädämbhoruha-yuga-gatä niçcalä bhaktir astu ||317||

 

tasyaiva | (Mukunda-mälä 7)

 

maj-janmanaù phalaà idaà madhu-kaitabhäre

mat-prärthanéya-mad-anugraha eña eva |

tvad-bhåtya-bhåtya-paricäraka-bhåtya-bhåtya-

bhåtyasya bhåtya iti mäà smara loka-nätha ||318||

 

tasyaiva | (Mukunda-mälä 32)

 

nähaà vande tava caraëayor dvandvam advandva-hetoù

kumbhépäkaà gurum api hare närakaà näpanetuà |

ramyä-rämä-mådu-tanu-latä nandane näpi rantuà

bhäve bhäve hådaya-bhavane bhävayeyaà bhavantaà ||319||

 

tasyaiva | (Mukunda-mälä 6)

 

mukunda mürdhnä praëipatya yäce

bhavantaà ekäntaà iyantam arthaà |

avismåtis tvac-caraëäravinde

bhave bhave me’stu bhavat-prasädät ||320||

 

tasyaiva | (Mukunda-mälä 4)

 

65. samudra-mathane hariù

 

çreyo’syäç ciram astu mandara-girer mäghäni päçrvair iya-

mävañöambhi mahormibhiù phaëipater mäle’pi lälä-viñaiù |

ity äküta-juñaù çriyaà jala-nidher  ardhotthitäà paçyato

väcontaù-sphuritä bahir vikåtibhir vyaktä hareù pätu vaù ||321||

 

väkpati-räjasya | (Srk 115)

 

päëòu-lakñmé-kucäbhoge nartitä hariëä dåçaù |

autsukyäd iva tenädau nihitä varaëa-srajaù ||322||

 

çrémat-keçava-sena-devasya |

 

pätu trilokéà harir amburäçau

pramathyamäne kamaläà vilokya |

ajïäta-hasta-cyuta-bhogi-netraù

kurvan våthä bähu-gatägatäni ||323||

 

tribhuvana-sarasvatyäù |

 

grävëä näsi gireù kñatä na payasäpy ärtäsi na mläpitä

niùçväsaiù phaëino’si na tva-anugä näyäsitä käpi na |

svaà veçma pratigacchator ito muhuù çré-çärìgiëoù saspåhaà

sä parçnottara-yugma-paàktir ubhayor atyäyatä pätu vaù ||324||

 

kasyacit | (Sk 1.96)

 

päthodheù parmathyamäna-saliläd ardhotthitäyäù çriyaù

sänandollasita-bhuvaù kuöilayä dåñöyaiva pétänanaù |

ajïäta-svakara-dvayé-vigalita-vyälola-manthoragaù

çünye bähu-gatägatäni racayan näräyaëaù pätu vaù ||325||

 

sägarasya |

 

66. samudrotthita-lakñméù

 

sampürëaù punar abhyudeti kiraëair indus tato dantinaù

kumbha-dvandvam idaà punaù surataror agrollasan-maïjaré |

itthaà yad-vadana-stana-dvaya-valad-romävaléñu bhramaù

kñéräbdher mathane bhavad-diviñadäà alakñmér asäv astu vaù ||326||

 

kasyacit | (Srk 126)

 

sänandaà tridaçaiù savismayam aviçvastaiù sura-dveñibhiù

säçcaryaà sura-sundaré-parijanaiù serñyaà ca rambhädibhiù |

säkütaà ca sakautukaà ca sa-mano-hlädaà ca kaàsa-dviñä

dåñöä dugdha-mahodadhi-pramathane lakñméù çiväyästu vaù ||327||

 

çaìkara-sevasya |

 

jayati mahodadhi-mathane muraripu-parirambha-saàbhåtä lakñméù |

satvara-satrapa-sarabhasa-sapulaka-sotkampa-sasvedä ||328||

 

kasyacit |

 

manthänolläsa-léläcala-cikura-milat-kuëòaläà karëa-pälià

mithyaivonmocayantyäù kåta-kapaöa-parävåttayas te kaöäkñäù |

lakñmyäù päyäsurantaù smara-bhara-vikasat-smera-gaëòa-sthaläyä

lajjä-lolaà valanto madhuripu-vadanämbhoja-bhåìgäç ciraà vaù ||329||

 

bhojadevasya |

 

çriyaù kñérämbhodher nija-vinaya-namreëa vapuñä

çanair uttiñöhantyäù pavana-calitendévara-dåçaù |

kaöäkño mandäkña-stimita-lulita-bhrür harim anu

prakérëaù kälindé-laghu-lahari-våttir vijayate ||330||

 

kasyacit |

 

67. lakñmé-svayaàvaraù

 

sodvegaà kari-kåtti-väsasi bhavad-vréòänvitaà brahmaëi

trailokyaika-guäv anädara-valattäraà çacé-bhartari |

träsämélita-pakñma bhäsvati lasat-prema-prasannaà harau

kñérodotthitayä çriyä vinihitaà cakñëòù çiväyästu vaù ||331||

 

samudra-mathana-vyagra-sura-sandoha-nispåhäù |

lagnäù kåñëasya vaktrendau päntu no dåñöayaù ||332||

 

umäpati-dharasya |

 

sotsähaà dadhati svayaàvara-mahä-raìge mithaù spardhayä

nepathya-pratipanna-citta-kalanäçcaryaà suräëäà gaëe |

udyäntyä makarälayät kamalayä saàbhävitaù kena-

cid dåk-pätena virüòha-güòha-hasitänando hariù pätu vaù ||333||

 

mahädevasya |

 

äkhyäte hasitaà pitämaha iti trastaà kapäléti ca

vyävåttaà gurur ity asau dahana ity äviñkåtä bhérutä |

paulomé-patir ity asüyitam atha vréòävanamraà çriyä

päyäd vaù puruñottamo’yam iti ca nyastaù sa puñpäïjaliù ||334||

 

kñemeçvarasya |

 

 

mugdhe muïca viñädam atra balabhit kampo gurus tyajyatäà

sad-bhävaà bhaja puëòaréka-nayane mänyän imän mänaya |

lakñméà çikñayataù svayaàvara-vidhau dhanvantarer väkchaläd

ity anya-pratiñedham ätmani vidhià çåëvan hariù pätu vaù ||335||

 

puëòarékasya | (Sbhv 84 däkñiëätyasya kasyäpi, Pv 384 kasyacit)

 

68. lakñmé-çåìgäraù

 

çäntaà çete na çeñaù sthagayati timiraà kaustubhér näpi bhäsaù

säma brahmäpi gétvä mukulita-nayano nidrayä dhyäyatéva |

lakñmyä karëe gaditvä mådukam iti harer vréòayä häri häsyaà

hasto hastena névé-vasana-vighaöanäd värito vaù punätu ||336||

 

kasyacit |

 

tiryaktväd abudhaù phaëé-maëi-rco’py asyopadhänékåtair

mandäraiù sthagitäàçavaù stana-ghana-svedäspadaà kaustubhaù |

näbhé-padma-rajo’ndha eva satataà vedhä mudhä lajjase

lakñmém ity avabodhayan nidhuvanärambhe hariù pätu vaù ||337||

 

gaëapateù |

 

mithyä-kaëòüti-säcékåta-gala-saraëir yeñu jäto garutmän

ye nidräà näöayadbhiù çayana-phaëi-phaëair lakñitä na çrutäç ca |

ye ca dhyänänubandha-cchala-mukula-dåçä vedhasä naiva dåñöäs

te lakñméà narmayanto nidhuvana-vidhayaù päntu vo mädhavasya ||338 ||

 

räjaçekharasya (Srk 132)

 

uttiñöhantyä ratänte bharam uragapatau päëinaikena kåtvä

dhåtvä cänyena väso vigalita-kavaré-bhäram aàçaà vahantyäù |

bhüyas tat-käla-känti-dviguëita-surata-prétinä çauriëä vaù

çayyäm älambya nétaà vapur alasa-lasad-bähu lakñmyäù punätu ||339 ||

 

vara-ruceù (Sk 2.33, V 165, Vs 1.3; Srk 125, Sv 79, Spd 135)

 

kaca-cibuka- kucägre päëiñu vyäpåteñu
prathama-jaladhi-putré-saàgame’naìga-dhämni |

grathita-niviòa-névé-bandha-nirmocanärthaà
catur-adhika-karäçaù pätu vaç cakra-päëiù ||340||

 

däkñiëätyasya |

69. lakñméù

 

pravéra-haöha-bhogyäpi

jayati çrér mahäsaté |

kåtsna-trailokya-väsäpi

kåñëoraù-sthala-çäyiné ||341||

 

räjaçekharasya |

 

vidvän akñara-nañö-dhér iti çurcir dharma-dhvajéti sthira-

stabdhaù kruddha iti grahéti sudåòhaù kñantä laghéyän iti |

mäyävéti ca néti-çästra-kuçalo yäm antareëeçvarair

gaëyante guëino’pi düñaëa-padaà tasyai namas te çriye ||342||

 

solukasya |

 

viñëu-vakño-gåhe lakñmér

asti kaustubha-dépike |

punätu nivasanté vo

dåòha-doù-stambha-toraëe ||343||

 

räjaçekharasya |

 

jayati çré-mukhaà käntaà

kaustubha-pratibimbitam |

candramä manaso jäta

iti yad gäyati çrutiù ||344||

 

äcärya-gopékasya |

 

våtte säìga-viväha-maìgala-vidhau labdhäpi daitya-druhaù

sauhärdaà vimanäù punätu bhavato lakñméù smaranté pituù |

yäm äçväsayatéva sodaratayä pratyagra-bimba-graha-

vyäjäd aìga-gatäm anaìkuça-nija-sneho muhuù kaustubhaù ||345||

 

çaraëa-devasya |

 

70. lakñmy-upälambhaù

 

kopas teja iti grahaù sthitir iti kréòeti duçceñöatä

mäyä ca vyavahära-kauçalam iti svacchatvam ity ajïatä |

daurjanyaà sphuöaväditeti dhaninäm agre budhair yad-vaçäd

doño’pi vyapadiçyate guëatayä tasyai namo’stu çriye ||346||

 

çälükasya |

 

ratnäkaras tava pitä sthitir ambujeñu

bhrätä tuñära-kiraëaù patir ädidevaù |

kenäpareëa kamale bata çikñitäsi

säraìga-çåìga-kuöiläni viceñöitäni ||347||

 

kasyacit | (Srk 1516)

 

kasmaicit kapaöäya kaiöabharipüraùpéöhadérghälayäà 

devi tvämabhivädya kupyasi na cet tat kiàcidäcakñmahe |

yat te mandiramambujanma kimidaà vidyägåhaà yacca te 

nécännécataropasarpaëamapämetat kimäcäryakam ||348||

 

muräreù | (Ar 7.43)

 

asmän mä bhaja käla-küöa-bhagini svapne’pi padmälaye

vyädhébhüya kadarthayanti bahuço mätar vikärä ime |

yac cakñur na nirékñateccha-viñayaà naivaà çåëoti çrutiù

präëä eva varaà prayänti na punarniryänti väco bahiù ||349||

 

bhava-gräméëa-väthokasya |

 

lakñmi nécänuraktäsi

punar abdhivilaà viça |

kva mandara kva te deväù

kas tväm uttolayiñyati ||350||

 

kasyacit |

 

71. sarasvaté

 

véëä-kväëa-layolläsi-

lolad-aìguli-pallavaù |

bhäratyäù pätu bhütäni

päëir lasita-kaìkaëaù ||351||

 

kaìkaëasya |

 

ädityäd api nitya-déptam amåta-prasyandi candräd api

trailokyäbharaëaà maëer api tamaù-käñaà hutäçäd api |

viçväloki vilocanäd api para-brahma-svarüpäd api

sväntänandanam astu dhäma jagatas toñäya särasvatam ||352||

 

baladevasya |

 

nigüòhaà kuträpi kvacid api bahir vyakta-madhuraà

sarasvatyäù srotaù parimala-gabhéraà vijayate |

atisväduny antaù-pihita-rasa-ramye yad upari

plavante bhüyäàsaù katicid api majjanti nipuëäù ||353||

 

kvacid iva ravir jäòya-cchedi kvacit pracuräcira-

dyutir iva camatkäri kväpi kñapäkaravan mådu |

çikhivad anåju kväpi kväpi pradépavad ujjvalaà

vijayi kim api jyotiù särasvataà tad upäsmahe ||354||

 

apidevasya |

 

yasyäù prasäda-paramäëu-rasäyanena

kalpäntare sukavi-kérti-çaréram asti |

yä kämadhenur iva käma-çatäni dugdhä

devé prayacchati namämi sarasvatéà täm ||355||

 

puruñottama-devasya |

 

72. praçasta-candraù

 

çåìgäre sütradhäraù kusuma-çara-muner äçrama-brahmacäré

näréëäm ädidevas tribhuvana-mahito räga-yajïe purodhäù |

jyotsnäsatraà dadhänaù pura-mathana-jaöäjüöa-koöéçayälur

devaù kñéroda-janmä jayati kumudiné-kämukaù çveta-bhänuù ||356||

 

vasukalpasya | (Srk 897)

 

kämäyuñöomayajvä puramathana-jaöä-cakra-kaumära-bhaktiù

präëäyämopadeñöä sarasiruha-vane çarvaré-särvabhaumaù |

devo jägarti bhänor bhuvana-bhara-bhåtaù skandha-viçräma-bandhuù

çåìgärädvaita-vädé çamita-kumudiné mauna-mudro mågäìkaù ||357||

 

muräreù | (Ar. 7.62)

 

kandarpasya jagat-trayévijayinaù sämräjya-dékñä-guruù 

käntä-mäna-çiloïcha-våttir akhila-dhväntäbhicäre kåté |

devas tryambaka-mauli-maëòana-sarit-téra-sthalé-täpasaù 

çåìgärädhvaradékñito vijayate räjä dvijänämayam ||358||

 

viçveçvarasya |

 

vyomämbho-nidhi-puëòarékam amåta-prädhära-dhärägåhaà

çåìgära-druma-puñpam éçvara-çikhälaìkära-muktä-maëiù |

käkäkäratamobhibhüta-kumuda-grämäya måtyuïjayo

jéyän manmatha-räñörapoñöhika-mahä-çänti-dvijaç candramäù ||359||

 

umäpati-dharasya |

 

lélä-sadma-pradépas tripura-vijayinaù svarëadé-keli-haàsaù

kandarpolläsa sabéjaà ratirasa-kalaha-kleça-viccheda-cakram |

kahlärädvaita-bandhus timira-jalanidher ucchikho bäòavägnir

lakñmyäù kréòäravindaà jayati bhuja-bhuväà vaàçakandaù ||360||

 

çrémat-keçava-senasya |

 

73. candra-kalä

 

çyämäyäù karaja-kñataà ratipater jaitraà dhanur bandhaké-

håt-kambuka-kacaç cakora-khuralé sauhådya-béjäìkuraù |

cora-gräma-gajäìkuçaù parilasan-mandäkiné-rohito

dhväntämbhas-taraëaikanaur udayate bälaù sudhä-dédhitiù ||361||

 

umäpateù |

 

lekhäm anaìga-puratoraëa-känti-bhäjam

indor vilokaya tanüdari nütanasya |

deçäntara-praëayinor api yatra yünor

nünaà mithaù sakhi milanti vilokitäni ||362||

 

vasukalpasya | (Srk 903, räjaçekharasya)

 

vigäòha-doñaà timiraà nirasyatä

krameëa biddhvägra-kaläçaläkayä |

cikitsakeneva vilokana-kñamaà

punar nabhaç cakñur ivendunä kåtam ||363||

 

gaëapateù |

 

prasarat-timira-sarit-tarir asaté-håd-däru-däruëa-krakacaù |

smara-gåha-kaväöa-vighaöana-räjata-kuïjé-kalä çaçinaù ||364||

 

sehnokasya |

 

caitanyaà nabhasaç cakora-ramaëé-karpüra-pälé sudhä-

niryäsa-drava-dohadasya kumuda-stomasya sandhukñaëam |

dhväntottuìga-mataìga-väraëa-såëiù çåìgära-béjäìkuraù

paçyodaïcati sa-spåhaà praëayini präleya-bhänoù kalä ||365||

 

indra-jyotiñaù |

 

74. candra-bimbaù

 

analasa-javä-puñpotpéòa-cchavi prathamaà tataù

samadaya-vané-gaëòa-cchäyaà punar madhu-piìgalam |

tad anu ca nava-svarëämbhoja-prabhaà çaçinas tata-

staruëi tagaräkäraà bimbaà vibhäti nabhas-tale ||366||

 

kasyacit | (Srk 943)

 

uddarpa-hüëa-taruëé-ramaëopamarda-

bhugnonnata-stana-niveça-nibhaà himäàçoù |

bimbaà kaöhora-visakäëòa-kaòära-gaurai-

rviñëoù padaà prathamam agrakarair vyanakti ||367||

 

aparäjita-rakñitasya | (Srk 924)

 

sphuöa-kokanadäruëaà purastäd

atha jämbünada-patra-piïjaräbham |

krama-laìghita-mugdha-bhävam indoù

sphaöika-ccheda-nibhaà vibhäti bimbam ||368||

 

bhagérathasya | (Srk 941)

 

kara-müla-baddha-pannaga-viñägni-dhüma-hata-madhyam |

aiçänam iva kapälaà sphuöa-lakñma sphurati çaçibimbam ||369||

 

kasyacit  | (Srk 950, Jh 7.17)

 

madhyeyämini pärvaëämåta-rucer bimbaà sphurac-candrikä

tat-präntaà parito visäri-kiraëa-çreëé çaläkävali |

tärä-granthi-visaàñöhulaà sthalam iva jyotsnäsphurad-väsasä

saàvétaà sukham adhyaçeta jagaté suvyaktam älokyate ||370||

 

aàçudharasya |

 

75. prauòha-candraù

 

etat-tarkaya kairava-klama-hare çåìgära-dékñä-gurau

dikkäntämukure cakora-suhådi prauòhe tuñära-tviñi |

karpüraiù kim apüri kià malayajair älepi kià päradair

akñäli sphaöikopalaiù kim aghaöi dyäv-äpåthivyor vapuù ||371||

 

vasukalpasya | (Spd 3639, Srk 900)

 

janänandaç candro bhavatu na kathaà näma sukåté

prayätovasthäbhis tisåbhir api yaù koöim iyatém |

bhruvor léläà bälaù çiryam alika-paööasya taruëo

mukhendoù sarvasvaà harati hariëäkñyäù pariëataù ||374||

 

muräreù | (Srk 425, Smv 53.33)

 

niryäsaiù kara-patra-péòana-vaçän niryadbhir indüpalän

mäna-granthibhir açrameëa kaöhinais truöyadbhir eëédåçäm |

devo’yaà paripañöa-cakra-hådayäd utsarpibhiù pävakair

vyaktähaàkåtir abhyudeti tamasäà märäìka-mallaù çaçé ||375||

 

76. sa-kiraëa-candraù

 

adyäpi stana-çaila-durga-viñame kià mäninénäà hådi

sthätuà väïchati mäna eña jhagiti krodhäd ivälohitaù |

udyad-düratara-prasärita-karaù karñaty asau tat-kñaëät

phullat-kairava-koça-niùsara-dali-çreëé-kåpäëaà çaçé ||376||

 

vasukalpasya | (Mn 2.41, Srk 921, Spd 3636, Sd under 7.4, Kp 237)

 

sadyaù kuìkuma-paìka-picchilam iva vyomäìgaëaà kalpayan

paçyairävata-känta-danta-musala-cchedopameyäkåtiù |

udgacchaty ayam accha-mauktika-maëi-prälamba-lambaiù karair

mugdhänäà smara-lekha-väcana-kalä-keli-pradépaù çaçé ||377||

 

räjaçekharasya | (Srk 908)

 

salélaà limpadbhir dhavala-dhavalair ambara-talaà

karaughaiù kahlära-prasava-nava-karma-sthapatibhiù |

cakora-stomänäm amåta-ghåta-kulyäm upanayann

ayaà devaù präcém avatarati tärä-praivåòhaù ||378||

 

hareù |

 

go-rocanärucaka-bhaìga-piçaìgtäìgas

täräpatir masåëam äkramate krameëa |

gobhir navéna-bisa-tantu-vitäna-gaurair

äòhyambhaviñëur ayam ambaram ävåëoti ||379||

 

kasyacit | (Srk 945)

 

rasätala-sthäna-visäriëéà haran

prabhäà måëälém iva dhauta-kardamäm |

samutpapätärdra-tanüruhaù çanair

udanvato haàsa iva kñapäkaraù ||380||

 

bhåìga-sväminaù |

 

77. candra-raçmiù

 

ye pürvaà yava-çüka-süci-suhådo ye ketakägra-cchada-

cchäyä-dhäma-bhåto måëäla-latikä lävaëya-bhäjaç ca ye |

ye dhärämbu-viòambinaù kñaëam atho ye tära-hära-çriyas

te’mé sphäöika-daëòa-òambara-ruco jätäù sudhäàçoù karäù ||381||

 

räjaçekharasya | (Vsb 3.10, Srk 953)

 

kapäle märjäraù paya iti karän leòhi çaçinaù 

taru-cchidra-protän bisam iti karé saàkalayati |

ratänte talpa-sthän harati vanitäpy aàçukam iti 

prabhä-mattaç candro jagad idam aho vihvalayati ||382||

 

tasyaiva | (Kp 546, Sv. 1994, Sk 3.114, Srk 905)

 

nidränanda-karér nitänta-dhavalä ämodinér apy amüù

péyüñaà madhu varñatér api tamo-bhåìgän niräkurvatéù |

äkäça-druma-maïjarér iva vidhor bhäsaù kakup-käminé-

lélottaàsa-rucaù karoti niyataà bäëän prasünäyudhaù ||383||

 

surabheù |

 

etair jahnu-sutä-jalair ayamunä-bhinnair alagnäïjanair

näréëäà nayanair akardama-laväliptair måëäläìkuraiù |

härair asphurad-indra-néla-taralaiù kundair alénälibhir

velladbhir bhuvanaà vibhüñitam idaà çéta-dyuter aàçubhiù ||384||

 

tasyaiva |

 

hära-çré-suhådo rathäìga-ramaëé-saànyäsa-puëyäpagä

vandébhüta-madhuvratäbja-kalikäkärä-kaväöärgaläù |

unmélanti cakora-daivata-sudhä-pürëähuténäà sruvo

vyomäntaù-parimäëa-sütra-saraläs täs tä himäàçoù kaläù ||385||

 

abhinandasya |

78. jyotsnä

 

çétäàçuù çaçikänta-nirmala-çilä tasyäà prasuptaù sukhaà

jagdhvä dhvänta-tåëäìkurän måga-çiçuù khaëòendra-néla-tviñaù |

nidrä-mudrita-locanälasatayä romantha-phena-cchaöäà

rodaù-kandara-püraëäya tanute jyotsnä-cchalenämunä ||386||

 

käpälikasya |

 

saàpraty äkramate purandara-purékäsära-kahläriëé-

koñoddhäöana-kuïjikäù prakaöayann ärambhataù kaumudéù |

paurastyädri-taöé-kuöumbi mågayu-vyäpäritästra-vyadha-

vyaìga-kroòa-kuraìga-saìgalad-asåk-saàsarga-çoëaù çaçé ||387||

 

apidevasya |

 

karpüra-dravaçékarotkara-mahä-néhära-magnäm iva 

pratyagrämåta-phena-paìka-paöalé-lepopadigdhäm iva |

svacchaika-sphaöikäçma-veçma-jaöhara-kñiptäm iva kñmäm imäà 

kurvan pärvaëa-çarvaré-patir asäv uddäma vidyotate ||388||

 

parameçvarasya | (Srk 937)

 

sadyaù-päöita-ketakodara-dala-çreëé-çriyaà bibhraté

yeyaà mauktika-däma-gumphana-vidhau yogya-cchaviù präg abhüt |

unmeyäkualaçébhir aïjali-puöair grähyä måëäläìkuraiù

pätavyä ca çaçiny-amugdha-vibhave sä vartate candrikä ||389||

 

räjaçekharasya | (Spd 3638, Smv 72.15, Srk 952)

 

kñérodämbhasi majjatéva divasa-vyäpära-khinnaà jagat

tat kñobhäj jala-budbudä iva bhavanty älohitäs tärakäù |

candraù kñéram iva kñaraty avirataà dhärä-sahasrotkarair

udgrévais tåñitair ivädya kumudair jyotsnä-payaù péyate ||390||

 

vikramäditya-caëòäla-vidyä-käli-däsänäm | (Srk 927)

 

79. kalaìkaù

 

mahä-néla-çyämaà naraka-ripu-vakño viyad idaà

tatäàçu-çreëékas tuhina-kiraëaù kaustubha-maëiù |

kalaìko’py etasya pramukha-nivasat-toyädhisutä-

stanäsaìga-sphürjan-mada-likhita-patra-pratikåtiù ||391||

 

surabheù |

 

kirad-väräà dhärä iva kiraëa-dhäräù pratidiçaà

tuñäräàçor bimbaà maëi-ghaöita-dhärä-gåham iva |

ihäyaà kastüré-hariëa-mada-paìkäìkita-tanuù

kalaìka-vyäjena prativasati kandarpa-nåpatiù ||392||

 

pratinandasya |

 

çeñasyäher vrajati tulanäà maëòalé-bhüta-mürter

induù kunda-stavaka-viçadaù pärvaëo’yaà yathaiva |

vyomäbhodhau sajala-jalada-çyäma-rocis tathoccair

aìkaù çaìkäm ayam api hares tatra suptasya dhatte ||393||

 

räjaçekharasya |

 

sphaöikäla-väla-lakñméà pravahati çaçi-bimbam ambarodyäne |

kiraëa-jala-sikta-läïchana-bäla-tamälaika-viöapasya ||394||

 

tasyaiva | (Srk 928)

 

yathäyaà bhäty aàçün diçi diçi kiran kunda-viçadän

çaçäìkaù käçméré-kuca-kala-çaça-lävaëya-ghaöitaù |

tathäyaà kastüré-masi-likhita-mudrä-mati-tuläà

navämbhoda-ccheda-cchavir api samärohati mågaù ||395||

 

çarvasya | (Srk 939)

80. satamaç candraù

 

prathamam aruëa-cchäyas tävat tataù kanaka-prabhas

tad anu virahottämyat-tanvé-kapola-tala-dyutiù |

prabhavati tato dhvänta-dhvaàsa-kñamaù kñaëadämukhe

sarasa-bisiné-kanda-ccheda-cchavir måga-läïchanaù ||396||

 

räjaçekharasya | (Kp 139, Sv 2004, Smv 72.4, Srk 926)

 

niùsasära kara-ghäta-vidérëa-

dhvänta-danti-rudhiräruëa-mürtiù |

keçaréva kaöakäd udayädrer

aìka-léna-hariëo hariëäìkaù ||397||

 

bhavabhüteù |

 

pratyagra-prasare tamisra-paöale bimbaika-mätrodayä-

rambhe çéta-rucävakérëa-kiraëe ramyo’yam ekaù kñaëaù |

yasmin néla-nicolakena pihitaà kåtvä tad-ekäntataù

sindüräruëa-cakra-mudritam iva trailokyam älokyate ||398||

 

kasyacit |

 

atha jagad avagäòhaà väsaräntäpacärät

timira-paöala-våddhäv apratékära-sattvam |

çaçi-bhiñag-anupürvaà çéta-hasto’bhiñajyann

adhika-viçada-vaktraù svaira-bhävaà cakära ||399||

 

kasyacit |

 

ya eña pratyüñe ravi-çavaram älokya puarto

nabhaù-päräväraà nyaviçata bhayäd indu-çapharaù |

sa säyaà niùçaìkaà caöulatara-tärärbhaka-çataiç

caran mandaà mandaà timira-jala-nélém udayate ||400||

 

vaidya-gadädharasya |

 

81. satäraç candraù

 

mågendrasyeva candrasya mayükhair nakharair iva |

päöita-dhvänta-mätaìga-muktäbhä bhänti tärakäù ||401||

 

abhinandasya | (Srk 948)

 

tärä-stoka-tamisra-dhüma-paöalé-vyäpära-sandhyänana-

jväläléòha-nabhaù-kapäla-vicalal-läja-çriyaà bibhrati |

kià cäyaà rajané-patiù pariëata-präg-bhäratäla-dravo-

nmiçraà cikkaëa-piëòa-maëòa-kala-sal-lävaëyam ärohati ||402||

 

kasyacit |

 

udaya-giri-saudha-çikhare tärä-caya-citritämbara-vitäne |

siàhäsanam iva nihitaà candraù kandarpa-bhüpasya ||403||

 

kasyacit |

 

tärä-kora-karäji-bhäji gaganodyäne tamo-makñikäù

sandhyä-pallava-pätinéù kavalayann ekäntatas tarkaya |

etasminn udayänta-parvata-taru-dvandväntaräle tatai-

retair bhäti gabhasti-tantu-paöalaiù çvetorëa-näbhaù çaçé ||404||

 

hareù | (Srk 956)

 

ayam udaya-mahédhra-dhätu-rägai-

raruëa-karäruëitämbaräbhirämaù |

vitarasi na dåçau kåçäìgi tärä-

miva divi vanditum indur abhyupaiti ||405||

 

hari-dattasya |

 

82. kñarad-amåtaç candraù

 

çaçinam asüta präcé nåtyati madano hasanti kakubho’pi |

kumuda-rajaù-paöa-väsaà vikirati gaganäÌgane pavanaù ||406||

 

dharma-kérteù | (Srk 919)

 

tathä paurastyäyäà diçi kumuda-kedära-kalikä-

kapäöaghném induù kiraëa-laharém ullalayati |

samantäd unmélad-bahu-jala-bindu-vyatikarai-

ryathä puïjäyante prati-guëa-kameëäìka-maëayaù ||407||

 

muräreù | (Ar 2.78, Srk 915)

 

sa çrékaëöha-kiréöa-kuööima-pariñkära-pradépäìkuro

devaù kairava-bandhur andha-tamasa-präg-bhära-kukñimbhariù |

saàskartä nija-känta-mauktika-maëi-çreëébhir eëédåçäà

gérväëädhipateù sudhä-rasavaté paurogavaù prodagät ||408||

 

tasyaiva | (Ar. 7.61)

 

ämodaà kumudäkareñu vipadaà padmeñu kälänalaà

païceñor viçikheñu sändra-çiçira-kñäraà çaçi-grävasu |

mlänià mänavaté-mukheñu vinayaà cetaùsu väma-bhruväà

våddhià värdhiñu nikñipann udayate devas tamé-kämukaù ||409||

 

çaìkara-devasya |

 

saurätapa-viraha-jvala-laìghita-gätréà kumudvatéà nibhåtaù |

saàraktaù paripaçyan vidhur ayam ayate prasädayitum ||410||

 

kasyacit |

 

83. bhäsaù

 

kahlära-sparça-garbhaiù çiçira-paricayät käntimadbhiù karägrai-

çcandreëäliìgitäyäs timira-nivasane sraàsamäne rajanyäù |

anyonyälokanébhiù paricaya-janita-prema-nisyandinébhi-

rdürärüòhe pramode hasitam iva parispañöam äçä-sakhébhiù ||411||

 

päëineù | (Srk 920)

 

upoòha-rägeëa vilola-tärakaà

tathä gåhétaà çaçinä niçämukham |

yathä samastaà timiräàçukaà tathä

puro’pi mohäd galitaà na lakñitam ||412||

 

tasyaiva | (Sv 1969, Spd 3634)

 

yätasyästam anantaraà dina-kåto veçena rägänvitaù

svairaà çétakaraù karaà kamaliném äliìgituà yojayan |

çéta-sparçam aväpya samprati tathä gupte mukhämbhoruhe

häseneva kumudvaté-vanitayä vailakñya-päëòü-kåtaù ||413||

 

vasukalpasya | (Srk 922, Mn 2.42)

 

präcém aïcati yäminém anünayaty äçäù samälambate

dyäm äliìgati sevate kumudinéà snigdho’timugdhaiù karaiù |

bahvéñu pratipanna-manmatha-rasaà kurvan manaù käminä-

mindur vandya-karaù sa eña bhuvanänandaù parispandate ||414||

 

kasyacit |

 

kalädhäro vakraù sphurad-adhara-rägo nava-tanu-

rgalan-mänäveçäs taruëa-ramaëér nägara iva |

ghana-çroëé-bimbe nayana-mukule cädhara-dale

kapole gréväyäà kuca-kalaçayoç cumbati çaçé ||415||

 

çrékaëöhasya | (Srk 901)

84. miçraka-candraù

 

utpallava iva kiraëaiù kusumita iva tärakäbhir ayam induù |

udayaty udaya-taöänte suratarur iva çétala-cchäyaù ||416||

 

janakasya |

 

yäträyäm iva datta-pürëa-kalaçaù kandarpa-räjïaù çaçé

taträyaà sahakära-pallava-tuläm aìkaù samärohati |

jyotsnä-lepana-paìka-püritam iva vyomäìgaëaà sarvataù

kñiptä maìgala-läja-muñöaya iva bhräjiñëavas tärakäù ||417||

 

kasyacit |

 

gagana-tala-taòäga-pränta-sémni pradoña-

prabalatara-varähotkhanyamänaç cakästi |

parikalita-kalaìka-stoka-paìkänulepo

nija-kiraëa-måëälé-müla-kando’yam induù ||418||

 

parameçvarasya | (Srk 932)

 

citäcakraà candraù kusuma-dhanuño dagdha-vapuñaù

kalaìkas tasyäyaà vahati malinäìgära-tulanäm |

athaitasya jyotir dara-dalita-karpüra-dhavalaà

marudbhir bhasmeva prasarati vikérëaà diçi diçi ||419||

 

räjaçekharasya | (Srk 907)

 

athoddämair indoù sarasa-visa-daëòa-dyuti-dharai-

rmayükhair vikräntaà sapadi paritaù péta-timiraiù |

dinaà-manyä rätriç cakita-cakitaà kauçika-kulaà

praphullaà nidräëaiù katham api yathämbhoruha-vanaiù ||420||

 

yogeçvarasya | (Srk 923)

 

85. bahu-rüpaka-candraù

 

ekaù saàprati päka-çäsana-puré-péyüña-sattré puraù 

pärakyaà tamasäm asau kumudiné-caitanya-cintämaëiù |

mänoccäöana-kärmaëaà mågadåçäà devo nabho’mbhonidhau 

paçyodaïcati païca-bäëa-vaëijo yäträvahitraà çaçé ||423||

 

hareù |

 

amåtam ayam anaìga-kñmäruhasyälavälaà

måta-divasa-kapälaà käla-käpälikasya |

jayati makara-ketoù çäëa-cakraà çaräëäm

amara-pura-purandhré-darpaëaù çveta-bhänuù ||424||

 

tripuräreù |

 

kréòä-karpüra-dépas tridaça-måga-dåçäà käma-sämräjya-lakñé-

protkñiptaikätapatraà çrama-çamana-calac-cämaraà käminénäm |

kastüré-paìka-mudräìkita-madana-vadhü-mugdha-gaëòopadhänaà

dvépaà vyomämburäçeù sphurati surapuré-kelihaàsaù sudhäàçuù ||425||

 

86. astamayaù

 

yathaivaiña çrémäàç carama-giri-vapränta-jaladhau

sudhä-sütiç cetaù kanaka-kamalä-çaìki kurute |

tathäyaà lävaëya-prasara-makaranda-drava-tåñä-

patad-bhåìga-çreëi-çriyam api kalaìkaù kalayati ||426||

 

kasyacit | (Srk 940)

 

kåta-päda-nigühanovaséda-

nnadhika-çyäma-kalaìka-paìka-lekhaù |

gaganodadhi-paçcimänta-lagno

vidhur uttäna ivästi kürma-räjaù ||427||

 

çatänandasya | (Srk 978)

 

muñita-muñitälokäs täräs tuñära-kaëa-tviñaù

savitur api ca präcé-müle milanti marécayaù |

çrayati çithila-cchäyäbhogas taöém aparämbudher

jaraöha-lavalé-lävaëyäccha-cchavir måga-läïchanaù ||428||

 

çarvasya | (Srk 973)

 

luöhaty apara-väridhau kamala-nirviçeñaù çaçé

prarüòham udayäcale culuka-mätram uñëaà mahaù |

kñaëaà gagana-vedikäm idam anaìkuçaà gähate

kalinda-giri-kanyakä-taöa-mäla-nélaà tamaù ||429||

 

sihlaëasya | (Smv 82.20)

 

svasthänäd avanébhujeva patitaà doñäkareëendunä

täräbhir viraläyitaà prakåtibhis tasyeva nirdhämabhiù |

niùçrékaiù kumudäkarair mukulitaà tasyävarodhair iva

pradhvastaà timirotkaraiù parijanais tasyaiva duçcäribhiù ||430||

 

lakñmédharasya |

87. uccävaca-candraù

 

nepathyaà bhüta-bhartus tridaça-pariñadäà jévanaà yäminénäm

uttaàsaù päàsulänäà kula-ripur amåta-srotasäm ädi-çailaù |

ätaìkaù paìkajänäà jayati rati-kalä-ketanaà ménaketoù

sindhünäm eka-bandhuù kumuda-samudayänanda-kando’yam induù ||431||

 

çaraëasya |

 

jyotsnä-mugdha-vadhü-viläsa-bhavanaà péyüña-véci-saraù

kñéräbdher navanéta-küöam avanétäpärtitoyopalaù |

yäminyäs tilakaù kalä måga-dåçäà prema-vrataikäçramaù

krämaty eña cakorayäcaka-mahaù-karpüra-varñaù çaçé ||432||

 

(Srk 955)

 

präcé-gaëòa-sthala-malayaja-sthäsake käminénäm

antaryämiëy amåta-kiraëe vairiëi svairiëénäm |

jyotsnä-jälaà vikirati muhuç candrakänta-praëälér

äcämanti priya-sahacaré-cäöukäräç cakoräù ||433||

 

hareù |

 

tamobhir dikkälair viyad iva vilaìghya kva nu gataà

gatä dräìmudräpi kva nu kumuda-koñasya sarasaù |

kva dhairyaà tac cäbdher viditam udayädreù parisara-

sthalé-madhyäséne çaçini jagad apy äkulam idam ||434||

 

aparäjita-rakñitasya | (Srk 925)

 

åkñair våto haripade nivasan saméra-

santäna-çaitya-janakaù kumuda-pramodé |

nighnan niçäcaratamaù påthu-néla-lakñ

täräpatiù sphurati citram anaìgado’yam ||435||

 

surabheù |

88. vätaù

 

majjann ambhasi puñpa-dhüliñu luöhann äkampayan bhüruha-

çreëér unmada-kokilävalir avairä-baddha-kolähalaù |

adhvanyän hådi täòayan puravadhü-väsäàsi visraàsayan

svacchandaà bhramati smarävanipater unmattako märutaù ||436||

 

kasyacit |

 

alénäà mäläbhir viracita-jaöä-bhära-mahimä

parägaiù puñpäëäm uparacita-bhasma-vyatikaraù |

vanänäm äbhoge kusumavati puñpoccaya-paro

marun mandaà mandaà vicarati parivräjaka iva ||437||

 

véryamitrasya | (Srk 1134)

 

surata-samara-sveda-ccheda-prado dalad-ambuja-

vraja-parimala-sparçaà varñann asau çvasanaù çanaiù |

prasarati pika-troöi-truöyad-rasäla-naväìkura-

dravanava-pariñvaìgaiù çétaù kuraìga-vadhü-dåçäm ||438||

 

kasyacit |

 

pramada-vipina-väpé-sambhåtämbhoja-räji-

prakaöita-makaranda-grähiëo’mé saméräù |

abhinava-mada-bhäjäà käminénäà kapole

surata-samara-kheda-svedam unmülayanti ||439||

 

gadädharanäthasya |

 

 

ete pallé-parivåòha-vadhü-prauòha-kandarpa-keli-

kliçyat-péta-stana-parisara-sveda-sampad-vipakñäù |

vänti svairaà sarasi sarasi kroòa-daàñörä-vimarda-

truöyad-gundrä-parimala-guëa-grähiëo gandhavähäù ||440||

 

kasyacit | (Srk 1141)

 

89. dakñiëa-vätaù

 

cumbann änanam äluöhan stana-taöém ändolayan kuntalaà

vyasyann aàçuka-pallavaà manasija-kréòäà samulläsayan |

aìgaà vihvalayan mano vikalayan mänaà samunmülayan

näréëäà malayänilaù priya iva pratyaìgam äliìgati ||441||

 

vinaya-devasya | (Srk 1133)

 

ete me malayädri-kandara-juñas tac-chäkhi-çäkhävalé-

lélä-täëòava-sampradäna-guravaç ceto-bhuvo bändhaväù |

cütonmatta-madhuvrata-praëayiné-huìkära-jhaìkäriëo

hä kañöaà prasaranti päntha-yuvati-jéva-druho väyavaù ||442||

 

çrépateù |

 

andhré-nérandhra-péna-stana-taöa-luöhanäyäsamanda-pracärä-

çcärünnulläsayanto draviòa-vara-vadhü-hära-dhammilla-bhärän |

jighrantaù siàhalénäà mukha-kamala-vanaà keralénäà kapolaà

cumbanto vänti mandaà malaya-parimalä väyavo däkñiëätyäù ||443||

 

kasyacit | (Srk 1126)

 

ye doläkelikäräù kim api måga-dåçäà manyu-tantu-cchido ye

sadyaù çåìgära-dékñä-vyatikara-guravo ye ca loka-traye’pi |
te kaëöhe loöhayantaù para-bhåta-vayasäà païcamaà räga-räjaà

vänti svairaà saméräù smara-vijaya-mahä-säkñiëo däkñiëätyäù ||444||

 

räjaçekharasya | (Vsb 1.27, Spd 3816, Smv 59.29, Srk 1145)

 

svairaà svairaà draviòa-lalanä-gaëòa-péöhaà spåçantaù

karëäöénäm aöana-kuöiläù kuntalävartaneñu |

vyädhunvanto bakula-lavalé-näga-puànäga-vallé-

rlopämudrädayita-kukubho märutäù saàcaranti ||445||

 

kasyacit |

90. nadé-vätaù

prati-taöini taraìgän mandam ändolayanta-

staruëa-karuëa-mallé-phullam ulläsayantaù |

iha hi nava-vasante vänti sémantinénäà

surata-samara-kheda-ccheda-dhéräù saméräù ||446||

 

kasyacit |

 

dhunänaù käveré-parisara-bhuvaç campaka-tarü-

nmarun mandaà kunda-prakara-makarandän avakiran |

priya-premä-varña-cyuta-racanam ämüla-saralaà

laläöe läöénäà luöhitam alakaà täëòavayati ||447||

 

acalasya | (Srk 1129)

 

revä-nirjhara-väri-bindu-çiçiraù preyäniväyaà sakhe

vätaù phulla-lavaìga-saìgama-vaçän mandaù kuraìgé-dåçäm |

vaktraà cumbati vepathuà janayati prodghäöayaty aàçukaà

çétkäraà tanute tanéti pulakaà keçäntam äkarñati ||448||

 

kasyacit |

 

vahati malaya-çailopänta-viçränta-vallé-

nava-kisalaya-bhaìga-kñéra-saurabhya-bandhuù |

rahasi paricito’yaà päëòya-sémantinénäà

dara-taralita-revä-téra-néra-saméraù ||449||

 

umäpati-dharasya |

 

udaïcat-käveré-lahariñu pariñvaìga-raìge luöhantaù

kuhü-kaëöhé-kaëöhé-rava-rava-lava-träsita-proñitebhäù |

amé caitre maiträvaruëi taruëé-keli-kaìkelli-mallé-

calad-vallé-hallésaka-surabhayaç caëòi caïcanti vätäù ||450||

 

räkñasasya | (Spd 3810)

 

91. samudra-vätaù

 

vahati jaladhi-küle bäla-tämbüla-vallé-

calana-vidhi-vidagdhaù sändra-néhära-särdraù |

gagana-cara-purandhré-danta-nirbhinna-vanya-

kramuka-phala-kañäyämoda-saumyaù saméraù ||451||

 

dakñasya |

 

lavaëa-jaladhi-velä-çékaräsära-varñé

suratarabhasa-khinna-dräviòé-bhukta-muktaù |

vahati malaya-çailäraëya-dolä-viläsé

taruëa-karuëa-mallé-gandha-bandhuù saméraù ||452||

 

dharmapälasya |

 

ye kallolaiç ciram anugatä dakñiëasyämburäçeù

pétocchiñöäs tad anu malaye bhogibhiç candana-sthaiù |

antar-bhräntäù pratikisalayaà puñpitänäà latänäà

sampräptäs te viraha-çikhino gandha-vähäù sahäyäù ||453||

 

amara-siàhasya |

 

mandändolita-dakñiëärëava-calat-kallola-lélälasa-

tkarëäöérata-keli-lola-sumano-mälä-samulläsinaù |

vätäù kerala-käminé-kuca-taöe läöé-laläöe muhuù

khelanto vikiranti mälava-vadhü-dhammilla-mallé-srajaù ||454||

 

kasyacit |

 

lävaëyaiç cakra-päëeù kñaëa-dhåta-gatayaù präàçubhiç candra-känta-

präsädair dvärakäyäà taralita-caramämbhodhi-téräù saméräù |

sevante nitya-mädyat-kari-kaöhina-karäsphäla-käla-prabuddha-

krudhyat-païcänanogra-dhvani-bhara-vigalac-caëòa-huìkära-garbhäù ||455||

 

kasyacit |

92. präbhätika-vätaù

 

ayam uñasi vinidra-dräviòé-péna-tuìga-

stana-parisara-sändra-sveda-vindüpamardé |

sruta-malayaja-våkña-kñéra-saurabhya-sabhyo

vahati sakhi bhujaìgé-bhukta-çesaù saméraù ||456||

 

kasyacit | (Srk 1144)

 

prabhäte sannaddha-stanita-tanimänaà jaladharaà

spåçantaù sarvatra sphuöitatara-mallé-surabhayaù |

amé mandaà mandaà surata-samara-çränta-taruëé-

laläöa-svedämbhaù-kaëa-parimuño vänti marutaù ||457||

 

acalasya | (Srk 1139)

 

rajani-kara-mayükhonnidra-nélotpalälé-

parimala-bahu-gandho badhuras tat-parägaiù |

kavalita-rati-kheda-sveda-bindur niçänte

pulakayati tuñäräsära-varñé saméraù ||458||

 

sarasiruhasya |

 

rämäëäà ramaëéya-vaktra-çaçinaù svedoda-bindu-pluto

vyälolälaka-vallaréà pracalayan dhunvan nitambämbaram |

prätar väti madhau prakäma-vikasad-räjéva-räjé-rajo

jälämoda-manoharo rati-rasa-glänià haran-märutaù ||459|| amarukasya |

 

(Amaru 58; Spd 3732, Smv 83.1)

 

stana-parisara-bhäge düram ävartamänäù

çrita-tanimani madhye kiïcid eva skhalantaù |

vavur atanu-nitambäbhoga-ruddhä vadhünäà

nidhuvana-rasa-kheda-cchedinaù kalya-vätäù ||460||

 

ratnäkarasya | (Sv 2167, Spd 3730)

 

93. madanaù

 

sudhä-süter bandhur madhu-sahacaraù païcama-ruci-

diçaàl-lélä bahvéù kuvalaya-dåçäà narmaëi guruù |

sa devaù çåìgäré hådaya-vasatiù païca-viçikhaù

sadä svädün kurvan madhumada-vikärän vijayate ||461||

 

räjaçekharasya |

 

antar-bahis tri-jagaté-rasa-bhäva-vidvän

yo nartayaty akhila-deha-bhåtäà kuläni |

kñemaà dadätu bhagavän paramädidevaù

çåìgära-näöaka-mahä-kavir ätmajanmä ||462||

 

bhavänandasya |

 

jayati sa mada-lekhocchåìkhala-prema-rämä-

lalita-surata-lélä-daivataà puñpa-cäpaù |

tribhuvana-jaya-siddhau yasya çåìgära-mürte-

rupakaraëam apürvaà mälyam indur madhüni ||463||

 

utpala-räjasya | (Srk 332)

 

manasi kusuma-bäëair eka-kälaà trilokéà

kusuma-dhanur anaìgas täòayaty aspåçadbhiù |

iti vitata-viciträçcarya-saìkalpa-çilpo

jayati manasijanmä janmibhir mänitäìgaù ||464||

 

kasyacit | (Srk 325)

 

yäcyo na kaçcana guruù pratimä ca käntä

püjä vilokana-nigühana-cumbanäni |

ätmä nivedyam itara-vrata-sära-jetréà

vandämahe makara-ketana deva dékñäm ||465||

 

vallanasya | (Srk 333)

 

94. madana-çauryam

 

vande devam anaìgam eva ramaëé-netrotpala-cchadmanä

päçenäyati-çälinä suniviòaà saàyamya loka-trayam |

yenäsäv api bhasmanäïjita-tanur devaù kapälé balät

prema-kruddhanagätmajäìghri-vinati-kréòä-vrate dékñitaù ||466||

 

lalitokasya | (Srk 328)

 

cäpaù kñamädhara-patiù phaëinä patir jyä

bäëaù puräëa-puruñas tri-daçäù sahäyäù |

éçaù puräm iti puräà tisåëäà vijetä

puñpäyudhaù punar ayaà trijagad-vijetä ||467||

 

bhavänandasya |

 

ayaà sa bhuvana-traya-prathita-saàyamaù çaìkaro

bibharti vapuñädhunä viraha-kätaraù käminém |

anena kila nirjitä vayam iti prayäyäù karaà

kareëa paritäòayaïjayati jäta-häsaù smaraù ||468||

 

nélapaööhasya | (Srk 323)

 

kula-gurur abalänäà keli-dékñä-pradäne

parama-suhåd-ananìgo rohiëé-vallabhasya |

api kusuma-påñatkair deva-devasya jetä

jayati suratalélä-näöikä-sütra-dhäraù ||469||

 

räjaçekharasya | (Vsb 1.1, Srk 327, Spd 3077, Smv 1.25)

 

dhanur mälä maurvé kvaëad-alikulaà lakñyam abalä-

mano-bhedya-çabda-prabhåtaya ime païca-viçikhäù |

iyäà jetuà yasya tribhuvanam adehasya vibhavaù

sa vaù kämaù kämän diçatu dayitäpäìga-vasatiù ||470||

 

kasyacit | (Sv 82, Srk 331)

 

95. uccävacam

 

punaù prädurbhäväd anumitam idaà janmani purä

puräre na präyaù kvacid api bhavantaà praëatavän |

naman janmany asminn aham atanur agre’py anatibhäì

maheça kñantavyaà tad idam aparädha-dvayam api ||471||

 

muïjasya | (Srk 36)

 

na jyotsnä na ca mälaté na dayitä no vallaké-païcama-

stämbülaà na vilepanaà na ca rahaù-kelir na muktä-latä |

no vä sat-kavi-süktayo mama tathä hartuà kñamante manaù

puëyair unmilitä caräcara-guror bhaktir yathä çülinaù ||472||

 

tasyaiva |

 

kä durdaçä kupita-nirdaya-citra-gupta-

viträsitasya jagato yadi devi na syäù |

tvaà karma-bandhana-vimocana-dharma-räja-

lekhädhikära-pariçodhana-jäta-patré ||473||

 

viriïceù |

 

sväìgaiù kalpita-sändra-talpa-racanaù çväsänilolläsibhiù

kallolaiù kåta-cämaraù påthu-phaëä-kÿptätapatra-kriyaù |

cüòä-ratna-dhåta-pradépa-valayo viçveçamädärdhayan

näkalpa-sthira-niçcayena manasä çesaù paraà jévati ||474||

 

brahma-nägasya |

 

sa çläghya-stanam upastunvanti vibudhäs tenänvayaù pävita-

stasmai näma namanti te’pi munayo mänyäs tato bibhyati |

haste tasya jagat-trayé kim aparaà taträmåtaà léyate

yena çré-haripäda-padma-rajasi nyastaà kadäcin manaù ||475||

 

 

çrédhara-däsa-vinirmita-sad-ukti-karëämåte pavitrayatu |

gaìgeva gähamänän prathamo deva-praväho’yam ||

 

iti çré-mahä-mäëòalika-çrédhara-däsa-saàgåhéte sad-ukti-karëämåte devatä-praväho näma prathamaù pravähaù |

 

atha vécayaù 95 çlokäù 475

-------------------------------------------------------------------

 

 

 

Sad-ukti-karëämåtam

(2) çåìgära-praväha-vécayaù

 

 

vayasoù sandhir udaïcad-yuva-bhävä yuvati-raìganäçcaryam |

mugdhä madhyä prauòhä nava-pariëétä ca saiva visrabdhä ||1||

garbhavaté satyavaté svairiëy upadeça-gupta-bandhakyau |

vaidagdhyavaté kulaöä lakñita-kulaöä ca vära-vanitä ca ||2||

api däkñiëätya-päçcätyaudécya-präcya-yuvatayo grämyäù |

stré-mätraà khaëòitayä sahänya-saàbhoga-cihna-dünä ca ||3||

kalita-virahiëé virahiëyasyä väg açru dütikä-vacanam |

dayite priya-purñottara-vacasé ceñöänukathanaà ca ||4||

täpa tantvodvega-kñaëadävasthä-vibhävanaà tasyäù |

väsaka-sajjä svädhéna-bhartåkä vipralabdhä ca ||5||

kalahäntaritä tad-väk sakhé-vaco gotrataù skhalanam |

mäniny udätta-mäniny anurakta-manasviné tadéyoktiù ||6||

tasyäà sakhé-prabodho’nunayo mäna-kñatiù pravasataù stré |

yäträkñepaù proñita-patikä tad-väk sakhéñu tad-vacanam ||7||

tasyäù priya-saàvädo’vasthä-kathanaà pratékñaëaà patyuù |

käkaù priya-saàbhedo’py athäbhisära-kriyärambhaù ||8||

abhisärikä dina-tamo-jyotsnä-durdina-gatä ca kulaöänäm |

pralapitam abalä-rüpaà bhrü-dåk-karëädharänanaà vacanam ||9||

bähu-stana-romävali-madhyaà ca kréòitäni yuvaténäm |

anukülo dakñiëa-çaöha-dhåñöa-grämyäç ca näyakä mäné ||10||

proñita-pathikau varñä-pathikaù pathikasya näyikä-smaraëam |

yäträ-bhaìgo viraho virahi-stré-smaraëam avalokaù ||11||

citraà svapno yünor abhiläñas tänavaà guëäkhyänam |

udvegaù paridevanam idnu-smara-jala-mucäm upälambhaù ||12||

unmädaù smara-lekhaù kréòä-vana-väriëor alaìkäraù |

düté-saàvadanaà stré puàlobhana-düty-upälambhau ||13||

mithunägamanaà vädyaà gétaà durodaraà dåñöiù |

stréëäà kaöäkña-cäöü madhu-pänaà talpa-saàçrayaëam ||14||

parirambha-cumbanädhara-daàça-nakha-nyäsa-kaëöha-küjaç ca |

vasträkarña-navoòhä-saàbhogau nidhuvanärambhaù ||15||

surataà viparétarataà viparéta-ratänukathana-suratäntau |

uñasi priyävalokanam atha vanitä-niñkramo rata-çläghä ||16||

älénäm itaretara-kathä çukäläpa-lajja-mänä ca |

pratyüñädityodaya-madhyähnästamaya-säya-timiräëi ||17||

dépendüdaya-rajanaya ärambhaù kusuma-samayasya |

kusuma-samayo’sya väsara-taru-pika-madhupä nidägha-tad-veçau ||18||

gréñma-bhavaù çåìgäro dava-vahniù prävåò-ärambhaù |

varñä värñika-värida-taöiné-dina-rätrayaù ||19||

çarad-etadéya-hradné khaïjana-hemanta-tat-tamasvinyaù |

haimana-hälika-pathikau çiçiras tad-gräma-çasya-çarmäëi ||20||

uccävacam iti nava-saptaty-adhika-çatena sarasa-vécénäm |

çrédhara-däsena satäraci çåìgära-praväho’yam ||21||

 

çåìgära-pravähaù

 

1. vayaù-sandhiù

 

acaïcalaà mugdham udaïcitaà dåçor

anunnataà çrémad-uro mågé-dåçaù |

abhaìguräkütavaté gatir bhruvor

abaddha-lakñyaà kvacid utkam äntaram ||476||

 

gosokasya |

 

aprakaöa-vartita-stana-maëòalikä-nibhåta-cakra-darçinyaù |

äveçayanti hådayaà smara-caryä-gupta-yoginyaù ||477||

 

tasyaiva |

 

yünäà puraù sapadi kiïcid upeta-lajjä

vakño ruëaddhi manasaiva na dor-latäbhyäm |

prauòhäìganä-praëaya-keli-kathäsu bälä

çuçrüñur antar atha bähyam udästa eva ||478||

 

çré-hanümataù |

 

aham ahamikä-baddhotsähaà ratotsava-çaàsini

prasarati muhuù prauòha-stréëäà kathämåta-durdine |

kalita-pulakä sadyaù stokodgata-stana-korake

valayati çanair bälä vakñaù-sthale taraläà dåçam ||479||

 

dharmäçoka-dattasya |

 

lävaëyämåta-sändra-sindhu-laharé-saàsiktam asyä vapur

jätas tatra navéna-yauvana-kalä-lélälatä-maëòapaù |

taträyaà spåhaëéya-çétala-taru-cchäyä-prasuptotthitaù

saàmugdho madhu-bändhavaù sa bhagavän adyäpi nidrälasaù ||480||

 

bhikñoù | (Srk 359)

 

2. kiïcid upärüòha-yauvanä |

 

yat pratyaìgaà sphuöam anusaranty ürmayo vibhramäëäà

kñobhaà dhatte yad api vipulaù snigdha-lävaëya-paìkaù |

unmagnaà yat sphurati ca manäk kumbhayor yugmam etat

tan manye’syä smara-gaja-yuvä gähate håt-taòägam ||481||

 

vidhükasya | (Srk 365)

 

bhruvoù käcil lélä pariëatir apürvä nayanayoù

stanäbhogo vyaktas taruëima-samärambha-samaye |

idäném etasyäù kuvalaya-dåçaù pratyaham ayaà

nitambasyäbhogo nayati maëikäïcém adhikatäm ||482||

 

räjokasya | (Srk 334, Spd 3274, Smv 51.7)

 

darottänaà cakñuù kalita-viraläpäìga-calanaà

bhaviñyad-vistära-stana-mukula-garbhälasam uraù |

nitambe saìkräntäù katipaya-kalä gaurava-juño

vapur muïcad bälyaà kim api kamanéyaà måga-dåçaù ||483||

 

kasyacit | (Srk 351, Smv 51.10)

 

padbhyäà muktäs tarala-gatayaù saàçritä locanäbhyäà

çroëé-bimbaà tyajati tanutäà sevate madhya-bhägaù |

dhatte vakñaù kuca-sacivatäm advitéyaà ca vaktraà

tad-gäträëäà guëa-vinimayaù kalpito yauvanena ||484||

 

räjaçekharasya | (Srk 355, Spd 3282, Smv 52.4)

 

gate bälye cetaù kusuma-dhanuñä säyaka-hataà

bhayäd vékñyaiväsyäù stana-yugam abhün nirjigamiñu |

sakampä bhrüvallé calati nayanaà karëa-kuharaà

kåçaà madhyaà bhugnä balir alasitaù çroëi-phalakaù ||485||

3. yuvatiù

 

tarantéväìgäni sphurad-amala-lävaëya-jaladhau

prathmnaù prägalbhyaà stana-jaghanam unmudrayati ca |

dåçor lélärambhäù sphuöam apavadante saralatäm

aho säraìgäkñyäs taruëimani gäòhaù paricayaù ||486||

 

räjaçekharasya | (Srk 375)

 

atantré väg-véëä stana-yugalam agréva-kalasä-

vanabjaà dåì nélotpala-dalam apatroru-kadalé |

akäëòä dor-vallé vadanam akalaìkaù çaçadharas

tad-asyäs täruëyaà bhuvana-viparétaà ghaöayati ||487||

 

vägvéëasya |

 

na jaìghe gauräìgyäù sarasa-kadalé-stambha-yugalaà

na madhyo’yaà vedé na kuca-yugalaà käïcana-ghaöau |

na käïcé kià cäyaà sphurati paritas toraëa-guëaù

smarasyaitan manye sakalam abhiñekopakaraëam ||488||

 

kasyacit |

 

tad etat sarvasvaà bhuvana-jayinaù puñpa-dhanuño

manuñyäëäm ekaà tad idam asamaà jévita-phalam |

idaà tat-saukhyänäà kula-bhavanm ädyaà tribhuvane

yad etat täruëyopahita-mahimäno måga-dåçaù ||489||

 

kasyacit |

 

madhyaà baddha-vali-trayaà vijayate niùsandhi-bandhonnamad-

vistäri-stana-bhära-mantharam uro mugdhä kapola-çriyaù |

kià cämugdha-vinidra-néraja-dåças täruëya-puëyätither

asyäù kuìkuma-paìka-lepa-laòaha-cchäyaà vapur vartate ||490||

 

kasyacit | (Srk 361, vajramuñöeù)

4. näyikädbhutam

 

madhye hema-lataà kapittha-yugalaà prädurbabhüva krama-

präptau täla-phala-dvayaà tad abhavan niùsandhi bhäva-sthitam |

paçcäd baddha-samunnati-vyatikaraà sauvarëa-kumbha-dvayä-

käreëa sphuöam eva tat-pariëataà kvedaà vadämodbhutam ||491||

 

vetokasya | (Srk 387)

 

dåñöä käïcana-yañöir adya nagaropänte bhramanté mayä

tasyäm adbhutam eka-padmam aniçaà protphullam älokitam |

tatrobhau madhupau tathopari tayor ekoñöamé-candramäs

tasyägre paripuïjitena tamasä naktaà divaà sthéyate ||492||

 

tasyaiva (Srk 388)

 

dåñöäù çaivala-maïjaré-paricitäù sindhoç ciraà vécayo

ratnäny apy avalokitäni bahuço yuktäni muktä-phalaiù |

yat tu projjhita-läïchane hima-rucäv unnidram indévaraà

saàsaktaà ca mitho rathäìga-mithunaà tat kutra dåñöaà punaù ||493||

 

rathäìgasya | (Srk 452, vikramädityasya)

 

lävaëya-sindhur aparaiva hi keyam atra

yatrotpaläni çaçinä sha samplavante |

unmajjati dvirada-kumbha-taöé ca yatra

yaträpare kadala-käëòa-måëäla-daëòäù ||494||

 

vikramädityasya | (Sk 4.102, Smv 49.17, Srk 426)

 

kià kopy eña mano-bhramaù kim athavä jäto dåçäà mädåçäà

doñas taimirikaù kim eña sumahänutpätanämä vidhiù |

yan néläïjana-saànibhotpala-dala-dvandvollasat-païcama-

vyähäré divase ca vardhita-rucir gehe çaçé pärvaëaù ||495||

 

kasyacit |

5. mugdhä

 

väraà väram anekadhä sakhi mayä cüta-drumäëäà vane

péta-karëa-daré-praëäla-valitaù puàskokilänäà dhvaniù |

tasminn adya punaù çruti-praëayini pratyaìgam utkampitaà

täpaç cetasi netrayos taralatä kasmäd akasmän mama ||496||

 

bhojadevasya | (Srk 350)

 

vavir eva malaya-maruto jagur eva pikäù paräri ca paruc ca |

utkaëöhäbharataralaà sakhi mänasam aiñamaù kim idam ||497||

 

kälidäsasya |

 

sä patnyuù prathamäparädha-samaye sakhyopadeçaà vinä

no jänäti sa-vibhramäìga-valanä-vakrokti-saàsücanam |

svacchair accha-kapola-müla-galitaiù paryastanetrotpalä

bälä kevalam eva roditi luöhal-lolälakair açrubhiù ||498||

 

amaroù [Amaru 26]

 

dhruvam udadhi-taöéñu vallayas tä

yad udita-tantu-cayair bhavanti käïcyaù |

iha hariëa-dåçaù phalair yadéyair

vidadhati mauktika-nämbhiç ca härän ||499||

 

räjaçekharasya | (Smv 86.3)

 

yävad yävat kuvalaya-dåçä måjyate danta-räjis

tävat tävad dviguëam adhara-cchäyayä çoëa-çociù |

bhüyo bhüyaù priya-sahacaré-darçitädarça-bhittau

dåñövä dåñövä na viramayate päëim adyäpi mugdhä ||500||

 

devabodhasya |

6. madhyä

 

virama nätha vimuïca mamäïcalaà

çamaya dépam iyaà samayä sakhé |

iti navoòha-vadhü-vacasä yuvä

mudam agäd adhikäà suaratäd api ||501||

 

rudraöasya | (ST 1.35f, Spd 3675, Smv 77.4)

 

dåñöiù snihyati nirbharaà priyatame vaidagdhya-bhäjo giraù

päëiù kuntala-mälikä-viracane tyaktänya-kärya-grahaù |

vakñaù saàvriyate punaù punar idaà bhärälasaà gamyate

jätä subhru manoramä tava daçä kasmäd akasmäd iyam ||502||

 

kasyacit | (ST 1.39f)

 

yathä romäïco’yaà stana-bhuvi lasat-sveda-kaëiko

yathä dåñöis tiryak patati sahasä saìkucati ca |

tathä çaìke’muñyäù praëayini daräsvädita-rasaà

na madhyasthaà cetaù praguëa-ramaëéyaà na ca dåòham ||503||

 

kasyacit |

 

na vakti premärdraà na khalu parirambhaà racayati

sthitau tasyäà tasyäà kara-kamala-léläà na sahate |

smita-jyotsnä-käntaà mukham abhimukhaà naiva kurute

tathäpy antaù prétià vapuñi pulako’syäù kathayati ||504||

 

kälidäsasya |

 

yad anyonya-prema-pravaëa-yuvaté-manmatha-kathä-

samärambhe stambhébhavati pulakair aïcita-tanuù |

tathä manye dhanyaà parama-surata-brahma-nirataà

kuraìgäkñé dékñä-gurum akåta kaïcit sukåtinam ||505||

 

narasiàhasya | (Srk 374)

7. pragalbhä

 

gaëòe maëòanam ätmanaiva kurute vaidagdhya-garväd asau

muktvä hema-vibhüñaëäni tanute tälé-daleñu graham |

mandä kanduka-khelanäya bhajate çäréñu çikñä-rasaà

tanvyäç citram akäëòa eva laòahe bhäve nibaddho bharaù ||506||

 

kasyacit | (Smv 51.12)

 

doläyäà jaghana-sthalena calatä lolekñaëä lajjate

sajjaà maugdhya-visarjanäya sutanoù çåìgära-mitraà vapuù |

sparçaù kaëöaka-koöibhiù kuöilayä lélä-vane neñyate

dhatte dikñu nirékñaëaà smita-mukhé pärävatänäà rutaiù ||507||

 

bilhaëasya | (Vc 8.86, Spd 3278, Smv 51.14)

 

priyasya rüòha-praëayasya käcit

kiïcit samutsärya nitamba-bimbam |

bhruvas tribhägena taraìgitena

salélam ardhäsanam ädideça ||508||

 

pravara-senasya |

 

madhura-vacanaiù sa-bhrü-bhaìgaiù kåtäìguli-tarjanair

alasa-valitair aìga-nyäsair mahotsava-bandhubhiù |

asakåd asakåt sphära-sphärair apäìga-vilokitais

tribhuvana-jaye sä païceñoù karoti sahäyatäm ||509||

 

rudraöasya | (ST 1.42d)

 

abhyasya smara-daàça-kauçalam upädhyäyér upäsyävayoù

kréòämnäya-rahasya-vastuni mitho’py äséj jigéñä sakhi |

utkampotpulakäìga-saàbhåta-ghana-svedäbilas tan-mayä

sadyo niñpratibhaù sa manmatha-kathä-vaitaëòikaù khaëòitaù ||510||

 

yogokasya |

8. navoòhä

 

prathayati mayi vyäjenäìgaà hriyä ca nigühate

kñipati viçada-snigdhaà cakñuù kñaëäc ca niyacchati |

mama ca sahate dåñöä dåñöià punaç ca saméhate

vahati hådaye kämaà bälä na cojjhati vämatäm ||511||

 

candra-sväminaù |

 

paöä-lagne patyau namayati mukhaà jäta-vinayä

haöhäçleñaà väïchaty apaharati gäträëi nibhåtam |

na çaknoty äkhyätuà smita-mukha-sakhé-datta-nayanä

hriyä tämyaty antaù prathama-parihäse nava-vadhüù ||512||

 

amarukasya | (Amaru 38, Sv 2056, Spd 3673; Skm 1128; Vishnudas to UN 5.19)

 

niryantraëaà vihara mä cirasya praséda

kià vepase pavana-vellita-vallaréva |

kñéroda-caïcala-dåg-aïcala-päta-mätraiù

kréte jane ka iva saàbhrama-saànirodhaù ||513||

 

govardhanasya |

 

avacanaà vacanaà priya-saànidhä-

vanavalokanam eva vilokanam |

avayavävaraëaà ca yad aïcala-

vyatikareëa tad-aìga-samarpaëam ||514||

 

kälidäsasya | (Srk 502, Smv 88.18)

 

kñipati dayite dåñöià vakräm apäìga-taraìgiëéà

hasitam anabhivyaktaà madhye dadhäti kapolayoù |

mådu mada-kalaà kiïcid väkyaà kathaïcana muïcaté

harati hådayaà prauòheveyaà naväpi nitambiné ||515||

 

umäpati-dharasya |

9. visrabdha-navoòhä

 

dåñöä dåñöim adho dadäti kurute näläpam äbhäñitä

çayyäyäà parivåtya tiñöhati baläd äliìgitä vepate |

niryäntéñu sakhéñu väsa-bhavanän nirgantum evehate

jätä vämatayaiva me’dya sutaräà prétyai navoòhä priyä ||516||

 

çré-harña-devasya | (Nn 3.4, Sv 2072, Srk 469, Spd 3672, Smv 77.2)

 

api bhujalatotkñepäd asyäù kåtaà parirambhaëaà

priya-sahacarékréòäläpe çrutä api süktayaù |

nava-pariëaya-vréòävatyä mukhonnatiyatnato’py

alasavalitä tiryagdåñöiù karoti mahotsavam ||517||

 

kälidäsa-nandinaù |

 

harati ruciraà gäòäçleñe yad-aìgakam aìganä

sthagayati tathä yat-päëibhyäà mukhaà paricumbane |

yad api bahuçaù påñöä kiïcid bravéty aparisphuöaà

ramayatitaräà tenaiväsau manobhinavä vadhüù ||518||

 

kasyacit | (Sv 2061)

 

pragalbha-stré-çikñä-niyamita-bhaya-vréòa-mudita-

smarotkampa-svedaà vahati ghanam äliìgati muhuù |

muhuù svädu svairaà vadati nibhåtaà paçyati muhuç

ciräd evaà dhanyä nacira-pariëétä ramayati ||519||

 

priyäkarasya |

 

dantägra-grahaëaà karoti çanakair naivädhare khaëòanaà

kaëöhe çliñyati nirbhara-graha-vidhià kartuà punaù çaìkate |

tiñöhaty eva ratäntareñv abhimukhaà naiväbhiyuìkte svayaà

niñprägalbhyatayaiva vallabhataro yünäà navoòhä-janaù ||520||

 

bhramara-devasya | (Sv 2111)

10. garbhiëé

 

ävirbhüta-vipäëòura-cchavi mukhaà kñämä kapola-sthalé

savyäpära-pariçlathe ca nayane’nutsäha-mugdhaà vapuù |

çyämébhüta-mukhaà payodhara-yugaà madhyaù svabhävocchrito

jätänyaiva manoharäkåtir aho garbhodaye subhruvaù ||521||

 

kälidäsa-nandinaù |

 

häridram ambaram upänta-nibaddha-cakram

ekaà kula-sthiti-vaçäd dadhaté priyäsau |

tat-käla-maìgala-samäcaraëa-prayatna-

vyäsiddha-kelir api maìgam ätanoti ||522||

 

tasyaiva |

 

måd-äsaktä hådyaà sthagayati mukhaà cumbati mayi

stanau päëòu-çyämau mama kara-taläd äkñipati ca |

kåte garbhäläpe viçada-hasitaà rakñati ruñä

priyä sarväkäraà viçati hådayaà vallabhatayä ||523||

 

karëäöa-devasya |

 

alasa-madhurä snigdhä dåñöir ghanatvam upägatä

kisalaya-rucir nistämbüla-svabhäva-dharodharaù |

trivali-valayä lekhonneyä ghaöanta ivaikataù

prakåti-subhagä garbheëäsau kim apy upapäditä ||524||

 

tasyaiva |

 

pariëata-çarakäëòä päëòurä gaëòa-bhittiù

kuca-kalasa-mukha-çréù kälimänaà dadhäti |

vyapanata-kåçabhävaà pénatäm eti madhyaà

vapur atiçaya-gauraà garbham äviñkaroti ||525||

 

paçupati-dharasya |

 

11. kula-stré

 

kurvéthäù çvaçurasya bhaktim adhikäà çvaçrväç ca pädänatià

snehaà bhåtya-jane pratéccha rabhasäd dvärä-gatän bändhavän |

bhartäraà sukha-duùkhayor avikåta-premänubandhodayä

gehe vä vipine’pi vä sahacaré-våttena nityaà bhaja ||526||

 

kälidäsa-nandinaù |

 

na nayati bahumänasyäspadaà snigdha-bandhün

na ca guëini samåddhe’py ädaraà yäti täte |

na bhajati dhåtim antar-nandane’py antarätmä

bhavati hi pati-niñöhaà prema sädhvé-janasya ||527||

 

umäpati-dharasya |

 

abhyutthänam upägate gåhapatau tad-bhäñaëe namratä

tat-pädärpita-dåñöir äsana-vidhis tasyopacaryä svayam |

supte tatra çayéta tat prathamato  jahyäc ca çayyäm iti

präcyaiù putir niveditäù kula-vadhü-siddhänta-dharmä amé ||528||

 

räjaçekharasya | (Br 4.43)

 

çiro yad avaguëöhitaà sahaja-rüòha-lajjänataà

gataà ca parimantharaà caraëa-koöi-lagne dåçau |

vacaù parimitaà ca yan madhura-manda-mandäkñaraà

nijaà tad iyam aìganä vadati nünam uccaiù kulam ||529||

 

kñeméçvarasya |

 

çuçrüñasva gurün kuru priya-sakhi-våttià sapatné-jane

bhartur viprakåtäpi roñaëatayä mä sma pratépaà gamaù |

bhüyiñöhaà bhava dakñiëä parijane bhogeñv anutsekiné

yänty evaà gåhiëé-padaà yuvatayo vämäù kulasyädhayaù ||530||

 

kälidäsasya | (Çak. 4.18, Smv 118.1)

 

12. asaté

 

sika-tila-taläù sändra-cchäyäs taöänta-vilambinaù

çiçira-marutäà lélä-väsäù kvaëaj-jala-raìkavaù |

avinayavaté-nirviccheda-smara-vyaya-däyinaù

kathaya murale kenämé te kåtä niculadrumäù ||531||

 

vidyäyäù | (Srk 809)

 

patyuù kelibhir asthiñu cchid-uratä marma-kñatir narmaëä

çåìgäreëa guru-vyathä samudayaty-uccäöanaà cäöubhiù |

dhyäyantyäù satatotsukena manasä nérandhra-vänériëér

äkaumäram upäsyamäna-muralä-sémä-bhuvaù subhruvaù ||532||

 

umäpati-dharasya |

 

yaù kaumära-haraù sa eva hi varas tä eva caitra-kñapäs

te conmélita-mälaté-surabhayaù prauòhäù kadambäniläù

sä caiväsmi tathäpi tatra surata-vyäpära-lélä-vidhau

revä-rodhasi vetasé-taru-tale cetaù samutkaëàhate ||533||

 

kasyacit | (Srk 815; Spd 3768; Smv 87.9; SD 1.2, Pv 382, CC 2.1.58, 2.13.121, 3.1.78.)

 

däväléòha-kalevare viöapini präptodgamänaìkurän

agre pallavitair manobhir aciräc cetobhuvä nartitäù |

sänandäçru vilokayanti kalita-svedaà spåçanty ädaräd

utkampäìguli darçayanti madana-kréòämaha-smäriëaù ||534||

 

jalacandrasya |

 

tasyäù samprati väsara-krama-namat-toye tamälä-taöe

säkütaà nipatanti vetasa-latä-kuïjodare dåñöayaù |

sotkampa-skhalitäàçuka-stana-taöaà solläsa-käïcé-guëa-

granthi-nyasta-caläìgulé-kisalayaà svedärdra-hastämbujam ||535||

 

caëòäla-candrasya |

 

13. kulaöopadeçaù

 

vayaà bälye bäläàs taruëimani yünaù pariëatäv

apécchämo våddhäàs tad iha kula-rakñä samucitä |

tvayärabdhaà janma kñapayitum anenaika-patinä

na no gotre putri kvacid api saté-läïchanam abhüt ||536||

 

vidyäyäù | (Sk 3.163, Spd 3761)

 

unmélad-yauvanäsi priya-sakhi viñamäù çreëayo nägaräëäà

tasmät ko’pi tvayädya prabhåti na sahasä saàmukhaà vékñaëéyaù |

yävac-candrärkam ekaù patir atiçayita-çraddhayä sevitavyaù

kartavyä rüpa-rakñä vacasi na hådayaà deyam asmad-vidhänäm ||537||

 

çaraëasya |

 

ärädhyaù patir eva tasya ca pada-dvandvänuvåttir vrataà

kenaitäù sakhi çikñitäsi vipatha-prasthäna-durväsanäù |

kià rüpeëa na yatra majjati mano yünäà kim äcäryakair

güòhänaìga-rahasya-yuktiñu phalaà yeñäà na dérghaà yaçaù ||538||

 

tasyaiva |

 

asmäkaà vratam etad eva yad ayaà kuïjodare jägaraù

çuçrüñä madanasya vaktra-madhubhiù santarpaëéyo’tithiù |

nistriàçäù çataçaù patantu çirasaç chedo’thavä jäyatäm

ätméyaà kula-vartma putri na manäg ullaìghanéyaà tvayä ||539||

 

vaidya-gadädharasya |

 

kulotkarñät snehät kamitur athavä pätaka-bhayät

sakhi çraddhä te syäd yadi vinayam älambitum api |

kim ebhir dätavyaà parikalayaà çiprä-taöa-ruhäà

karaïjänäà kuïjair avinayavaté-narma-nipuëaiù ||540||

 

òimbokasya |

14. guptäsaté

 

dåñöià he prativeçini kñaëam ihäpy asmad-gåhe däsyasi

präyeëäsya çiçoù pitä na virasäù kaupérapaù päsyati |

ekäkiny api yämi satvaram itaù srotas tamäläkulaà

nérandhräs tanum älikhantu jaraöha-cchedänala-granthayaù ||541||

 

vidyäyäù | (Dr 2.21a, Spd 3769, Smv 87.7, Srk 807)

 

upänta-pronmélad-viöapi-jaöiläà kautukavaté

kadäcid gantäsi priya-sakhi na çiprätaöa-bhuvam |

yad asyäà muktä-srag-vihita-sita-bhogi-bhramatayä

vayo-rüòhaù keké likhati nakhareëa stana-taöam ||542||

 

madhoù |

 

ñañöhyäà gantum araëyam asmi cakitä yaträrcayanté drumän

dåñövaiväpatitä bhujaìgama-bhito vyastäpayänté tataù |

viçliñyad-vasanä vikérëa-kavaré jäta-kñatä kaëöakaiù

käsméti svam ahaà na veda sakhi tad vande vrataà tädåçam ||543||

 

govinda-sväminaù |

 

anyäsäà na kim asti veçmani vadhüù kaivaà niçi prävåñi

praiti pränta-taòägam amba gåhiëi svasthäsi me’vasthayä |

bhagno’yaà valayo ghaöo vighaöitaù kñaëëä tanuù kaëöakair

äkräntaù sa tathä bhujaìga-hatakaù kañöaà na yad dañöavän ||544||

 

pätukasya |

 

amba çvaçru yadi tvayä hata-çukaù saàvardhanéyas tadä

lauhaà païjaram asya durëayavato gäòhäntaraà käraya |

adyaivaà vadaré-nikuïja-kuhare saàlénam anviñyaté

dañöä yan na bhujaìgamena tad-atiçreyaù kim ebhiù kñataiù ||545||

 

kasyacit | (Srk 818)

 

15. vidagdhäsaté

 

grämänte vasatir mamätivijane düra-praväsé patir

gehe dehavaté jareva jaraté çvaçrür dvitéyä param |

etat päntha våthä viòambayati mäà bälyätiriktaà vayaù

sükñmaà vékñitum akñameha janatä väsonyataç cintyatäm ||546||

 

balabhadrasya |

 

ekäkiné para-vaçä taruëé tathäham

asmin gåhe gåha-patiç ca gato vidüram |

kià yäcase tad iha väsam iyaà varäké

çvaçrür mamändha-vadhirä nanu müòha-päntha ||547||

 

rudrasya | (Kävyälaìkära 7.41)

 

ambä çete’tra våddhä pariëata-vayasäm agraëér atra täto

niùçeñägära-karma-çrama-çithila-tanur garbha-däsé tathätra |

asmin päpäham ekä katipaya-divasa-proñita-präëa-näthä

pänthäyetthaà yuvatyä kathitam abhimataà vyähåti-vyäja-pürvam ||548||

 

bhaööasya | (Srk 812, Smv 87.12)

 

puraù pallé çünyä tad anu ca vidüre’sti nagaraà

paraà päre gaìgaà carama-giri-gämé ca mihiraù |

ito yäntaà pränte mama ramaëam älokayasi cet

tatas te kalyäëaà pathika sa hi tatra praharikaù ||549||

 

nélokasya |

 

päntha svaira-gatià vihäya jhaöiti prasthänam ärabhyatäm

atyantaà kari-çükarähit-gavayir bhémaà puraù känanam |

caëòäàçor api raçmayaù pratidiçaà mlänäs tvam eko yuvä

sthänaà nästi gåhe mamäpi bhavato bäläham ekäkiné ||550||

 

kasyacit | (Srk 810)

 

16. lakñitäsaté

 

daçana-padam atisphuöaà vibhäti

sphurati tanuù çrama-väri-siktam äsyam |

avitatham abhidhatsa kämini tväà

kuöila-gatir na dañöavän bhujaìgaù ||551||

 

kasyacit |

 

nyastaà na stana-maëòale nakha-padaà kaëöhän na viçleñitä

muktä hära-latä kapola-phalake luptä na paträvalé |

mugdhe yadyapi tena te na daçanair bhinno’dya bimbädharas

tad vailakñya-vijåmbhitair iha tathäpy unnéyate durëayaù ||552||

 

çrémal-lakñmaëa-senasya |

 

nirdhautäïjana-lakñma-netram aruëocchünä kapola-sthalé

kräntevädhara-pälir asphuöa-milal-lekhä taöé pärçvayoù |

nidrä-ghürëita-niñprayatna-çithiläny aìgäni te tad  vayaà

no vidmaù sakhi saàmukhaù sa bhagavän kasyädya puñpäyudhaù ||553||

 

umäpati-dharasya |

 

mélac-cakñur-anukñaëaà pulakiné dhatse yad antar-mudaà

sävajïaà yadupänta-saìkucitayä dåñöyä patià paçyasi |

yad-vakräsv api veña-bhäñita-kaläsv abhyäsam älambase

tan manye sakhi nägarasya viñayaà kasyäpi yätäsi kim ||554||

 

tasyaiva |

 

pariëata-sakhé-väì-nirvedän nivåtta-gåha-grahe

sudati madanädvaitäbhyäsän nikuïja-niväsini |

kana-khala-çilotkhelad-gaìgä-skhalad-guru-kékasaù

kathaya katamo vänaprasthäçrame’dya tavätithiù ||555||

 

pädükasya |

 

17. veçyä

 

érñyä kula-stréñu na näyakasya

niùçaìka-kelir na paräìganäsu |

veçyäsu caitad dvitayaà prarüòhaà

sarvasvam etäs tad aho smarasya ||556||

 

rudraöasya | (ST 1.69)

 

kupyat pinäki-neträgni-jvälä-bhasmékåtaù purä |

ujjévati punaù kämo manye veçyävalokitaiù ||557||

 

tasyaiva | (ST 1.70)

 

 

sa-çrékolaka-pallavena timiras tämbüla-räga-cchaviù

svacchäyä-daçana-vraëair nakha-padaiç citrä ca paträvalé |

loläpäìga-vilokita-stavakitä karëotpala-çrér iti

vyaktoddépita-bhüñaëaù smaram api kñubhnanti vära-striyaù ||558||

 

jalacandrasya |

 

çroëé-bhära-bharälasä dara-galan-mälyopavåtti-cchaläl

lolotkñipta-bhujopadarçita-kuconmélan nakhäìkävaliù |

lolendévara-däma-dérgha-tarayä dåñöyä dhayanté mano

därändolana-lola-kaìkaëa-jhaëat-kärottaraà sarpati ||559||

 

kåñëa-miçrasya |  (Pc 2.34)

 

samudra-vécéva cala-svabhävä

sandhyäbhra-lekheva muhürta-rägä |

veçyä kåtärthä puruñaà håtasvaà

niñ niñéòitälaktakavaj jahäti ||560||

 

çüdrakasya | (måcchakaöikä 4.15)

 

18. däkñiëätya-stré

 

ämülato valita-kuntala-cäru-cüòa-

cürëälaka-prakara-läïchita-bhäla-bhägaù |

kakñä-niveça-niviòékåta-névir eña

veñaç ciraà jayati kuntala-käminénäm ||561||

 

räjaçekharasya |

 

netrayäträçara-kñepais tryambakasyäpi täòané |

bhrü-latä dräviòa-stréëäà dvitéyaà käma-kärmukam ||562||

 

tasyaiva | (Br. 10.68)

 

mukhäni cärüëi ghanäù payodharä

nitamba-påthvyo jaghanottama-çriyaù |

tanüni madhyäni ca yasya sobhyagät

kathaà nåpäëäà draviòéjano hådaù ||563||

 

päëineù |

 

väco mädhurya-varñiëyo näbhayaù çithiläàçukäù |

dåñöayaç ca calad-bhrükä maëòanäny andhra-yoñitäm ||564||

 

bhartåmeëöhasya |

 

draviòénäà dhruvaà lélä-recita-bhrü-late mukhe |

äsajya räjya-bhävaà svaà sukhaà svapiti manmathaù ||565||

 

kasyacit | (Sk 2.200)

19. päçcätya-stré

 

prapaïcita-kalä-tantre païcälé-keli-karmaëi |

sarvästra-mokñaà labhate samaà kusuma-kärmukaù ||566||

 

räjaçekharasya | (Br 10.87)

 

khelaà saàcarituà taraìga-tarala-bhrü-lekham älokituà

ramyaà sthätum anädarärpita-mano-mudraà ca sambhäñitum |

santyajyojjayiné-janér vivadituà hådyaà ca laìkä-pate

pratyaìgärpaëa-sundaraà ca na jano jänäti rantuà puraù ||567||

 

tasyaiva | (Br 10.81, Smv 107.25)

 

cakérya eva caturäç candrikäpäna-karmaëi |

ävantya eva nipuëäù striyaù surata-karmaëi ||568||

 

tasyaiva | (Sbr 10.82, Sd under 10.68)

 

täòaìka-valgana-taraìgita-gaëòa-lekha-

mänäbhilambi-dara-dolita-tära-häram |

äçroëi gulpha-parimaëòalitottaréyaà

veçaà namasyata mahodaya-sundaréëäm ||569||

 

kasyacit |

 

bähu-dvandve valaya-racanä rakta-kauçeya-sütraiù

sindüränta-stavaka-çavalä sämi sémanta-lakñméù |

dürvä-çyämaà tilakam alike granthilaù keça-päçaù

prétià käçé-nagara-sudåçäm eva veñas tanoti ||570||

 

kasyacit |

 

20. udécya-präcye

 

käntià kuìkuma-keçarän madhuratäà dräkñä-rasasyäsaväd

vaidarbhé-paripäka-püta-vacasaù kävyät kaver märdavam |

pärçväd eva jarätureëa vidhinä taà taà gåhétvä guëaà

såñöä hanta haranti kasya na manaù kaçméra-vämabhruvaù ||571||

 

umäpati-dharasya |

 

hüëénäà hariëäìka-päëòu-madhura-çré-bhäji gaëòa-sthale

çobhäà käm api bibhrati praëihitäù kaçméra-vicchittayaù |

apy äsäà stana-maëòale pariëaman mälüragaure çriyaà

saàdhatte nava-sändhya-raçmi-ruciraà mäïjiñöha-paööäàçukam ||572||

 

tasyaiva |

 

uttarä-patha-käntänäà kià brümo rämaëéyakam |

yäsäà tuñära-sambhede na mläyati mukhämbujam ||573||

 

amåta-dattasya |

 

aträrdra-candana-kucärpita-sütra-hära-

sémanta-cumbi-sicaya-sphuöa-bähu-mülaù |

dürvä-prakäëòa-ruciräsu gurüpabhogo

gauòäìganäsu ciram eña cakästi veñaù ||574||

 

räjaçekharasya |

 

väsaù sükñmaà vapuñi bhujayoù käïcané cäìgada-çrér

mälä-garbhaù surabhi-masåëair gandha-tailaiù çikhaëòaù |

karëottaàse nava-çaçi-kalä nirmalaà täla-patraà

veçaù keñäà na harati mano baìga-väräìganänäm ||575||

 

kasyacit |

21. grämyä

 

tathäpy akåtakottälahäsa-pallavitädharam |

mukhaà gräma-viläsinyaù sakalaà räjyam arhati ||576||

 

bhartåmeëöhasya |

 

bhäle kajjala-bindur indu-kiraëa-spardhé måëäläìkuro

dor-valléñu çaläöu-phenila-phalottaàsaç ca karëätithiù |

dhammillas tila-pallaväbhiñavaëa-snigdhaù svabhäväd ayaà

pänthän mantharayaty anägara-vadhü-vargasya veça-grahaù ||577||

 

candra-candrasya |

 

na tathä nägara-stréëäà viläsä ramayanti naù |

yathä svabhäva-mugdhäni våttäni grämya-yoñitäm ||578||

 

kasyacit |

 

maïce romäïcitäìgé rati-mådita-tanoù karkaöé-väöikäyäà

käntasyäìge pramodäd ubhaya-bhuja-pariñvakta-kaëöhe nilénä |

pädena preìkhayanté mukharayati muhuù pämaré pheraväëäà

räträv utträsa-hetor våti-çikhara-latä-lambinéà kambu-mäläm ||579||

 

vidyäyäù |

 

hala-kñata-kara-sparça-trapayeväsitänanam |

bibharti subhagäbhogaà grämya-stré stana-maëòalam ||580||

 

äcärya-gopékasya |

 

 

22. stré-mätram

 

yäsäà saty api sad-guëänusaraëe doñänubandhaù sadä

yäù präëän varam arpayanti na punaù sampürëa-dåñöià priye |

atyantäbhimate’pi vastuni vidhir yäsäà niñedhätmakas

täs trailokya-vilakñaëa-prakåtayo vämäù prasédantu vaù ||581||

 

bibhokasya | (sä.da. 3.116, su.ra.ko. 384, Spd. 3079)

 

dåçä dagdhaà manasijaà jévayanti dåçaiva yäù |

virüpäkñasya jayinés täù stuve väma-locanäù ||582||

 

räjaçekharasya | (Srk 395, Vsb 1.2, Sv. 1309, Spd 3078, Smv 37.2)

 

so’naìgaù kusumäni païca viçikhäù puñpäëi bäëäsanaà

svacchanda-cchidurä madhuvratamayé paìktir guëaù kärmuke |

etat-sädhana utsaheta sa jagaj jetuà kathaà manmathas

tasyämogham amür bhavanti nahi ced astraà kuraìgé-dåçaù ||583||

 

amara-siàhasya | (Srk 403)

 

yan-nämäpi sukhäkaroti kalayaty urvém api dyäm iva

präptir yasya yad-aìga-saìga-vidhinä kià yan na nihnüyate |

antaù kià ca sudhä-sapatnam aniçaà jägarti yad-rägiëäà

visrambhäspadam adbhutaà kim api tat-känteti tattväntaram ||584||

 

kasyacit | (Srk 435)

 

vyarthaà vilokya kusumeñum asuvyaye’pi

gauré-patékñaëa-çikhi-jvalito manobhüù |

roñäd vaçékaraëam astram upädade yat

sä subhruväà vijayate jagati pratiñöhä ||585||

 

manovinodasya | (Srk 441)

23. khaëòitä

 

tava kitava kim äbhir vägbhir abhyarëa-cüta-

kñiti-ruhi kala-kaëöhäläpam äkarëayanté |

rajanim aham alajjäjägaraà päàçulänäm

uñasi vighasa na tväà päëinäpi spåçämi ||586||

 

dharmayogeçvarasya |

 

särdhaà manoratha-çatais tava dhürta käntä

saiva sthitä manasi kåtrima-bhäva-ramyä |

asmäkam asti na hi kaçcid ihävakäças

tasmät kåtaà caraëa-päta-viòambanäbhiù ||587||

 

rudraöasya |  (ST 1.41d; Spd 3563; Smv 57.16; Skm 587; Pv. 218)

 

pädänte patitaù priyaù patatu na pravyakta-bäñpodgamaù

saàjätaù sa na jäyatäà tvam adhunä tad-vaktram aträgatä |

ekähaà taöiné-taöänta-viöapägäre yadä jägaraà

näsét käpi sakhé tadä ghanataù stomävåtäyäà niçi ||588||

 

äcärya-gopékasya |

 

kià te bäñpas tirayati dåço kià sakampo’dharas te

gaëòäbhogaù kathaya kim u te kopa-kelé-kañäyaù |

niryaryäde mama hi rajané jägara-kleça-räçer

ekaù säkñé sa khalu muralä-téra-vänéra-kuïjaù ||589||

 

väsudevasya |

 

tataç cäbhijïäya sphurad-aruëa-gaëòa-sthala-rucä

manasvinyä rüòha-praëaya-kalahäviñöha-manasä |

aho citraà citraà sphuöam iti lapantyäçru-kaluñaà

ruñä brahmästraà me çirasi nihito väma-caraëaù ||590||

 

amarukasya | (Dr 4.17, Sv 1324)

24. anya-rati-cihna-duùkhitä

 

haàho känta raho-gatena bhavatä yat-pürvam äveditaà

nirbhinnä tanur ävayor iti mayä taj-jïätam adya sphuöam |

käminyä smara-vedanäkula-hådä yaù keli-käle kåtaù

so’tyarthaà katham anyathä tudati mäm eña tvad-oñöha-vraëaù ||591||

 

kasyacit | (Srk 624)

 

ayaà dhürto mäyävinayamadhuräd asya vacasaù

sakhi pratyeñi tvaà prakåti-sarale paçyasi na kim |

kapole yal-läkñä-bahala-rasa-räga-praëayiném

imäà dhatte mudräm anaticira-våttänta-piçunäm ||592||

 

solhokasya | (Srk 685)

 

kim etäù svacchandaà vitatha-çapathoktér vitanuñe

bhajethäs täm eva priya-sahacaréà citta-madhuräm |

yayä yäcïä-namre tava çirasi saubhägya-garima-

praçastir nyasteyaà caraëa-nakha-läkñä-rasa-mayé ||593||

 

vämadevasya |

 

läkñä-lakñma-laläöa-paööam abhitaù keyüra-mudrä gale

vaktre kajjala-kälimä nayanayors tämbüla-rägo ghanaù |

dåñöä kopa-vidhäyi maëòanam idaà prätaç ciraà preyaso

lélä-tämarasodare mågadåçaù çväsäù samäptià gatäù ||594||

 

amaroù (Amaru 53 (88); Spd 3740, Sbh 2215; Smv 82.17; Pv. 222; Daçarüpaka 2.6)

 

nidrä-ccheda-kañäyite tava dåçau dåñöir mamälohiné

vakño muñöibhir ähataà tava hådi sphürjanti me vedanäù |

äçcaryaà nava-kunda-kuòmala-çikhä tékñëair amébhir nakhaiù

pratyaìgaà tava jarjarä tanur ahaà jätä punaù khaëòitä ||595||

 

umäpatidharasya |

25. lakñita-virahiëé

 

kucau dhattaù kampaà nipatati kapolaù karatale

nikämaà niùçväsaù sakalam alakaà täëòavayati |

dåçaù sämarthyäni sthagayati muhur bäñpa-salilaà

prapaïco’yaà kiïcit tava sakhi hådi-sthaà kathayati ||596||

 

amara-siàhasya | (Srk 750)

 

ähäre viratiù samasta-viñaya-gräme nivåttiù parä

näsägre nayanaà yad etad aparaà yac caikatänaà manaù |

maunaà cedam idaà ca çünyam akhilaà yad viçvam äbhäti te

tad brüyäù sakhi yoginé kim asi bhoù kià viyoginy api ||597||

 

räjaçekharasya | (Pv 238, Srk 703 Rajasekhara, UN 13.75)

 

yat-täléydala-päka-päëòu-vadanaà yan-netrayor durdinaà

gaëòaù päëi-niñevaëäc ca yad ayaà saìkränta-païcäìguliù |

gauré krudhyatu vartate yadi na te tat ko’pi citte yuvä

dhik dhik tväà sahapäàçu-khelana-sakhé-varge’pi yan-nihnavaù ||598||

 

tasyaiva | (Vsb 2.14, Smv 39.2)

 

yat-sambhäñaëa-lälaseva kuruñe vaktrendum ardhonnataà

dhatse bähula-tärgaläà kuca-taöe niñkäntibhéty eva yat |

kià vä mantrayate jano’yam iti yat sarvatra çaìkäkulä

taj jäne hådi ko’pi tiñöhati yuvä prauòhaç ca güòhaç ca te ||599||

 

çilhaëasya |

 

yad daurbalyaà vapuñi mahaté sarvataç cäspåhä yan

näsälakñyaà yad api nayanaà maunam ekäntato yat |

ekädhénaà kathayati manas tävad eñä daçä te

kosäv ekaù kathaya sumukhi brahma vä vallabho vä ||600||

 

lakñmédharasya | (Srk 715)

26. virahiëé

 

çväsäs täëòavitälakäù karatale suptä kapola-sthalé

netre bäñpa-taraìgite pariëataù kaëöhe kalaù païcamaù |

aìgeñu prathama-prabuddha-phaliné lävaëya-saàvädiné

päëòimnä virahocitena gamitä käntiù kathäçeñatäm ||601||

 

çadhokasya | (Srk 729)

 

kasmän mläyasi mälatéva måditety äléjane påcchati

vyaktaà noditam ärtayäpi virahe çälénayä bälayä |

akñëor bäñpa-bharaà nigåhya katham apy älokitaù kevalaà

kiïcit-kuòmala-koöi-bhinna-çikharaç cüta-drumaù präìgaëe ||602||

 

bähvaöasya | (Srk 741)

 

sä candräd api manmathäd api jaladroëé-saméräd api

trastä manmatha-matta-sindhur akara-kréòä-vihära-sthalé |

kréòä kalpita-käla-kaëöha-kapaöa-svar-bhänu-cakñuù-çravaù-

çreëé sambhåta-duñpraveça-çivira-kréòän na niñkrämati ||603||

 

mahädevasya |

 

niùçeñä maëi-païjarävalir asau däty üha-çünyä kåtä

çyenä keli-vaneñu kokila-kulocchedäya saàcäritäù |

kià kurmaù punar atra rätrim akhiläà kalya-kvaëat-kokilä-

keléy-païcama-huìkåteù svayam iyaà yan måtyum äkäìkñati ||604||

 

çilhaëasya |

 

prayätes taà bhänau çrita-çakuni-néòeñu taruñu

sphurat-sandhyä-räge çaçini çanakair ullasati ca |

priya-pratyäkhyäna-dviguëa-virahotkaëöhita-dåçä

tadärabdhaà tanvyä maraëam api yatrotsava-padam ||605||

 

laòükasya | (Sv 1090, Spd 3404)

 

27. virahiëé-vacanam

 

jalärdräà cärdräà vä malayaja-rasair mä mama kåthä

våthä sadyaù padma-cchadana-çayanaà mäpi ca vidhäù |

atévärdreëäyaà priya-sakhé çikhé väòava-nibhaù

parétäpaà preyaç cira-viraha-janmä janayati ||606||

 

narasiàhasya |

 

våthä gäthä-çlokair alam alam alékäà mama rujaà

kadäcid dhürto’sau kavi-vacanam ity äkalayati |

idaà pärçve tasya prahiëu sakhi lagnäïjana-lava-

sravad-bäñpotpéòa-grathita-lipi täòaìka-yugalam ||607||

 

çilhaëasya | (Smv 41.6)

 

gacchämi kutra vidadhämi kim atra kasmiàs

tiñöhämi kaù khalu mamätra bhaved upäyaù |

kartavya-vastuni na me sakhi niçcayo’sti

tväà cetasä param ananya-gatiù smarämi ||608||

 

kälidäsa-nandinaù |

 

sakhi malayajaà muïca kñäraà kñate kim ivärpyate

kusumam açivaà kämasyaitat kiläyudham ucyate |

vyajana-pavano mä bhüc chväsän karoti mamädhikän

upacita-bale vyädhäv asmin mudhä bhavati çramaù ||609||

 

tasyaiva |

 

viramata viramata sakhyo

naliné-dala-täla-vånta-pavanena |

hådaya-gato’yaà vahnir dhagiti

kadäcij jvalaty eva ||610||

 

kasyacit | (Spd 3432)

 

28. virahiëé-ruditam

 

vallé pädapa-mociteva sutanuù pramläyati pratyahaà

niùçväsäkuöilälakaà karatalotsaìge mukhaà sédati |

näsägrätithayo muhürtam aruëocchünäntayor netrayor

viçrämyanti na sindu-vära-mukula-sthüläù payo-bindavaù ||611||

 

balabhadrasya |

 

ko’sau dhanyaù kathaya subhage kasya gaìgä-sarayvo-

stoyäsphäla-vyatikara-khaëat-käri kaìkälam äste |

yaà dhyäyantyäù sumukhi niyataà kajjala-ccheda-bhäïji

vyälumpanti stana-kalasayoù patram açrüëy ajasram ||612||

 

kasyacit | (Srk 735)

 

muktänaìgaù kusuma-viçikhän païca cürëékåtägrän

manye mugdhäà praharati haöhät patriëä väruëena |

väräà püraù katham itarathä sphära-netra-praëälé-

vakrodvähas trivali-vipine säraëé-sämyam eti ||613||

 

räjaçekharasya |

 

pakñmänte skhalitäù kapola-phalake lolaà luöhantaù kñaëaà

dhäräläs taralocchalat-tanu-kaëäù péna-stanäsphälanät |

kasmäd brühi tavädya kaëöha-vigalan-muktävalé-vibhramaà

bibhräëä nipatanti bäs bäñpa-payasäà prasyandino bindavaù ||614||

 

tasyaiva | (Srk 663)

 

kapolaà pakñmabhyaù kalayati kapolän stana-taöaà

stanän näbhià näbher ghanaja-ghanam etya pratimuhuù |

na jänémaù kià nu kva nu kåtam anena vyavasitaà

yad asyäù pratyaìgaà nayana-jala-bindur viharati ||615||

 

narasiàhasya | (Srk 683)

 

29. düté-vacanam

 

vaktrendor na haranti bäñpa-payasäà dhärä-manojïäà çriyaà

niùçväsä na kadarthayanti madhuräà bimbädharasya dyutim |

tanvyäs tvad-virahe vipakva-lavalé-lävaëya-saàvädiné

chäyä käpi kapolayor anudinaà tasyäù paraà çuñyati ||616||

 

dharmakérteù | (Srk 539)

 

lävaëyena pidhéyateìgatanimä saàdhäryate jévitaà

tvad-dhyänaiù satataà kuraìgaka-dåçaù kintv etad äste navam |

niùçväsaiù kuca-kumbha-péöha-luöhanaa-pratyudgamän mäàsalaiù

çyämébhüta-kapolam indur adhunä yat tan mukhaà spardhate ||617||

 

çåìgärasya | (Srk 535)

 

tvad-arthiné candana-bhasma-digdha-

laläöa-lekhäçru-jaläbhiñiktä |

måëäla-céraà dadhaté stanäbhyäà

smaropadiñöaà carati vrataà sä ||618||

 

kasyacit | (Sv 1393, Srk 545)

 

çrotraà tvad-guëa-jäla-püritam abhüd bäñpämbu-püre dåçau

kiàcäsyä mukham andhakäritam abhün niùçväsa-vätormibhiù |

caëòälas tava çoka-vahnir abhito dhanvé jighäàsuù smaras

tasyäù kaëöha-gatägatäni dadhati präëäù kuraìgopamäù ||619||

 

danokasya |

 

kaëöhe jévitamänane tava guëäù päëau kapola-stanau 

saàtäpas tvayi mänasaà nayanayor acchinna-dhäraà payaù |

sarvaà niñkaruëa tvadéya-virahe sälambanaà kià punas

tasyäù saàprati jévite bata sakhé-vargo nirälambanaù ||620||

 

jalacandrasya |

 

30. priya-sambodhanam

 

vilimpanty etasmin malaya-jarasärdreëa mahasä

diçaà cakraà candre sukåtamaya tasyä måga-dåçaù |

dåçor bäñpaù päëau vadanam asavaù kaëöha-kuhare

hådi tvaà hréù påñöhe vacasi ca guëä eva bhavataù ||621||

 

acala-siàhasya | (Srk 537, Skv 614, Smv 44.7)

 

mukhenduù prabhraçyan-nayana-jala-binduù karatale

måëälé-häro’pi jvara iva parétäpa-janakaù |

priyaìgu-çyämäìgyäù sukåtamaya vakre tvayi manä-

ganäkhyeyävastho rati-ramaëa-bäëa-vyatikaraù ||622||

 

tasyaiva |

 

candraà candana-kardamena likhitaà sä märñöi dañöädharä

vandyaà nindati yac ca manmatham asau bhaìktvägrahas täìguléù |

kämaù puñpa-çaraù kilet sumano-vargaà lunéte ca yat

tat käà sä subhaga tvayä varat-tanur bätülatäà lambhitä ||623||

 

räjaçekharasya | (Vsb 2.20, Srk 541, Smv 44.9)

 

unmélanti nakhair lunéhi vahati kñaumäïcalenävåëu

kréòä-känanam äviçanti valaya-kväëaiù samuträsaya |

itthaà pallava-dakñiëänila-kuhü-kaëöhéñu säìketika-

vyähäräù subhaga tvadéya-virahe rädhä-sakhénäà mithaù ||624||

 

amaroù | (Spd 3489 satkavicandrasya; Smv 44.13; SD 10.79; Pv 360 çambhoù)

 

dara-pariëata-dürvä-durbaläm aìga-lekhäà

glapayati na yad asyäù çväsa-janmä hutäçaù |

sa khalu subhaga manye locana-dvandva-värä-

mavirata-paöu-dhärä-vähinénäà prabhävaù ||625||

 

dhéyékasya |

31. puruñäbhidhänam

 

tasyäs täpam ahaà mukunda kathayämy eëédåças te kathaà

padminyäù sarasaà dalaà vinihitaà yasyäù satäpe hådi |

ädau çuñyati saìkucaty anu tataç cürëatvam äpadyate

paçcän murmuratäà dadhad dahati ca çväsävadhütaù çikhé ||626||

 

kasyacit | (Smv 44.25; Srk 553 kasyacit; utpalaräja; Pv 356 çäntikarasya)

 

nérasaà käñöham evedaà satyaà te hådayaà yadi |

tathäpi déyatäà tasyai gatä sä daçaméà daçäm ||627||

 

kubja-räjasya |

 

kuçalaà tasyä jévati kuçalaà påñöäsi jévatéty uktam |

punar api tad eva kathayasi måtäà nu kathayämi yä çvasiti ||628||

 

çittipasya | (Kuval. 167, Sk 1.97)

 

tanur lénä talpe priya-sahacaré hasta-kalanän

nija-sthäneìgäni çvasitam api tasyäù çrama-pade |

kva sä käntir yätä bata na çapathais täsv ayam api

pratémaù stré-hatyä tad api tava ceto naöayati ||629||

 

yuvaräja-diväkarasya |

 

dhik caëòäla kim älapämi madhupé-jhaìkära-jhaìjhä-marun-

mäkandäìkura-saànipäta-janitas tasyäù sa ko’pi jvaraù |

täù saàtäpa-rujaù sa cäìga-jaòimä säharniçaà jägarä

tvayy äçleña-rasena jévati punas tyakto’nyathä hastakaù ||630||

 

kasyacit |

32. virahiëé-ceñöä

 

tväà cintä-parikalpitaà subhaga sä sambhävya romäïcitä

çünyäliìgana-saàcalad-bhuja-yugenätmänam äliìgati |

kià cänyad-viraha-vyathä-praëayiëéà sampräpya mürcchäà cirät

pratyujjévati karëa-müla-paöhitais tvan-näma-manträkñaraiù ||631||

 

kasyacit | (Srk 555, Spd 3487)

 

acchinnaà nayanämbu bandhuñu kåtaà täpaù sakhéñv ähito

dainyaà nyastam açeñataù parijane cintä gurubhyo’rpitä |

adya çvaù kila nirvåtià vrajati sä çväsaiù paraiù khidyate

visrabdho bhava viprayoga-janitaà duùkhaà vibhaktaà tayä ||632||

 

(Amaru 78/110; Sbhv 1407; Smv 44.20; Spd 3486; Pv 364; Daça 4.27)

 

punaruktävadhi-väsaram etasyäù kitava paçya gaëayantyäù |

iyam iva karajaù kñéëas tvam iva kaöhoräëi parväëi ||633||

 

dharaëédharasya | (Srk 558)

 

atraiva svayam eva citra-phalake kampa-skhalal-lekhayä

santäpärtivinodanäya katham apy älikhya sakhyä bhavän |

bäñpa-vyäkulam ékñitaù sapulakaà cütäìkurair arcito

mürdhnä ca praëataù sakhéñu madana-vyäjena cäpahnutaù ||634||

 

väkküöasya | (Srk 549)

 

dürvä-çyäma-ruco’pi candana-rasair yat te likhaty äkåtià

soòhuà täpam anéçvarä yad api ca gréñmägamaà väïchati |

yat puñëäti nirasya vibhrama-çukän bälä cakoré-kulaà

müòhas tatra sakhé-janaù sphurati kià susthasya me cetasi ||635||

 

kasyacit |

 

33. santäpa-kathanam

 

sä dhairyämbu-maru-sthalé visåmara-jvälaù sa täpänalas

te muktä-maëayaù kaöhora-taruëa-jvälä-mucaù çarkaräù |

karpürasya rajäàsi bälukam asäv asyäs tu jévädhvagaù

kväpi kväpy upayäti muhyati muhuù kväpî kvacin mürcchati ||636||

 

mahä-devasya |

 

måga-çiçu-dåças tasyäs täpaà kathaà kathayämi te

dahana-patitä dåñöä mürtir mayä na hi vaidhavé |

iti tu niyataà näré-rüpaù sa loka-dåçäà priya-

stava çaöhatayä çilpotkarño vidher vighaöiñyate ||637||

 

väcaspateù | (Dr 2.29, Srk 557)

 

etasyäù smara-saàjvaraù karatala-sparçaiù parékñyo’dya naù

snigdhenäpi janena däha-bhayataù prasthaà pacaù päthasäm |

nirvéryékåta-candanauñadha-vidhau tasmiàç caöat-käriëo

läja-sphoöam amé sphuöanti maëayo viçve’pi hära-srajäm ||638||

 

räjaçekharasya | (Br 5.11, Srk 711)

 

snätä niñpatayälu-locana-payaù puëya-sravanté-jalair

adhyäste nava-candanärdra-naliné-saàvartikä-vedikäm |

pratyekaà smara-jäta-vedasi nijäny aìgäni hutvä kñaëäd

indor abhudayena däsyati punaù sä präëa-pürëähutim ||639||

 

dharma-yogeçvarasya |

 

mälyaà måëäla-valayäni jalaà jalärdrä

karpüra-hära-hari-candana-carcitäni |

tasyä navendu-kiraëäç ca na täpa-çäntyai

tvat-saìga-sädhya-viraha-jvara-jarjaräyäù ||640||

 

puruñottama-devasya |

 

34. tanutäkhyänam

 

doläloläù çvasana-marutaç cakñuñé nirjharäbhe

tasyäù çuñyat-tagara-sumanaù-päëòurä gaëòa-bhittiù |

tad-gäträëäà kim iva hi bahu brümahe durbalatvaà

yeñäm agre pratipad uditä candralekhäpy atanvé ||641||

 

räjaçekharasya | (Srk 552)

 

ärabdhä makaradhvajasya dhanuñaitasyäs tanur-vedhasä 

tvad-viçleña-viçeña-durbalatayä jätä na tävad dhanuù |

tat saàpraty api re praséda kim api premämåta-syandinéà 

dåñöià nätha vidhehi sä ratipateù çiïjäpi samjäyatäm ||642||

 

dhoyékasya |

 

tasyäs tvad-eka-manasaù smara-bäëa-varñaiù

kärçyaà vapuù çaöha bibharti yathä yathaiva |

stokäyitäçrayatayeva tathä tathaiva

käntir ghané-bhavati lola-vilocanäyäù ||643||

 

tasyaiva |

 

spåçantyäù kñämatvaà madana-çaraöaìka-vyatikarät

kuraìgäkñyäs tasyäù çåëu subhaga kautühalam idam |

apürveti trastä pariharati täà kela-hariëé

na viçve’py äçväsaà dadhati gåha-lélä-çakunayaù ||644||

 

kasyacit | (Smv 44.17)

 

abhavad abhinava-praroha-bhäjäà

chavi-paripäöiñu yaù puräìgakänäm |

ahaha viraha-vaikåte sa tasyäù

kraçimani saàprati dürvayä vivädaù ||645||

 

tailapäöéya-gäìgokasya |

 

35. udvega-kathanam

 

saughäd udvijate tyajaty upavanaà dveñöi prabhäm aindavéà

dvärät trasyati citra-keli-sadaso veçaà viñaà manyate |

äste kevalam abjiné-kisalaya-prastäri-çayyä-tale

saàkalpopanata-tvad-äkåtir asäyat tena cittena sä ||646||

 

räjaçekharasya | (Br 5.8, Skv 208, Vsb 3.2, Srk 745)

 

sodvegä måga-läïchane mukham api svaà nekñate darpaëe

trastä kokila-küjitäd api giraà nonmudrayaty ätmanaù |

itthaà duùsaha-däha-däyini dhåta-dveñäpi puñpäyudhe

mugdhä sä subhage tvayi pratimuhuù premädhikaà puñyati ||647||

 

çåìgärasya | (Srk 536)

 

viñaà candrälokaù kumuda-vana-väto hutavahaù

kñata-kñäro häraù sa khalu puöapäko malayajaù |

aye kiàcid vakre tvayi subhaga sarve katham amé

samaà jätäs tasyäm ahaha viparéta-prakåtayaù ||648||

 

acala-siàhasya |

 

na kréòä-giri-kandaréñu ramate nopaiti vätäyanaà

düräd dveñöi gurün nirasyati latägäre vihära-spåhäm |

äste sundara sä sakhé-priya-giräm äçväsanaiù kevalaà

pratyäçäà dadhaté tayä ca hådayaà tenäpi ca tväà punaù ||649||

 

dhoyékasya |

 

häraà päçavad äcchinatti dahana-präyäà na ratnävaléà

dhatte kaëöhaka-çaìkinéva kalikä-talpe na viçrämyati |

svämin samprati sändra-candana-rasät paìkäd ivodveginé

sä bälä visa-vallaré-valayato vyäläd iva trasyati ||650||

 

36. niçävasthä-kathanam

 

asmiàç candramasi prasanna-mahasi vyakopa-kunda-tviñi

präcénaà kham upeyuñi tvayi manäg düre gate preyasi |

çväsaù kairava-korakéyati mukhaà tasyäù sarojéyati

kñérodéyati manmatho dågapi ca dräk candrakäntéyati ||651||

 

kasyacit | (Spd 3480, Smv 44.10; Pv 355 bhémabhaööasya)

 

ambhoruhaà vadanam ambakam indukäntaù

päthonidhiù kusuma-cäpa-bhåto vikäraù |

prädurbabhüva subhaga tvayi dürasaàsthe

caëòäla-candra-dhavaläsu niçäsu tasyäù ||652||

 

caëòäla-candrasya | (Srk 538)

 

täpo’mbhaù prasåtià pacaù pracayavän bäñpaù praëälocitaù

çväsänartita-dépa-varti-latikäù päëòimni magnaà vapuù |

kià cänyat kathayämi rätrim akhiläà tvad-vartma-vätäyane

hasta-cchatra-niruddha-candra-mahasas tasyäù sthitir vartate ||653||

 

räjaçekharasya | (Vsb 2.21, Srk 540)

 

bäñpair niñpatayälubhiù kaluñitä gaëòa-sthalé cintayä

cetaù kätaritaà taraìgitam uraù çväsormibhiù pévaraiù |

itthaà tvad-virahe tadéya-vipadaà devaé triyämaiva vä

talpaà vä paritäpa-khinnam athavä jänäti puñpäyudhaù ||654||

 

çaraëasya |

 

niñpatraà saraséruhäà vanam idaà niçcandanä mediné

niñpaìkäni payäàsyapallava-puöä våkñä sakhébhiù kåtäù |

néyante subhaga tvayä rahitayä sotkaëöha-kokékulä-

krandäkarëana-jägarüka-kumudämodästayä rätrayaù ||655||

 

kasyacit |

 

37. väsaka-sajjä

 

talpaà kalpitam eva kalpayati sä bhüyas tanuà maëòitäà

bhüyo maëòayati svayaà ratipater aìgékaroty arcanäm |

gacchantyäà niçi manyate kñatim iva dväraà ciraà sevate

lélä-veçmani sä karoti madana-kläntä varäké na kim ||656||

 

äcärya-gopékasya |

 

dåñövä darpaëa-maëòale nija-mukhaà bhüñäà manohäriëéà

dépärciù-kapiçaà ca mohana-gåhaà trasyät-kuraìgé-dåçä |

evaà nau surataà bhaviñyati ciräd adyeti sänandayä

mandaà känta-didåkñayätilalitaà dväre dåg-äropità ||657||

 

rudraöasya | (ST 1.76a)

 

alasa-valitaiù premärdrärdrair muhur mukulé-kåtaiù

kñaëam abhimukhair lajjälolair nimeña-paräìmukhaiù |

hådaya-nihitaà bhäväkütaà vamadbhir ivekñaëaiù

kathaya sukåté ko’yaà mugdhe tvayädya vilokyate ||658||

 

amaroù | (Amaru 4, Srk 508; Sv 1098, Spd 3416, Smv 39.4)

 

aìgeñv äbharaëaà karoti bahuçaù patre’pi saàcäriëi

präptaà tväà pariçaìkate vitanute çayyäà ciraà dhyäyati |

ity äkalpa-vikalpa-talpa-racanä-saìkalpa-lélä-çata-

vyäsaktäpi vinä tvayä vara-tanur naiñä niçäà neñyati ||659||

 

jayadevasya | (Gg 6.3)

 

aratir iyam upaiti mäà na nidrä

gaëayati tasya guëän mano na doñän |

viramati rajané na saìgam äçä

vrajati tanus tanutäà na cänurägaù ||660||

 

pravarasenasya | (Srk 723, Spd 3427 bilhaëasya, Pv 214)

 

38. svädhéna-bharörkä

 

likhati kucayoù patraà kaëöhe niyojayati srajaà

tilakam alike kurvan gaëòäd udasyati kuntalän |

iti caöu-çatair väraà väraà vapuù paritaù spåçan

viraha-vidhuro näsyäù pärçvaà vimuïcati vallabhaù ||661||

 

rudraöasya | (ST 1.74a)

 

svämin bhaìgurayälakaà sa-tilakaà bhälaà viläsin kuru

präëeça truöitaà payodhara-taöe häraà punar yojaya |

ity uktvä suratävasäna-sukhitä sampürëa-cadnränanä

spåñöä tena tatheti jäta-pulakä präptä punar mohanam ||662||

 

tasyaiva | (ST 1.42c; SD 3.73, Smv 80.6)

 

yävakaà taruëa-paìkaja-prabhe

yoñitaç caraëa-paìkaja-dvaye |

tulya-rägam api sa nyapätayac

cäöu-mätra-karaëa-prayojanaù ||663||

 

kasyacit |

 

etäàs te bhramaraugha-néla-kuöilän badhnämi kià kuntalän 

kià nyasyämi madhüka-päëòu-madhure gaëòe’tra paträvalém |

kià cäsmin vyapanéya bandhanam idaà paìkeruhäëäà dalat-

koña-çré-muñi sarva-citta-hariëasyäropayämi stane ||664||

 

süryadharasya |

 

agaëita-gurur yäcïä-lolaà padäntasadätithiù

samayam avidan mugdhaù käläsaho rati-lampaöaù |

kåtaka-kupitaà hastäghätaà trapä-ruditaà haöhäd

aparigaëayan lajjäyäà mäà nimajjayati priyaù ||665||

 

äcärya-gopékasya |

 

39. vipralabdhä

 

dåñöo’yaà viñavat purä parijano dåñöäyatir värayan

paurväparya-vidäà tvayä nahi kåtäù karëe sakhénäà giraù |

haste candram ivävatärya sarale dhürtena dhig-vaïcitä

tat kià rodiñi kià viñadasi kim unnidräsi kià düyase ||666||

 

kasyacit |

 

jïätaà jïäti-janaiù praghuñöam ayaço düraà gatä dhératä

tyaktä hréù pratipädito’py avinayaù sädhvé-padaà projjhitam |

luptä cobhaya-loka-sädhu-padavé-dattaù kalaìkaù kule

bhüyo düti kim anyad asti yad asäv adyäpi nägacchati ||667||

 

kasyacit | (Spd 3616, Smv 71.14)

 

sakhi sa vijito véëä-vädyaiù kayäpy apara-striyä

paëitam abhavat täbhyäà tava kñapä-lalitaà dhruvam |

katham itarathä çephäléñu skhalat-kusumäsv api

prasarati nabho-madhye’péndau priyeëa vilambyae ||668||

 

rudraöasya | (Pv 213; Daçarüpaka 2.23; ST 1.78ad)

 

sotkaëöhaà ruditaà sakampam asakåd yätaà sa-bäñpaà ciraà

cakñur dikñu niveçitaà sa-karuëaà sakhyä samaà jalpitam |

nägacchaty ucite’pi väsaka-vidhau känte samudvignayä

tat tat kiàcid anuñöhitaà mågadåçä no yatra väcäà gatiù ||669||

 

tasyaiva | (ST 1.79a)

 

yat saìketa-gåhaà priyeëa kathitaà sampreñya dütéà svayaà

tac chünyaà suciraà niñevya sudåçä paçcäc ca bhagnäçayä |

sthänopäsana-sücanäya vigalat-sändräïjanair locanair

bhümäv akñaramälikeva likhitä dérghaà rudatyä çanaiù ||670||

 

rudraöasya | (ST 1.78a)

 

40. kalahäntaritä

 

karëe yan na kåtaà sakhéjana-vaco yan nädåtä bandhu-väk

yat-päde nipatann api priyatamaù karëotpalenähåtaù |

tenendur dahanäyate malayajälepaù sphuliìgäyate

rätriù kalpa-çatäyate visalatähäro’pi bhäräyate ||671||

 

amaroù | (Srk 702)

 

mayä tävad-gotra-skhalita-hatakopäntaritayä

na ruddho nirgacchann ayam iti vilakñaù priyatamaù |

ayaà tväkütajïaù pariëati-parämarça-kuçalaù

sakhé léko’py äsél likhita iva citreëa kim idam ||672||

 

bimbokasya | (Smv 84.4, Srk 656)

 

padopänte känte luöhati tam anädåtya bhavanäd

drutaà niñkrämantyä kim api na mayälocitam abhüt |

aye çroëébhära stanabhara yuväà nirbhara-gurü

bhavabhyäm anyatra vilambo na vihitaù ||673||

 

gaìgädharasya |

 

yat-päda-praëataù priyaù paruñayä väcä sa nirvärito

yat-sakhyä na kåtaà vaco jaòatayä yan-manyur eko dhåtaù |

päpasyäsya phalaà tad etad adhunä yac candanendu-dyuti-

präleyämbu-saméra-paìkaja-visair gätraà muhur dahyate ||674||

 

rudraöasya | (ST 1.77a, Smv 56.1)

 

dahati viraheñv aìgän érñyäà karoti samägame

harati hådayaà dåñöaù spåñöaù karoty avaçäà tanum |

kñaëam api sukhaà yasmin präpte gate ca na labhyate

kim apaaram ataç citraà yan me tathäpi sa vallabhaù ||675||

 

amarukasya | (Srk 734)

 

41. kalahäntaritä-väkyam

 

sakhi sa subhago manda-sneho mayéti na me vyathä

vidhi-viracitaà yasmät sarvo janaù sukham açnute |

mama tu manasaù santäpo’yaà jane vimukho’pi ya-

tkatham api hata-vréòaà ceto na yäti virägitäm ||676||

 

amaroù | (Sv 1118, Srk 694)

 

niùçväsä vadanaà dahanti hådayaà  nirmülam unmathyate

nidrä neti na dåçyate priyamukhaà rätrindivaà rudyate |

aìgaà çoñam upaiti päda-patitaù preyäàs tathopekñitaù

sakhyaù kaà guëam äkalayya dayite mänaà vayaà käritäù ||677||

 

kasyacit | (Amaru 98; Pv. 237, Dr 2.26)

 

jyotirbhyas tad idaà tamaù samuditaà jäto’yam adbhyaù çikhé

péyüñäd idam utthitaà viña-mayaà chäyäpta-janmätapaù |

ko nämäsya vidhiù praçäntiñu bhaved bäòhaà draòhéyän  ayaà

granthir yat priyato’pi vipriyam idaà sakhyaù kåtaà säntvanaiù ||678||

 

kasyacit | (Sk 2.63)

 

tal-läkñä-lipi-läïchitäd api mukhäd induù sa kià duùsahaù

saàtäpäya pika-dhvaniù kim u måñä väcäà prapaïcäd api |

kià tasya praëayävadhéraëa-parädhénäd api prekñaëäd

unmélanti sakhi prasüna-dhanuño marma-cchidaù säyakäù ||679||

 

jalacandrasya |

 

kathäbhir deçänäà katham api ca kälena bahunä

samäyäte känte sakhi rajanir ardhaà gatavaté |

tato yäval-lélä-kalaha-kupitäsmi priyatame

sapatnéva präcé dig iyam abhavat tävad aruëä ||680||

 

kasyacit | (Srk 1642)

 

42. kalahäntaritä-sakhé-vacanam

 

anälocya premëaù pariëatim anädåtya suhådas

tvayäkäëòe mänaù kim iti sarale preyasi kåtaù |

samäkåñöä hy ete viraha-dahanodbhäsura-çikhäù

sva-hastenäïgäräs tad alam adhunäraëya-ruditaiù ||681||

 

amaroù (Amaru 66; Sbhv 1170; Smv 56.9, Srk 659)

 

mayä präg evoktaà kalahavati mä tyäjaya guëaà

bhayes tu preyäàs te svakara-vaçagaà muïcasi mudhä |

aväpto vailakñyaà çara iva punar naiti tad ayaà

svayaà gatväneyaù priya-sakhi karäkarña-vidhinä ||682||

 

äcärya-gopékasya |

 

çravasi na kåtäste tävantaù sakhé-vacana-kramä-

çcaraëa-patitoìguñöhägreëäpy ayaà na hato janaù |

kaöhina-hådaye mithyä-mauna-vrata-vyasanäd ayaà

parijana-parityägopäyo na mäna-parigrahaù ||683||

 

kasyacit | (Srk 687)

 

jaghanam unnatam äkula-mekhalaà

mukham apäìga-visarpita-tärakam |

idam apäsya gato yadi nirghåëo

nanu vororu sa eva hi vaïcitaù ||684||

 

kasyacit | (Sv 1168)

 

sakhi na gaëitä mänonmeñät priya-praëaya-kñatiù

param iha sakhé-vargasyedaà vaco na puraskåtam |

udaya-çikharärüòhe näyaà kalänidhinä balät

kim iti çithilo mäna-granthiù karair na kariñyate ||685||

 

jalacandrasya |

43. gotra-skhalitam

 

puras tanvyä gotra-skhalana-cakito’haà nata-mukhaù

pravåtto vailakñyät kim api likhituà daiva-hatakaù |

sphuöo rekhä-nyäsaù katham api sa tädåk pariëato

gatä yena vyaktaà punar avayavaiù saiva taruëé ||686||

 

amaroù (Amaru 46)

 

kåthä maivaà cetaù katham api manäg askhalad itaù

pramädäd väëéyaà kim iha karaväëi praëayini |

våthaiväyaà granthir jhaëa-jhaëita-maïjéra-raëitaà

tatas tvat-pädäbjaà yad idam avataàso bhavatu me ||687||

 

narasiàhasya |

 

ardhokte bhayam ägato’si kim idaà kaëöhaç ca kià gadgadaç

cäöor asya na ca kñaëo’yam anupakñipteyam ästäà kathä |

brühi prastutam astu saàprati mahat karëe sakhénäà mukhais

tåptir nirbharam ebhir akñara-padaiù präg eva me saàbhåtä ||688||

 

abhinandasya | (Smv 57.26)

 

katham api kåta-pratyäpattau priye skhalitottare 

viraha-kåçayä kåtvä vyäjaà prakalpitam açrutam |

asahana-sakhé-çrotra-präptià viçaìkya sa-saàbhramaà 

vivalita-dåçä çünye gehe samucchvasitaà punaù ||689||

 

kasyacit | (As 63)

 

düräd etya dåçä nivärya ca sakhér utkñipta-doù-kaìkaëa-

çroëiù sa-praëayä pidhäya nayana-dvandvaà tavävasthitä |

jïätäséti vipakña-näma gadatä sambhävitä sä tvayä

jévaty eva yadi tvaräà tyaja nanu tväm eva yäciñyate ||690||
 

äcärya-gopékasya |

 

44. mäniné

 

bäle nätha vimuïca mänini ruñaà roñän mayä kià kåtaà

khedo’smäsu na me’parädhyati bhavän sarve’parädhä mayi |

tat kià rodiñi gadgadena vacasä kasyägrato rudyate

nanv etan mama kä taväsmi dayitä näsméty ato rudyate ||691||

 

amaroù (Amaru 53; Dr 2.17; Sv 1614, Spd 3554, Smv 57.1, Srk 653)

 

ekaträsana-saàsthitiù parihatä pratudgamäd düratas

tämbülänayana-cchalena rabhasäçelño’pi saàvighnitaù |

äläpo’pi na miçritaù parijanaà vyäpärayanty äntike

käntaà pratyupacärataç caturayä kopaù kåtärthékåtaù ||692||

 

tasyaiva (Amaru 17, Srk 639, Sv 1583, Spd 3534, Smv 55.6, Dr 2.19, Rask 2.67g)

 

äçaìkya praëatià paöäntapihitau pädau karotyädarät

vyäjenägatamävåëoti hasitaà na spañöamudvékñate |

mayyäläpavati pratépavacanaà sakhyä sahäbhäñate

tasyästiñöhatu nirbharapraëayitä mäno'pi ramyodayaù ||693||

 

tasyaiva (Sv. 1590, Spd 3537, Smv 55.11)

 

dhümäyate manasi mürcchati ceñöiteñu

saàdépyate vapuñi cetasi jäjvaléti |

vaktre parisphurati väci vijåmbhate’syäù

käntävamäna-janito bahumäna-vahniù ||694||

 

kasyacit |

 

bäñpäsäraù kathayati bhåçaà gaëòayoù päëòimänaà

çväso bhümnä stana-kalasayoù pénatäm ätanoti |

cittautsukyaà kim api kurute kñämam aìgaà tad asyäs

täruëyasya prasam adhikaà manyur äviñkaroti ||695||

 

kasyacit |

45. udätta-mäniné

 

na mando vaktrenduù çrayati na laläöaà kuöilatäà

na neträbjaà rajyaty anuñajati na bhrür api bhidäm |

idaà tu preyasyäù prathayati ruño’ntarvilasitaà

çate’pi praçnänäà yad abhidura-mudrodhara-puöaù ||696||

 

vaidyadhanyasya | (Srk 688)

 

érñyä-prasphuritädharoñöha-ruciraà vaktraà na me darçitaà

sädhikñepa-padä manäg api giro na çrävitä mugdhayä |

mad-doñaiù sarasaiù pratäpita-mano-våttyäpi kopo’nayä

käïcyä gäòhatarävabaddha-vasana-granthyä samäveditaù ||697||

 

käçméra-näräyaëasya | (Sv 1591)

 

bhrübedho na kåtaù kåtä mukha-çaçi-cchäyäpi näyädåçé

käluñyeëa na lambhitäù kala-giraù kopas tvato lakñyate |

yat prägalbhyam apäsya samprati navé-bhütaà punar lajjayä

yaç cäyaà vinayädaraù praëayitäà muktvä mahän vartate ||698||

 

kasyacit |

 

ämådyante çvasitamaruto yat-kucotsedha-kampair

antar-dhyänät truöati ca dåçor yad-bahir-lakñya-läbhaù |

pakñmotkñepa-vyatikara-hato yac ca bäñpas tad ete 

bhäväç caëòi truöita-hådayaà manyum ävadeyanti ||699||

 

kasyacit |

 

yadyapi çriyam ädhatte bhüñaëänädaras tava |

tathäpy antargataà manyumayaà kathayatéva me ||700||

 

kasyacit |

46. anurakta-mäniné

 

valatu taralä dhåñöä dåñöiù khalä sakhi mekhalä

skhalatu kucayor utkampän me vidéryantu kaïcukam |

tad api na mayä sambhävyo’sau punar dayitaù çaöhaù

sphuöati hådayaà maunenäntar na me yadi tat-kñaëät ||701||

 

amaroù | (Srk 636)

 

bhrü-bhaìge racite’pi dåñöir adhikaà sotkaëöham udvékñate

kärkaçyaà gamite’pi cetasi tanü-romäïcam älambate |

ruddhäyäm api väci sasmitam idaà dagdhänanaà jäyate

dåñöe nirvahaëaà bhaviñyati kathaà mänasya tasmin jane ||702||

 

tasyaiva (Amaru 24; Srk 695, Sbh 1580; UN 5.25)

 

bhrü-bhedo racitaù ciraà nayanayor abhyastam ämélanaà

roddhuà çikñitam ädareëa hasitaà maune’bhiyogaù kåtaù |

dhairyaà kartum api sthirékåtam idaà cetaù kathaïcin mayä

baddho mäna-parigrahe parikaraù siddhis tu daiva-sthitä ||703||

 

dharmakérteù (Amaru 92; Srk 645, Pv. 231)

 

tad-vakträbhimukhaà mukhaà vinamitaà dåñöiù kåtä cänyatas

tasyäläpa-kutühaläkulatare çrotre niruddhe mayä |

hastäbhyäm api väritaù sapulakaù svedodgamo gaëòayoù

sakhyaù kià karaväëi yänti sahasä yat kaïcuke sandhayaù ||704||

 

amaroù (Amaru 11, Sv 1581, Spd 3535, Srk 640)

 

sphuöatu hådayaà kämaà kämaà karatu tanuà tanuà

na sakhi caöula-premëä käryaà punar dayitena me |

iti sarabhasaà mänäöopäd udérya vacas tayä

ramaëa-padavé säraìgäkñyä sa-çaìkitam ékñitä ||705||

 

tasyaiva (Amaru 71 (61); Srk 666, Smv 55.1)

 

47. näyake mäniné-vacanam

 

kià pädänte luöhasi vimanäù svämino hi svatanträù

kaïcit kälaà kvacid abhiratas tatra kas te’parädhaù |

ägaskäriëy aham iha yayä jévitaà tad-viyoge

bhartå-präëäù striya iti nanu tvaà mamaivänuneyaù ||706||

 

bhävadevyäù | [Srk 643 väkküöasya; Smv 57.14; Pv 381 kasyacit]

 

tathäbhüd asmäkaà prathamam avibhinnä tanur iyaà

tato nu tvaà preyän aham api hatäçä priyatamä |

idänéà näthas tvaà vayam api kalatraà kim aparaà

mayäptaà präëänäà kuliça-kaöhinänäà phalam idam ||707||

 

amaroù | (Amaru 66, Sv 1622, Srk 646)

 

bhavatu viditaà chadmäläpair alaà priya gamyatäà

tanur api  na te doño’smäkaà vidhis tu paräìmukhaù |

tava yathä tathäbhütaà prema prapannam imäà daçäà

prakåti-capale kä naù péòä gate hata-jévite ||708||

 

tasyaiva (Amaru 27; Sv 1617, Smv 57.6, Srk 657, Pv 223)

 

kopo yatra bhrü-kuöi-racanä nigraho yatra maunaà

yatränyonya-smitam anunayo yatra dåñöiù prasädaù |

tasya premëas tad idam adhunä vaiñamaà paçya jätaà

tvaà pädänte luöhasi nahi me manyu-mokñaù khaläyäù ||709||

 

tasyaiva (Amaru 34; Dr. 2.19, Sv 1630, Spd 3562, Smv 84.7, Srk 648)

 

yadä tvaà candrobhüra avikala-kalä-peçala-vapu-

stad-ärdrä jätähaà çaçadhara-maëénäà prakåtibhiù |

idäném arkas tvaà khara-ruci samutsärita-rasaù

kiranté kopägnén aham api ravi-gräva-ghaöitä ||710||

 

acalasya | (Spd 3564, Smv 57.20, Srk 647)

 

47. mäninyäà sakhé-prabodhaù

 

kiyan-mätraà gotra-skhalanam aparäddhaà caraëayo-

çciraà loöhaty eña grahavati na mänäd viramasi |

ruñaà muïcämuïca priyam anugåhänäyatihitaà

çåëu tvaà yad brümaù priya-sakhi na mäne kuru matim ||711||

 

manokasya | (Srk 680)

 

asad-våtto näyaà na ca sakhi guëair eña rahitaù

priyo muktähäras tava caraëa-müle nipatitaù |

gåhäëainaà mugdhe vrajatu tava kaëöha-praëayitä-

mupäyo nästy anyo hådaya-paritäpopaçamane ||712||

 

kasyacit | (Smv 56.10, Srk 658)

 

likhann äste bhümià bahir avanataù präëa-dayito

nirähäräù skahyaù satata-ruditocchüëa-nayanäù |

parityaktaà sarvaà hasita-paöhitaà païjara-çukais

tavävasthä ceyaà visåja kaöhine mänam adhunä ||713||

 

amaroù (Amaru 7; Spd 3551, Smv 56.5, Rask 2.206a)

 

yad etat te maunaà smitam udayate yan na vadane

yad avyaktä dåñöir yad abhimukha-vämaù sthiti-rasaù |

upäsyänäm édåg-vimatiñu hata-praçrayatayä

hådä düraà yäti priyasakhi navénaù parijanaù ||714||

 

umäpatidharasya |

 

päëau çoëatale tanüdari dara-kñämä kapola-sthalé

vinyastäïjana-digdha-locana-jalaiù kià mlänimänéyate

mugdhe cumbatu näma caïcalatayä bhåìgaù kvacit kandalé-

munmélannavamälaté-parimalaù kià tena vismaryate ||715||

 

päëineù | (Srk 651)

49. anunayaù

 

rambhoru kñipa locanärdham abhito bäëän våthä manmathaù

saàdhattäà dhanur ujjhatu kñaëam ito bhrü-vallim ulläsaya |

kià cäntar nihitänuräga-madhuräm avyakta-varëa-kramäà

mugdhe väcam udérayästu jagato véëäsu bheré-bhramaù ||716||

 

bheré-bhramakasya | (Srk 450)

 

kim iti kavaré yädåk tädåg dåçau kim aïjane

mågamada-masé-patra-nyäsaù sa kià na kapolayoù |

ayam asamayaà kià ca klämyaty asaàsmaraëena te

çaçimukhi sakhé-hasta-nyasto viläsa-paricchadaù ||717||

 

abhinandasya | (Sk 4.193, Srk 731)

 

priye maunaà muïca çrutir amåta-dhäräà pibatu me

dåçäv unmélyetäà bhavatu jagad indévara-mayam |

praséda premäpi praçamayatu niùçeñam adhåté-

rabhümiù kopänäà nanu niraparädhaù parijanaù ||718||

 

òimbokasya | (Srk 670)

 

yadi vinihitä çünyä dåñöiù kim u sthira-kautukä

yadi viracito maune yatnaù kim u sphurito’dharaù |

yadi niyamitaà dhyäne cakñuù kathaà pulakodgamaù

kåtam abhinayair dåñöo mänaù praséda kim ucyatäm ||719||

 

amaroù | (Sv 1625, Srk 638)

 

kapole paträlé karatala-nirodhena måditä

nipéto niùçväsair ayam amåta-hådyo’dhara-rasaù |

muhuù kaëöhe lagnas taralayati bäñpaù stana-taöaà

priyo manyur jätas tava niranurodhe na tu vayam ||720||

 

kasyacit | (Amaru 67; Srk 664, Skv 489, Sv 1627)

 

50. mäna-bhaìgaù

 

dåñöe locanavan-manäì-mukulitaà pärçva-sthite vaktravan

nyag-bhütaà bahir äsitaà pulakavat sparçaà samätanvati |

névé-bandhavadägataà çithilatäà sambhäñamäëe tato

mänenäpasåtaà hriyeva sudåçaù päda-spåçi preyasi ||721||

 

kasyacit | (Skv 15.496, Spd 3581, Smv 58.2, Srk 699)

 

cetasy aìkuritaà visäriëi dåçor dvandve dvipaträyitaà

präyaà pallavitaà vacasy upacitaà prauòhaà kapola-sthale |

tat-tat-kopa-viceñöite kusumitaà pädänate tu priye